۱۵ خرداد؛ یوم‌اللهی با ریشه عاشورایی

به گزارش قائم آنلاین،پس از كودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ كه محمدرضا پهلوی دوباره به قدرت رسید، به مرور حكومت استبدادی خود را تحكیم و تثبیت كرد، اما در سال ۱۳۳۹ تحولاتی در صحنه سیاست بین الملل روی داد و شاه ناچار به تجدیدنظر در سیاست‌های رژیم خود شد.

با پیروزی «جان.اف.كِندی» در انتخابات ریاست جمهوری آمریكا، وی برای جلوگیری از قیام‌های مردمی در جهان سوم، رهبران آن كشورها را به انجام اصلاحاتی بر اساس دكترین خود تشویق و ترغیب نمود.

در ایران نیز شاه این اصلاحات را در قالب فضای باز سیاسی، اصلاحات ارضی، لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، و انقلاب سفید به اجرا گذاشت.

این اصلاحات با شرایط داخلی ایران كه یك جامعه سنتی بود، سازگاری نداشت؛ لذا موجوب بی‌ثباتی، ناآرامی و اعتراض عمومی مردم به رهبری امام خمینی (ره) شد.

مجموعه این عوامل و برخی از اقدامات شاه همانند: حمله به مدرسه فیضیه در سال ۱۳۴۲ و دستگیری امام خمینی‌(ره) در نهایت منجر به قیام خونین مردم در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شد.

انگیزه و اهداف قیام ۱۵ خرداد

اجرای قوانین اسلام در همه حوزه‌ها، از انگیزه‌های اصولی نیروهای مذهبی محسوب می‌شد، اما با توجه به تخطی رژیم از حدود الهی و عدم اجرای احكام اسلام، امر به معروف و نهی از منكر، دفاع از ارزش ها و سنت‌های اسلامی، مقابله با برنامه‌های استعماری آمریكا و اسرائیل، مبارزه با حاكمیت و گسترش فرهنگ غربی كه منافی با فرهنگ اسلامی بود، از انگیزه‌های نسل جدید روحانیت (روحانیونی كه روحیه مبارزه‌جویی داشتند) برای ورود به عرصه سیاسی کشور و وقوع قیام۱۵خرداد به شمار می‌رفت.

انگیزه دیگر امام(ره) مبارزه با صهیونیسم جهانی و عوامل داخلی آنها و صیانت از احكام اسلام و قرآن و حفاظت از استقلال كشور و جلوگیری از نفوذ فرقه بهائیت (ساخته دست استعمار) بود.

هدف اصلی امام(ره) از این قیام، حاكمیت قوانین اسلام و اجرای شریعت اسلامی، قطع وابستگی كشور به استعمارگران و براندازی اصل نظام شاهنشاهی و جایگزینی حكومت اسلامی بود.

زمینه‌ها و فرآیند قیام ۱۵ خرداد

پس از تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی (حذف قید اسلام از شرایط انتخاب شوندگان) و طرح ششگانه اصول «انقلاب سفید» كه باعث اعتراض عمومی مردم و نیروهای مذهبی شد، شاه برای خاموش كردن صدای معترضین به مدرسه فیضیه قم حمله كرد؛ که این واقعه خونین و مجموعه حوادث بعد از آن مانند دستگیری طلاب و اعزام آنان به سربازی باعث خشم مردم شد.

وقوع این حوادث همزمان با فرا رسیدن ماه محرم سال ۱۳۴۲ و بهترین فرصت برای افشای چهره واقعی رژیم پهلوی بود.

ساواك كه از جایگاه ویژه این ماه اطلاع داشت، بسیاری از وعاظ را احضار و آنان را ملزم كرد كه در محافل و مجالس ۱- علیه شاه سخن نگویند ۲- علیه اسرائیل مطلبی گفته نشود و ۳- مرتب به مردم نگویند كه اسلام در خطر است.

اما امام خمینی(ره) در نشستی با علما و مراجع قم پیشنهاد كرد كه در روز عاشورا هریك از آن‌ها برای مردم و عزاداران حسینی سخنرانی كرده و به افشای چهره واقعی رژیم بپردازند و خود امام نیز علی‌رغم تهدید رژیم، در ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ به ایراد سخنرانی در مدرسه فیضیه پرداخت و شدید‌ترین حملات خود را متوجه شخص شاه، آمریكا و اسرائیل نمود و آن‌ها را عامل بدبختی مملكت دانست.

به‌دنبال سخنان كوبنده و افشاگرانه امام، دو روز بعد در سحرگاه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، امام به دستور شاه در منزل مسكونی خود در قم دستگیر و به تهران منتقل شدند. وی را ابتدا در یك سلول انفرادی زندانی و سپس به یك پادگان نظامی منتقل کردند.

با انتشار خبر دستگیری امام (ره) از نخستین ساعات روز ۱۵ خرداد اعتراضات گسترده‌ای در قم، تهران، ورامین، مشهد و شیراز برگزار شد كه با شعارهایی علیه شاه و در طرفداری از امام همراه بود.

مأموران نظامی كه در نقاط مركزی و حساس شهرهای قم و تهران مستقر شده بودند، بر روی تظاهرات كنندگان آتش گشودند؛ كه فجیع‌ترین حادثه، مربوط به كشتار كفن پوشان ورامین بود كه در پشتیبانی از امام (ره) راهی تهران شده بودند و مأموران نظامی در سرپل باقرآباد با آن‌ها روبرو شده و با سلاح‌های نظامی آنان را قتل‌عام كردند. در پی این حادثه، هزاران نفر از مردم در شهرهای مختلف كشته و زخمی شدند.

در واقع می‌توان این قیام را حركتی خودجوش و مردمی دانست؛ یعنی شركت افراد بدون توجه به نوع شغل، تحصیلات، سن، وابستگی گروهی و هرگونه موقعیت اجتماعی و صرفاً بر اساس یك شعار و یك هدف مشترك؛ كه هیچ‌كدام از این گروه‌ها برای پانزده خرداد برنامه‌ریزی خاصی نداشتند بلکه با وجود بستر و زمینه‌های قبلی آن، و در حمایت از رهبری امام(ره)، این قیام به اوج خود رسید و اغلب شهرهای ایران را فراگرفت.

هرچند كه این قیام توسط عمّال شاه و ساواك، از طریق نظامی و به‌طور موقت سركوب شد، ولی دارای نتایج و دستاوردهای مهمی بود كه در نهایت منجر به پیروزی انقلاب اسلامی گشت.

نتایج و پیامدهای قیام ۱۵ خرداد

قیام ۱۵ خرداد با یك‌سری ویژگی‌های خاص همراه بود همانند: فراگیری نهضت و حضور همه گروه‌ها و قشرها و طبقات مختلف در روند مبارزه، مذهبی بودن مبارزه و حضور مؤثر نیروهای مذهبی، پیروی از مبانی دین اسلام، پیروی از امام (ره) به‌عنوان مرجع تقلید و رهبر سیاسی مردم، قاطعیت و اخلاص امام (ره) و بیگانه‌ستیزی و عوامل دیگری كه باعث شد این قیام تأثیرات عمیقی بر ساختار سیاسی و اجتماعی ایران داشته باشد.

به‌طور خلاصه بعضی از مهم‌ترین پیامدهای این قیام عبارت بودند از:

۱- آشكار شدن قدرت مذهب به‌وسیله بسیج گسترده مردمی و مقاومت در مقابل برنامه‌های نامشروع شاه

۲-احساس ضرورت تشكل برای ادامه مبارزه

۳- رویارویی با اصل نظام شاهنشاهی در حالی كه جنبش‌ها و قیام‌های پیشین دارای این ویژگی نبودند

۴- افشای چهره ریاكارانه و منافقانه شاه و روشن شدن ماهیت رژیم برای مردم

۵- عدم وابستگی به قدرت‌های خارجی(بیگانه‌ستیزی) و بی‌اعتبار شدن شرق و غرب و پایه‌گذاری اصل نه شرقی و نه غربی به‌دلیل موضع‌گیری‌های منفی آمریكا و شوروی در مقابل این قیام مردم

۶- افزایش رشد و آگاهی توده‌های مردم و تداوم مبارزات سیاسی آن‌ها

۷- افزایش رشد تحول در حوزه‌ها و حضور روحانیت و مردم در عرصه سیاست كشور

۸- جایگاه مرجعیت و رهبری امام خمینی (ره) با تأیید مراجع و علما و حمایت و پشتیبانی مردم

۹- تبیین نظریه ولایت فقیه به‌عنوان نظام حكومتی جایگزین رژیم شاه توسط امام خمینی(ره)

۱۰- فروپاشی تز جدایی دین از سیاست و افشای خطر صهیونیسم، پیوند میان مردم و روحانیت و عوامل بسیار دیگری كه می‌توان به آن‌ها اشاره كرد.

در نهایت اینكه، قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ هرچند به‌ظاهر یك یا چندروز طول کشید، ولی به‌دلیل انگیزه‌های الهی كه داشت، به‌عنوان مبدأ انقلاب اسلامی و منشأ تحولات وسیع داخلی و بین المللی برجسته شد به‌گونه‌ای كه امام در این باره فرمودند: «پانزده خرداد از خاطره‌ها محو نخواهد شد و باید در سالروز آن، هرچه بیشتر آن را زنده نگه داشت. پانزده خرداد كه مصادف با دوازدهم محرم بود؛ سند زنده مخالفت شجاعانه ملت ایران در مقابل استبداد عمّال اجانب و استعمار چپ و راست بود».

* رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای درباره قیام پانزده خرداد در نماز جمعه چهاردهم خرداد ۱۳۶۱ تهران، تصویر و تحلیل جالبی از این رخداد ارائه فرمودند؛ معظم له بیان داشتند:

«۱۵ خرداد یک قیام مردمى بود. علت این قیام هم این بود که در روز عاشوراى آن سال که مصادف با سیزدهم خرداد مى‌شد، امام امت حقایق افشا نشده تا آن روز را با مردم بى‌واسطه در میان گذاشتند، که درباره این ارتباط بى‌واسطه امام و امت حرفى دارم که عرض مى‌کنم. در این گفتار که توصیه مى‌کنم اگر نوار قابل فهم و سالمى از آن هست، رسانه‌هاى همگانى آن را پخش کنند تا مردم بفهمند که نوزده سال قبل امام چه مى‌گفتند، حقایقى را بیان کردند که این حقایق، آن‌روز براى خیلى‌ها حتى دست‌اندرکاران سیاست، قابل فهم نبود.

اگر حافظه خطا نکرده باشد، جملات امام این‌ها بود که «اسرائیل مى‌خواهد در ایران قرآن نباشد. اسرائیل مى‌خواهد در ایران روحانیون نباشند. اسرائیل مى‌خواهد در ایران اسلام نباشد.»

آن روز براى خیلى‌ها این مطلب قابل فهم نبود که اسرائیل کجا، ایران کجا؟ و اسرائیل چه دشمنى با قرآن و با روحانیت دارد آن هم در ایران؟ حساسیت دستگاه در مقابل این مطالب به‌قدرى بود که شب بعد از این سخنرانى، یعنى شب نیمه خرداد که مصادف با دوازدهم محرم بود، امام را دزدانه، نیمه‌شب از منزلشان در قم ربودند و به تهران آوردند و زندانى کردند.

روز نیمه خرداد مردم به مجرد اینکه فهمیدند امام دستگیر و ربوده شده است، بدون اینکه فرماندهى، رهبرى از سوى شخصیتى، از سوى حزبى، گروهى وجود داشته باشد، به خیابان‌ها ریختند. در تهران، در قم، در شیراز، در مشهد، در بعضى شهرهاى دیگر و حتى در بعضى از روستا‌ها در ورامین؛ و دستگاه جبار که باور نمى‌کرد نفوذ روحانیت و مرجعیت در این حد باشد، غافلگیر شد و دست به یک عمل تند وحشیانه حساب نشده زد. مردم را در خیابان‌ها و میدان‌ها به رگبار بستند و آن روز‌ها رقم پانزده هزار شهید در زبان‌ها مى‌گشت.

این قیام یک نقطه عطف شد. اگرچه عده‌اى را مرعوب کرد، اما خط مبارزه را روشن و واضح کرد. از آن روز حرکت انقلابى مردم ایران که از تقریباً نه ماه قبل از آن یا یک سال قبل از آن به‌تدریج آغاز شده بود، شکل قطعى و جدى گرفت و این قیام به انقلاب ۲۲ بهمن منتهى شد و در نهایت جمهورى اسلامى را به‌وجود آورد.

در ۱۵ خرداد سه عنصر وجود داشت. یکى عنصر مردم بود، یکى عنصر رهبر و امام(ره) بود و سومى عنصر انگیزه مذهبى و روح شهادت‌طلبى و فداکارى براى خدا بود. نطفه انقلاب ما با این سه عنصر بسته شد.»/ر