توصیه های فارن افرز به اوباما برای حفظ موافقتنامه هسته ای

جان دلوری John Delury اخیرا در مقاله ای در نشریه فارن افرز با عنوان « درس هایی از کره شمالی » ، از دیپلمات ها خواست در اجرای موافقتنامه هسته ای به دست آمده با ایران به این درس ها توجه داشته باشند. دلوری با اشاره به تجربه آمریکا درمورد چارچوب توافق شده سال ۱۹۹۴ با کره شمالی می گوید موافقتنامه هسته ای با ایران می بایست روابط جدید ایران با آمریکا ، منطقه و جهان را درپی داشته باشد.
درس دیگری که از مذاکرات کره شمالی گرفته می شود و مهم است اینکه آمریکا می بایست به تعهداتی که در روند مذاکرات مطرح کرده است عمل کند. به عنوان مثال آمریکا در چارچوب توافق با کره شمالی متعهد شد موانع تجاری و سرمایه گذاری برسر راه کره شمالی را ظرف سه ماه کاهش دهد ، برای عادی سازی روابط تلاش کند و به رژیم کره شمالی اجازه دهد دو رئاکتور آب سبک بسازد. آمریکا به مدت شش سال هیچ اقدام جدی در زمینه اجرای تعهدات خود انجام نداد و پی ریزی رئاکتور نخست کره شمالی تا اوت سال ۲۰۰۲ انجام نشد ، یعنی هشت سال پس از توافق درباره چارچوب موافقت شده با پیونگ یانگ.
آنگونه که دلوری می گوید دولت جرج دبلیو بوش رئیس جمهور سابق آمریکا که در آن زمان در حال به دست گرفتن قدرت بود با چارچوب توافق شده مخالفت کرد و این موافقتنامه را کنار گذاشت و این کار باعث شد که برخی ها بگویند آمریکا در عمل کردن به تعهدات خود کوتاهی کرده است. در حقیقت این اقدام تاثیر مهمی بر کره شمالی داشت که در آن زمان صبر قابل توجهی از خود نشان داده بود.
بوش ۲۹ ژانویه سال ۲۰۰۲ در سخنرانی سالانه خود در کنگره کره شمالی را به همراه ایران و عراق محور شرارت نامید. این اظهارات بوش با بیانیه دیک چنی معاون رئیس جمهور وقت روبرو شد مبنی بر اینکه « ما با شرارت مذاکره نمی کنیم بلکه آن را شکست می دهیم ». دولت بوش در دور نخست ریاست جمهوری وی اعلام کرد با کره شمالی مذاکره می کند اما مشروط بر آنکه این کشور به طور کامل ، قابل راستی آزمایی باشد و به گونه ای بازگشت ناپذیر برنامه هسته ای خود را برچیند. به عبارت دیگر واشنگتن مذاکرات را با اولتیماتوم آغاز کرد و هیچ جایی برای آغاز یک گفتگوی واقعی باقی نگذاشت. این مسئله باعث شد تا کره شمالی تمایل خود را برای حضور در میز مذاکره از دست بدهد.
آمریکا به رد گام های کره شمالی ادامه داد و زمانی که پیونگ یانگ تولید پلوتونیوم برای تسلیحات هسته ای و توسعه مرکز غنی سازی اورانیوم خود را ادامه می داد واشنگتن تنها نظاره گر این روند بود.
کره شمالی دهم فوریه سال ۲۰۰۵ اعلام کرد تسلیحات هسته ای تولید کرده است. ظاهرا هدف از این اعلام کره شمالی جلب توجه دولت بوش بود. دولت بوش در چرخشی کامل ، ماه سپتامبر همان سال با بیانیه ای که دربرگیرنده برخی اصول بود موافقت کرد. این اصول شامل گام های هماهنگ به صورت تدریجی و در چارچوب تعهد در برابر تعهد و اقدام در برابر اقدام بود. این بیانیه تاکید دوباره بر هدف مذاکرات شش جانبه به منظور عاری سازی قابل راستی آزمایی شبه جزیره کره بود. براساس این بیانیه ، کره شمالی متعهد شد از همه تسلیحات هسته ای و برنامه های هسته ای موجود خود دست بکشد و به پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای موسوم به ان پی تی بازگردد که شامل پادمان های آژانس بین المللی انرژی اتمی برای برنامه هسته ای کره شمالی بود. علاوه بر این کشورهای دخیل در مذاکره شش جانبه کره شمالی موافقت کردند همکاری اقتصادی دوجانبه و چندجانبه را با کره شمالی تقویت کنند. آمریکا و کره شمالی نیز موافقت کردند به حق حاکمیت یکدیگر احترام بگذارند.
تقریبا به طور همزمان ، آمریکا در جهت مسدود کردن ۲۵ میلیون دلار دارایی کره شمالی در بانک ماکائو گام برداشت که نقض آشکار تعهد واشنگتن در خصوص تلاش برای تقویت همکاری اقتصادی با پیونگ یانگ بود. کره شمالی این اقدام آمریکا را اقدامی خصمانه مغایر با توافق صورت گرفته در مورد احترام به حق حاکمیت یکدیگر نامید. کره شمالی در واکنش به این اقدام آمریکا مشارکت خود را در دور بعدی مذاکرات شش جانبه به حال تعلیق درآورد و بازگشت به مذاکرات را به آزاد شدن دارایی های خود مشروط کرد. تنش ها سال ۲۰۰۶ درپی لفاظی های تهدید آمیز بین آمریکا و کره شمالی و خودداری دولت بوش از آغاز مذاکرات مستقیم با پیونگ یانگ شدت گرفت. کره شمالی پنجم ماه ژوئیه یک موشک دوربرد را آزمایش کرد که با ناکامی روبرو شد. پس از آن آمریکا تحریم های مالی علیه کره شمالی را تشدید کرد و از کشورهای دیگر خواست در زمینه داد و ستد با پیونگ یانگ مراقب باشند. کره شمالی نهم اکتبر سال ۲۰۰۶ یک آزمایش هسته ای زیرزمینی انجام داد.
این پیشرفت در بلندپروازی های هسته ای کره شمالی باعث شد آمریکا ضرورت گفتگو با کره شمالی را مد نظر قرار دهد. اگرچه مذاکرات شش جانبه کره شمالی پس از یک بن بست ۱۵ ماهه در ماه دسامبر ازسر گرفته شد اما بن بست برسر مسئله وجوه مسدود شده کره شمالی ادامه یافت و این مسئله تا سال ۲۰۰۷ حل نشد و در آن سال آمریکا همانطور که قول داده بود این پول را آزاد کرد.
با کاهش موانع برسر راه مذاکرات ، کره شمالی متعهد شد در ازای دریافت یک میلیون تن سوخت و تعهداتی در خصوص آغاز خارج شدن نام این کشور از فهرست کشورهای حامی تروریسم ، برنامه تسلیحات هسته ای خود را تعطیل کند و از کار بیندازد و به بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی اجازه ورود به این کشور را بدهد. کره شمالی سوم اکتبر سال ۲۰۰۳ موافقت کرد تاسیسات هسته ای یونگ بیون را از کار بیندازد ، انتقال مواد یا فناوری هسته ای به خارج از این کشور را متوقف کند و جزئیات برنامه پلوتونیوم خود را فاش کند. از سوی دیگر آمریکا نیز تعهداتی جزئی را مطرح کرد : روند پایان دادن به تحریم ها علیه کره شمالی و خارج کردن نام این کشور را از فهرست حامیان تروریسم ادامه دهد.
در حالی که کمتر از دو ماه می گذشت ، کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه سابق آمریکا اعلام کرد تا زمانی که همه جنبه های برنامه تسلیحات هسته ای کره شمالی نخست و برای همیشه متوقف نشود ، آمریکا از تعامل گسترده با این کشور خودداری خواهد کرد. این به معنی بازگشت به برچیده شدن کامل ، قابل راستی آزمایی و بازگشت ناپذیر برنامه هسته ای کره شمالی به عنوان پیش شرطی برای مذاکرات آینده بود. در حالی که کمتر از یک ماه از این جریان می گذشت ، کره شمالی پنج کشور دیگر دخیل در مذاکرات شش جانبه را به خودداری از عمل کردن به تعهداتشان ازجمله تحویل سوخت به کره شمالی متهم کرد.
با این حال کره شمالی به اجرای تعهداتش در خصوص از کار انداختن رئاکتور خود و ارائه گزارش درباره فعالیت های هسته ای خود ادامه داد. کره شمالی هشتم مه سال ۲۰۰۸ سندی جامع را درباره رئاکتور هسته ای و مرکز بازفرآوری خود ارائه کرد و اعلامیه ای تفصیلی را درباره برنامه های هسته ای خود در اختیار چین قرار داد. کره شمالی ۲۷ ژوئن برج خنک کننده در رئاکتور یونگ بیون را تخریب کرد.
پس از این گام های مهم کره شمالی ، آمریکا بار دیگر تلاش کرد با تعیین شروط جدید ، وضع مذاکرات را در جهت منافع خود تغییر دهد.
اجرای بیانیه سال ۲۰۰۵ درباره اصول احتمالا آخرین فرصت امکانپذیر برای جلوگیری از شکل گیری زرادخانه هسته ای کره شمالی بود.
اکنون به آمریکا توصیه می شود به تعهدات خود درقبال برنامه جامع اقدام مشترک با ایران عمل کند. اگر آمریکا به تعهداتش عمل کند می توان به موفقیت موافقتنامه هسته ای با ایران در دراز مدت امید داشت.