۱۵ سال تلاش برای راه‌اندازی یک اردوگاه نگهداری محکومان

ساخت اردوگاه‌های نگهداری محکومان موادمخدر از سال ۷۹ در دستور کار مسئولان قضایی از جمله سازمان زندان‌ها و همچنین ستاد مبارزه با موادمخدر قرار گرفت اما علی‌رغم پیگیری‌های مختلف مسئولان و با وجود کللنگ‌زنی تعدادی از این اردوگاه‌ها، بهره‌برداری از آنها به دلیل مشکلات مالی و عدم تخصیص بودجه مناسب به حالت تعلیق درآمد.

با گذشت ۱۰ سال از آغاز ساخت این اردوگاه‌ها و تقریبا همزمان با اصلاح قانون مبارزه با موادمخدر که در ماده ۴۲ آن، اجازه راه‌اندازی اردوگاه‌های نگهداری محکومان موادمخدر در شرایط سخت و عادی به قوه‌قضاییه داده شد، بار دیگر مسئولان مربوط برای تجهیز و بهره‌برداری از این اردوگاه‌ها به تکاپو افتادند؛ تکاپویی که در این ۵ سال هم علی‌رغم پرداخت‌های نقدی که برای راه‌اندازی این اردوگاه‌ها بود، هنوز به طور کامل نتیجه نداده است.

اردوگاه فشافویه تهران یکی از ۵ اردوگاهی است که قرار است در سطح کشور و برای نگهداری محکومان موادمخدر مورد بهره‌برداری قرار گیرد و مدتی پیش سازمان زندان‌ها از آمادگی برای راه‌اندازی این مجموعه خبر داد. به همین منظور گفت‌وگویی با سهراب سلیمانی مدیرکل زندان‌های استان تهران انجام دادیم تا درباره سابقه ایجاد این اردوگاه‌ها و اردوگاه فشافویه توضیحاتی ارائه کند.

برای شروع بحث، لطفا یک اشاره اجمالی به موضوع سابقه راه اندازی این اردوگاه ها بکنید.

سلیمانی: یکی از اقدامات در حال انجام و اولویت های فعلی ما راه اندازی اردوگاه حرفه اموزی و کاردرمانی فشافویه است. در سال ۷۹ که آقای بختیاری رئیس سازمان زندان ها بود با هماهنگی ستاد مبارزه با مواد مخدر قرار بود ۵ اردوگاه با ظرفیت های ۵ تا ۱۰ هزار نفر در سطح کشور راه اندازی بشود. تهران و مشهد با ظرفیت ۱۰ هزار نفری، اصفهان، کرمان و ایرانشهر با ظرفیت ۵ هزار نفری و کرمانشاه هم اردوگاه ۲۵۰۰ نفری راه‌اندازی شود که البته ساخت اردوگاه کرمانشاه منتفی شد.

در همان سال ۷۹ با پول ستاد مبارزه با موادمخدر، سوله های اردوگاه ها راه اندازی شد. قرار بود در بحث ماده ۴۲، این اردوگاه‌ها با کمک ستاد مبارزه با موادمخدر و دولت ایجاد شود اما چون بودجه ستاد از حالت خاص موادمخدر خارج و متمرکز شد و در اختیار سازمان برنامه قرار گرفت، بودجه خوبی تهیه نشد و ساخت اردوگاه‌ها در حد سوله‌ها متوقف شد. قرار بود کنار هر سوله کارگاه‌های حرفه‌آموزی ایجاد شود تا کسانی که به این اردوگاه‌ها معرفی می‌شوند،‌ به طور کامل در طول روز اشتغال داشته باشند. کسانی که امکان رأی باز دارند، در خارج از اردوگاه و در زمین‌های کشاورزی مشغول شوند. در حاشیه اردوگاه فشافویه ۹۰۰ هکتار و در حاشیه اردوگاه کرمان، یک صد هکتار زمین خریداری شد که در این زمین ها زندانیان به مشاغلی چون دامپروری، مرغداری و کشاورزی مشغول شوند. کسانی هم که دوران حبس طولانی مدت دارند و نمی توانند سند موردنظر را تهیه کنند نیز در سوله‌های ۳۴ هزار متر مربعی که قرار بود کاملا کارگاه باشند مشغول به کار شوند.

علت توقف اجرای ۱۰ ساله ساخت اردوگاه ها چه بود؟

سلیمانی: سوله‌ها آماده شد اما به خاطر مشکلات بودجه، ساخت آنها تقریبا رها شد تا اینکه سال ۸۹ صرفا با پیگیری سازمان زندان‌ها و احساس تکلیف و نگرانی آقای اسماعیلی رئیس وقت سازمان زندان‌ها بابت حیف و میل بیت‌المال، پیگیری های مجدد شروع و در نهایت دولت هم حساس شد و اعتباری برای این منظور در نظر گرفت.

قرار شد ما به لحاظ اینکه سایت اصلی هزینه‌های زیادی می خواهد و امکان ساختش فعلا وجود ندارد، سوله‌ها را به عنوان محل اسکان مددجویان قرار دهیم و کاربری آنها را تغییر دهیم. طرح آماده و تحویل دولت شد. دولت هم حدود ۸۰ میلیارد تومان در مرحله اول برای این ۵ اردوگاه تعیین کرد و قرارگاه خاتم‌الانبیا به عنوان پیمانکار مادر انتخاب شد و کار را شروع کرد که در ۵ سال گذشته هم در حال فعالیت بوده‌اند. دو مرحله پول دریافت و کاملا توزیع شد. پول بعدی که آمد، در اختیار استان تهران قرار گرفت اما در مجموع فقط حدود ۳۰ درصد آن تخصیص داده شد.

اما آقای آذرنیا رئیس شورای هماهنگی موادمخدر استان تهران گفته سال قبل ۶۴ میلیارد برای فشافویه تخصیص داده شده است.

سلیمانی: این رقم درست نیست. از پولی که داده شد فقط ۲۸ میلیارد تومان در اختیار ما قرار گرفت که آن را هم به پیمانکار دادیم. در دولت جدید هم پیگیری ‌ها ادامه یافت و این اعتبار جدید در دولت یازدهم در نظر گرفته شده است. ۸۰ میلیارد تومان هم وزیر کشور گفت برای تکمیل ساخت در نظر گرفته شده است.

بعد از تسریع پیگیری ها از سال ۸۹ برای ساخت هرچه سریع تر اردوگاه فشافویه، اما انتقال تأسیسات زیربنایی به این اردوگاه با کندی صورت می گرفت و معمولا با مشکلاتی روبه رو بود. این مشکلات چگونه برطرف شد؟

سلیمانی: یکی از اقدامات این بود که استانداری تهران از همان روزهای اول درگیر انجام امور تأسیسات زیربنایی شد. این اردوگاه حدود ۷۰ کیلومتر تا تهران، ۳۰ کیلومتر تا جاده اصلی حسن‌آباد و حدود ۵۰ کیلومتر تا ورامین فاصله دارد و وضعیت جغرافیایی آن طوری است که رساندن تأسیسات به آنجا کار ساده‌ای نیست. در دولت قبل استانداری را وارد عمل کردیم. خوشبختانه برق اردوگاه وصل شد. مخابرات هم کارها و اقدامات لازم برای انتقال فیبر نوری را انجام داد.

می‌خواستند زمینی را که قیمت یک هکتارش یک میلیون بود را متری یک میلیون بفروشند

اما همچنان دو مشکل داشتیم. یکی بحث آب که آن زمان قرار بود آب از یک روستا منتقل شود. چون ممکن بود در جریان انتقال آب به اردوگاه تنش ایجاد شود، راضی به انتقال آب روستا نبودیم. برخی هم در این میان در حال سوءاستفاده بودند. زمین‌هایی که قیمت یک هتکار آن ۵ میلیون تومان بود را می‌خواستند متری یک میلیون تومان به ما بفروشند. با پیگیری استاندار فعلی تهران جناب آقای هاشمی، توانستیم دو حلقه چاه در زمین اردوگاه حفر کنیم که یکی از چاه‌ها برای آب بهداشتی باشد و یکی آب شرب که قرار است آب‌شیرین‌کن و دستگاه‌های تصفیه آب نصب شوند. تا آن زمان آب شیرین را خریداری می‌کنیم و در اختیار زندانیان قرار می‌دهیم.

انتقال خط لوله گاز هم یکی دیگر از مشکلات زیربنایی اردوگاه فشافویه بود. قراردادها بسته شد اما مشکلی که برای آب داشتیم درباره گاز هم به وجود آمد و بعضی‌ها زمین متری یک تومان را راضی نبودند بفروشند و می‌گفتند متری ۵۰ میلیون می‌فروشیم و این حرف ها به خاطر این بود که ما مجبور به خرید بودیم اما در نهایت با مساعدت مدیرکل راه و ترابری، قرار شد در مسیر جاده، لوله‌کشی گاز انجام شود که خوشبختانه این مشکل هم حل شد.

قرار نیست معتادان کف خیابان به اردوگاه فشافویه منتقل شوند؛ فقط محکومان مشمول ماده ۴۲

درباره مددجویان و به طور کلی محکومانی که مشمول انتقال به این اردوگاه می شوند هم توضیح دهید.

سلیمانی: این اردوگاه در راستای ماده ۴۲ است که یک آیین‌نامه خاص دارد و تعریف کرده که چه کسانی می‌توانند وارد اردوگاه ها شوند. تصور بر این نیست تمام معتادانی که کف خیابان هستند به این اردوگاه‌ها منتقل شوند. در ماده ۴۲ به دو نوع اردوگاه سخت و عادی اشاره شده است و در اختیار سازمان قرار گرفته که شرایط سخت باشد یا عادی، که البته باید بگویم شرایط اردوگاه ها عادی هم از شرایط زندان سخت‌تر است.

فشافویه، مثل «جزیه فارو» و «آب‌حیات» اردوگاه شرایط سخت نیست

اردوگاه فشافویه در کدام بخش قرار می گیرد؟ سخت یا عادی؟

سلیمانی: سازمان زندان‌ها باید تصمیم بگیرد که این اردوگاه را جزو شرایط سخت قلمداد کند یا عادی. به نظر من این اردوگاه در قالب شرایط عادی می‌گنجد. شرایط سخت مثل اردوگاه جزیره فارو یا آب‌حیات است که شرایط آن بسیار سخت‌تر است و مجموعه ای در فاصله ۶۰ کیلومتری شهر تهران را نمی‌توان اردوگاه شرایط سخت نامید. امکان دسترسی مددجو به خیلی از شرایط نباید وجود داشته باشد که در این اردوگاه چنین محدودیت‌هایی وجود ندارد.

اردوگاه شرایط سخت اگر قرار است راه بیفتد چرا همان جزیره فارو یا آب‌حیات دوباره راه‌اندازی نمی‌شوند با هزینه‌های کمتر؟

سلیمانی: اینجا شرایط عادی است و اگر لازم باشد، باید اردوگاه شرایط سخت فراهم شود. جزیره فارو هم باید هزینه‌هایی را برایش انجام داد تا مهیا شود. آب حیات من خودم مسئول آنجا بودم. آنجا ۵ سوله داشتیم. اما الان با توجه به تعداد معتادان آن امکانات جوابگو نیست و اگر لازم باشد برای بهره‌برداری باید، تجهیز شود. باید تصمیم بگیرند که می خواهند آماده شود یا نه.

با توجه به توضیحاتی که داده شد، قرار نیست معتادان متجاهر را به این اردوگاه منتقل کنند؟

سلیمانی: تصور بر این است که این اردوگاه برای معتادان کف خیابان است در حالی که اینگونه نیست. بحث معتادان کف خیابانی و متجاهر، مربوط به مواد ۱۵ و ۱۶ قانون است که باید در کمپ‌های ترک اعتیاد نگهداری شوند. ماده ۴۲ مربوط به زندانیان و محکومان دارای محکومیت ۱۵ سال به بالاست که باید در این اردوگاه‌ها نگهداری شوند که شرایط نگهداری آنها از شرایط زندان سخت‌تر باشد. در این زمینه و برای انتقال این محکومان به اردوگاه ها، اختیار به قاضی اجرای احکام و شورای طبقه‌بندی زندان داده شده تا محکومان را به این اردوگاه‌ها منتقل شوند.

اگر خرده‌فروش مجرم باشند به زندان‌ها می‌روند و زندان‌ها هم نمی‌توانند پذیرش نکند زیرا طبق قانون مکلف به پذیرش هستند اما این اردوگاه مربوط به ماده ۴۲ است.

این اردوگاه در حال حاضر آمادگی پذیرش و نگهداری محکومان را دارد؟

سلیمانی: ما الان آماده هستیم. زیرساخت‌ها آماده شده است و به مراجع قضایی اعلام کردیم که از ناحیه خودشان می‌توانند معرفی کنند و ما هم توسط شورای طبقه‌بندی زندان می‌توانیم منتقل کنیم زیرا محیط اردوگاه آماده پذیرش است. ستاد مبارزه با موادمخدر هم در زمینه تجهیز این اردوگاه‌ها از جمله بهداری و خودرویی و حوزه‌های دیگر کمک‌های خوبی کرده است که جا دارد تشکر کنیم.

مشکل در تأمین نیروی انسانی؛ با حداقل‌ها شروع کردیم

نیروی انسانی موردنیاز در این اردوگاه مستقر شده است؟

سلیمانی: چارت اداره کل زندان‌های استان تهران، یک سوم خالی است. چارت اردوگاه‌ تقریبا ۷۰۰ نفر نیرو دارد که از این میزان کمتر از ۵۰ نفر به کارگیری شده‌اند و بقیه به طور کلی خالی است. به خاطر بودجه و مجوزهای استانداری نتوانستیم نیروی انسانی لازم را جذب کنیم. شخصا هم از طریق استانداری و هم از طریق سازمان زندان‌ها پیگیری کردم تا در آزمون امسال چارت این اردوگاه را تکمیل کنیم. به خاطر ضرورت موضوع و جلوگیری از حیف و میل بیت‌المال، فعلا با محدودیت نیروی انسانی این اردوگاه را راه‌اندازی می‌کنیم و سعی کردیم تعدادی از همکاران را از سایر زندان‌ها در حد حداقل‌های موردنیاز این اردوگاه تأمین کنیم که این کار خوشبختانه انجام شده است. اگر این اردوگاه تکمیل شود با تبدیل وضعیت خوابگاه‌ها، ظرفیت اردوگاه تهران، ۷ هزار نفر می‌شود که می‌توانیم از سطح زندان‌های استان تهران کم کنیم و به این اردوگاه بفرستیم.

کاهش بار جمعیتی زندان‌های کرج با انتقال به اردوگاه فشافویه و زندان تهران بزرگ

فاز اول این اردوگاه ۲۵۰۰ نفر است که از هفته جاری پذیرش آغاز شده است و اعلام کردیم زندان‌ها می‌توانند منتقل کنند که البته چون زندانیان قزلحصار عمدتا موادمخدر هستند باید از بار جمعیتی این زندان کم شود. تلاش ما این است که زندان‌های شهر کرج را خلوت کنیم و هرچه می‌توانیم زندانیان تهرانی را از شهر کرج تخلیه کنیم.

همچنین فاز دوم زندان تهران بزرگ را بعد از ماه مبارک رمضان راه‌اندازی می‌کنیم. در این فاز قرار است بخشی از زندانیان اوین و بخشی از زندانیان رجایی‌شهر حداکثر تا بعد از ماه مبارک منتقل شوند. حدود ۳۵۰۰ نفر از زندانیان این دو زندان به زندان تهران بزرگ منتقل می‌شوند. در حال حاضر هم ۸ هزار نفر در این زندان نگهداری می‌شوند. ۲ فاز دیگر تا آخر امسال راه‌اندازی می‌شود. زندان تهران بزرگ ۵ فاز دارد هنوز دولت وارد ساخت فاز پنجم نشده است. اول قرار بود یک سایتی باشد که ۴ بخش ۲۵۰۰ نفره در آن ایجاد شود این سوله‌ها قرار بود سوله‌های خدماتی باشد اما الان تبدیل به خوابگاه شده‌اند که ۷ هزار تخت در آنها قرار داده شده است.

طبق قانون اساسی حق نداریم کسی را مجبور به انجام کار کنیم/ برگشت به جرم بین زندانیان آموزش‌دیده ۱۲ برابر کمتر است

آیا این اردوگاه‌های حرفه‌آموزی، همان اردوگاه‌های کار اجباری است؟

سلیمانی: خیر، ما طبق قانون اساسی نمی‌توانیم کسی را مجبور به کار کنیم حتی اگر مجرم باشد. ما معتقد هستیم اگر حرفه‌آموزی را به خوبی انجام دهیم، کسانی که این حرفه‌ها را خوب آموخته‌اند و در دوران محکومیت خود، در حوزه‌هایی مثل تحصیلات، احکام، آموزش مذهبی و حرفه‌آموزی خوب باشند، برگشت به جرم این افراد کمتر از ۲ درصد است در حالی که زمانی برگشت به جرم در میان زندانیان حدود ۲۵ درصد بود و این کاهش برگشت به جرم، رقم معناداری است. به همین دلیل تأکید است که این کار انجام شود و به همین منظور هم باید زمینه برای سرمایه‌گذاری فراهم شود و هم از سرمایه‌های موجود مانند زمین‌های ۹۰۰ هکتاری که در حاشیه این اردوگاه قرار دارد،‌ خوبی استفاده کرد.

اشتغال بخشی از زندانیان رأی‌باز در ۹۰۰ هکتار زمین کشاورزی

سیاست کلی این بود که در کارگاه‌های موجود در اردوگاه، رشته‌های مختلف تجهیز شود. هم بحث حرفه‌آموزی باشد و هم بحث اشتغال و تولید. یک سرمایه‌گذاری خیلی کلانی انجام شده است. اما الان باید بنیاد تعاون زندانیان و بخش‌های خصوصی باید برای راه‌اندازی سوله‌ها سرمایه‌گذاری کنند و اشتغال ایجاد کنند. چیزی که فعلا آماده است ۹۰۰ هکتار زمین زیرکشت است. ۳۴۰۰ هکتار زمین کشاورزی در اختیار سازمان زندان‌ها است که به صورت قطعه قطعه است. زندانیان رأی‌باز با ارائه سند در زمین‌های کشاورزی مشغول به کار می‌شوند. در این اراضی دامپروری، دام‌داری، کشاورزی و مشاغل مشابه وجود دارد. در حوزه دامداری و دامپروری حدود ۴ هزار رأس گاو و گوسفند نگهداری می‌شوند.

زندانیان بالای ۱۵ سال چگونه می‌توانند جزو مشمولان «رأی باز» شوند؟

سلیمانی: پیش‌بینی شده که بعد از رعایت اخلاق و رفتار، حسن‌نیت، اگر صلاحیتش تأیید شد، پس از تحمل مدت مشخصی از میزان محکومیت، می‌تواند در خواست رأی‌باز بدهد که تمام اینها در آیین‌نامه مربوطه لحاظ شده است.