دلایل و آثار گریستن بر مصائب امام حسین (ع) در روایات

اگر اشکی که ما برای او می‌ریزیم، در مسیر هماهنگی روح ما باشد، پرواز کوچکی است که روح ما با روح حسینی می‌کند. اگر ذره‌ای از همت او، ذره‌ای از غیرت او، ذره‌ای از حریت او، ذره‌ای از ایمان او، ذره‌ای از تقوای او و ذره‌ای از توحید او در ما بتابد و چنین اشکی از چشم ما جاری شود، آن اشک بی‌نهایت قیمت دارد. [۱]

دلیل گریستن شیعیان برای امام حسین علیه‌السلام

از دلایل گریه شیعیان بر حضرت امام حسین (ع) در شهادت او، بستگی و پیوند ذاتی بین امامان معصوم و پیروانشان است.

این واقعیت در روایتی از امام صادق (ع) بدین گونه آمده است که فرمود: شیعیان ما از ما هستند، چرا که از سرشت ما خلق شده و به نور ولایت ما آمیخته و به امامت ما دل خوش داشته و ما نیز به پیروی و دوستی آنان راضی هستیم. مصیبت‌های ما به آنان سرایت می‌کند و رنج و گرفتاری ما آنان را می‌گریاند و اندوه ما آنان را اندوهگین می‌سازد و نیز شادمانی و سرور ما آنان را شادمان می‌کند، ما نیز از حال آنان با خبر و با آنان هستیم و رنج و پریشانی آنان ما را رنجیده‌خاطر می‌سازد. آنان از ما جدا نمی‌شوند و ما نیز از آنان.

آنگاه فرمود: بار خدایا! شیعیان ما از ما هستند، پس هر کس مصیبت‌های ما را یاد کند و به خاطر بیدادگری‌هایی که در راه حق و عدالت بر ما رفت بگرید، خداوند چنین انسانی را به آتش دوزخ نمی‌سپارد. [۲]

و از «امیرمؤمنان» (ع) است که فرمود: ان اله تبارک و تعالی… اختارنا و اختار لنا شیعه ینصروننا و یفرحون لفرحنا و یحزنون لحزننا و یبذلون اموالهم و انفسهم فینا، اولئک منا و الینا؛ [۳] خداوند ما را برای خود برگزید و برای ما شیعیانی برگزید که اهداف بلند ما را یاری می‌کنند، در شادمانی ما شادمان و در اندوه ما اندوهگین می‌گردند، جان و مال خویش را در راه آرمان‌های توحیدی ما نثار می‌کنند؛ به راستی که آنان از ما هستند و به سوی ما می‌شتابند… [۴]

برپایی مجلس عزاداری توسط امام صادق (ع)

امام صادق (ع) برای بزرگداشت شهادت امام حسین (ع) مجلسی برپا کرده بودند و در آن از «ابوهارون» خواست تا همان گونه که خودشان بر امام حسین (ع) سوگواری می‌کنند، در حضورش با مرثیه‌سرایی به سوگواری بپردازد که او نیز ضمن اشعاری حزن‌انگیز گفت:

امرر علی جدث الحسین فقل لاعظمه الزکیه

بر شهادتگاه امام حسین (ع) گذر کن و به استخوان‌های پاک و مطهرش بگو…

… صدای گریه امام صادق (ع) بلند شد و ابو هارون از ادامه مرثیه خودداری کرد.

در حالی که او مرثیه‌سرایی می‌کرد، سیلاب اشک امام صادق (ع) را امان نمی‌داد تا سرانجام به دستور آن حضرت بندهایی از این قصیده را خواند که:

یا مریم قومی و اندبی مولاک و علی الحسین فاسعی بیکاک

ای مریم! ای بانوی بزرگ! بپا خیز و بر امام حسین (ع) نوحه‌سرایی کن و مرا در نثار اشک گریه و سوگواری بر سالار خوبان همنوایی نما….

امام صادق (ع) خود به شدت می‌گریستند و خاندانش با شنیدن این جملات گریستند و فریاد یا ابتاه… فضای خانه را پر کرد. [۵]

ویژگی چشم گریان

چشم گریان بر امام حسین (ع) از ارزش‌های والایی برخوردار است:

۱. محبوب‌ترین چشم‌ها در پیشگاه خداست. [۶]

۲. همه چشم‌ها در سخت‌ترین مراحل روز رستاخیز گریانند، مگر چشمی که بر امام حسین (ع) گریه کند، چنین چشمی با صاحبش خندان و به نعمت‌های پرارزش بهشت شادمان و بشارت داده می‌شود. [۷]

۳. در روز رستاخیز همه دیدگان به حوض کوثر تنها نظاره می‌کنند، اما دیدگانی که از آن برخوردار خواهند گشت و نظاره بهره ورانه خواهند داشت، چشمانی هستند که برای امام حسین (ع) گریسته باشند. [۸]

خواص اشک بر امام حسین (ع)

قطرات اشکی که در سوگ امام حسین (ع) جاری می‌گردد، دارای خواص بسیاری است از آن جمله:

۱. محبوب‌ترین قطرات اشک در پیشگاه خداست.

۲. خاموش کننده آتش قهر خداست، به‌گونه‌ای که اگر قطره‌ای از آن در جهنم فرو افتد، آتش آن را خاموش خواهد ساخت.

۳. فرشتگان، قطرات اشک بر امام حسین (ع) را دریافت و در شیشه‌های مخصوصی جمع می‌کنند. [۹]

۴. این اشک‌ها را به خزانه داران بهشت می‌دهند تا با آب گوارای حیات، در بهشت برین آمیخته سازند و بدین وسیله شیرینی و گوارایی آن هزاران برابر افزایش خواهد یافت. [۱۰]

۵. هر کار شایسته و هر چیزی پاداش ویژه و معلومی دارد، مگر پاداش نثار اشک بر امام حسین (ع) که بی‌نهایت و غیر قابل سنجش است. [۱۱]

نتیجه گریه بر امام حسین (ع) در قبر

منزل دوم انسان، قبر است جایی که شخص هرگز انس و سابقه از قبل ندارد. بسیار وحشتناک و هول‌آور است، به طوری که در کتاب «من لا یحضره الفقیه» روایتی است که می‌فرماید: وقتی که می‌خواهید جنازه‌ای را وارد قبر کنید او را ناگهان داخل نکنید. بلکه مستحب است که تا سه مرتبه از زمین بلند کنند و دو مرتبه بر زمین بگذارند. فان للقبر اهوالا! به درستی که برای قبر ترس‌هایی است.

آن قدر سخت است که حضرت «سجاد» (ع) می‌فرماید:… آبکی لظلمه قبرین آبکی لضیق لحدی، آبکی لسؤال منکر و نکیر ای‌ای… [۱۲]

شیخ «شوشتری» از روایات این طور استفاده کرده که اگر کسی مؤمنی را شاد کند هنگامی که او را دفن کردند، صورتی نورانی همراهش در قبر جای گیرد و گوید من همان سروری هستم که در دل فلان مؤمن وارد کردی، پس اگر کسی مؤمن غمناکی را شاد کرد، اسباب شادی‌اش در قبر فراهم می‌گردد.

سپس شیخ می‌فرماید: اگر کسی مؤمن کامل الایمانی را شاد کند، چطور است؟ اگر آن شخص پیغمبر و امام باشد چطور؟

آن وقت می‌فرماید: کسی که بر امام حسین (ع) گریه کند، «پیغمبر» صلی‌ الله‌ علیه‌ و آله‌ و سلم را شاد کرده، امیرالمؤمنین امام علی (ع) را شاد کرده حضرت زهرا سلام‌ الله علیها را شاد کرده، خوش به سعادت چنین شخصی در قبر. [۱۳]

این همه اثر برای یک قطره اشک

ممکن است برای بعضی این توهم پیش آید که برای یک قطره اشک چطور می‌شود این همه آثار عظیم مترتب شود. یک قطره آب شور که این همه اهمیت ندارد. منشأ اشکال و شبهه در این است که آن‌ها خیال می‌کنند این اجرها مستقیماً برای این قطره اشک است، غافل از این که مزد امام حسین (ع) است، این‌ها اجر اشک تو نیست، بلکه اجر خون ابی‌عبدالله (ع) است، هر چه بیشتر از این هم عطا شود، باز در مقابل عمل امام حسین (ع) چیزی نیست. [۱۴]

حجم عظیم پاداش گریه کردن بر امام حسین (ع)

مشخص شد که با وجود معلوم بودن حجم و اندازه پاداش هر کار شایسته‌ای در روایات، چگونه حجم عظیم پاداش سوگواری و گریه خالصانه بر امام حسین (ع) غیر قابل سنجش است.

اینک، مبادا که این حجم پرشکوه و خواص و فضایل بر این کار به ظاهر اندک، شما را شگفت‌زده سازد و آن‌ها را بسیار پنداری و از این راه دچار لغزش گردی، چرا که این پاداش شکوهمند به خاطر گریه و گریه کننده در سوگ امام حسین (ع) نیست، بلکه در حقیقت برای خود امام حسین (ع) و در برابر فداکاری و ایثار و جهاد بی‌نظیر او در راه خداست و اگر این نکته ظریف و عمیق آن چنان که شایسته است، مورد تعمق قرار گیرد نه حجم عظیم پاداش سوگواری بر امام حسین (ع) درنظر کسی بسیار می‌نماید و نه باعث شگفتی می‌شود.

در زندگی فرمانروایان سخاوتمند، بسیار شنیده‌شده است که در برابر خدمت ناچیز یا قصیده ستایش‌آمیزی به بخشش‌های شگفت‌آوری دست می‌یازند. [۱۵]

گریه حیوانات وحشی بر امام حسین (ع)

شیخ بزرگوار «ابوالقاسم جعفر بن قولویه قمی» قدس سره از «حارث اعور» روایت کرده است که: امام علی (ع) فرمودند: پدر و مادرم فدای حسین (ع) که در ظهر عاشورا به شهادت رسید، به خدا قسم، گویی می‌بینم که حیوانات وحشی ازهر نوعی گردن کشیده‌اند و بر سر مزار او شب تا صبح گریه می‌کنند، فاذا کان کذلک فایاکم و الجفاء.

همچنین امام «باقر» (ع) فرمودند: آدمیان و اجنه، مرغان و حیوانات وحشی، همگی بر امام حسین (ع) گریه کردند تا آنجایی که اشک آن‌ها فروریخت.

فضیلت گریه بر اهل‌بیت (ع)

امام حسین (ع) فرمودند: از دیدگان هیچ بنده‌ای در راه ما (خاندان نبوت ع) اشکی نمی‌چکد یا سرازیر نمی‌شود مگر آنکه خدای سبحان، او را به خاطر آن، چندین سال در بهشت جای می‌دهد.

«احمد بن یحیی» می‌گوید: امام حسین (ع) را در خواب دیدم، از حضرت (ع) پرسیدم: از شما نقل‌شده که فرموده‌ای: «از دیدگان هیچ بنده‌ای در راه ما خاندان نبوت (ع) اشکی نمی‌چکند یا سرازیر نمی‌شود مگر آن که خدای سبحان، او را به خاطر آن، چندین صدسال در بهشت جای می‌دهد» (آیا درست است؟) فرمودند: «آری».

عرض کردم: (پس در نقل این حدیث) میان من و شما واسطه‌ها از بین رفت. [۱۶]

تقدس اشک در مصیبت امام حسین (ع)

به اشک‌هایی که نثار امام حسین (ع) می‌گردد و در مجالس سوگ او ریخته می‌شود، بهای خاصی داده شد به‌گونه‌ای که فرشتگان آن‌ها را جمع می‌کنند و به خزانه داران بهشت می‌دهند تا با آب گوارای حیات، در هم آمیزند. [۱۷]

به مسیر جریان اشک‌های جاری بر آن حضرت نیز، احترام خاصی شد به طوری که نه گردوغبار ذلت بر آن‌ها خواهند نشست و نه اندوه و غم. [۱۸]

گریه کائنات

از جمله صفات خداوند، این است که: در کران تا کران هستی موجودی نیست جز این که او را به پاکی می‌ستاید:

وان من شیء الا یسبح بحمده [۱۹]

و پرتوی از این ویژگی به امام حسین (ع) آن است که همه موجودات بر مصیبت و شهادت او می‌گریند؛ اما ما گریه آن‌ها را درنمی‌یابیم همان‌گونه که ستایش و تسبیح موجودات را.

به علاوه گریه، تنها جریان یافتن اشک از دیدگان نیست، بلکه گریه هر موجودی متناسب با موجودیت و وضعیت آن است و همان گونه که در روایات آمده است: گریه آسمان‌ها به ظهور قطرات خون، گریه ماهیان دریا به خروج آن‌ها از آب، گریه هوا به تیره‌وتار شدن آن، گریه خورشید و ماه به گرفتگی آن‌ها و گریه زمین آن بود که هر سنگی جابه‌جا می‌شد، زیر آن قطرات خون نمودار بود. [۲۰]

گریستن نیزه و شمشیر

یکی از اندیشمندان می‌گوید:

کل انکسار و خضوع له و کل صوت فهو نوح الهواء

هر احساس همدردی و خضوع برای اوست و هر صدایی، صدای نوحه‌سرایی در شهادت اوست.

تا آنجایی که همان شمشیرها و نیزه‌ها و تبرهایی که در کشتن و ریختن خون پاک او به کار گرفته شدند نیز، بر او گریستند. همان گونه که این مطلب در قصیده همان اندیشمند بزرگ آمده است که می‌سراید: شمشیر گلوی آن حضرت را می‌برید و گریان بود و نیزه بر پا ایستاده و سر فرود آورده شیون می‌کرد و تیر بر پیکرش می‌نشست و می‌گریست و نیزه سر مقدس او را برافراشته و ناله می‌کرد. [۲۱]

من شهید اشک‌های جاری‌ام

شیخ شوشتری می‌فرماید: با نگرش به ویژگی‌های امام حسین (ع) دیدم خودش فرموده است که:« من شهید اشک‌های جاری هستم، یاد و نام من نزد هیچ انسان باایمان برده نمی‌شود، جز اینکه طوفانی از حزن و اندوه در دلش پدیدار می‌گردد و بر آنچه بر من، در راه حق و عدالت رسیده، می‌گرید.» [۲۲]، [۲۳]

پاداش گریستن بر امام حسین (ع)

«ابن قولویه» به سند معتبر از «مسمع کردین» روایت کرده است که: خدمت امام صادق (ع) بودم، آن حضرت به من فرمودند:« ای مسمع! تو عراقی هستی، آیا به زیارت قبر جدم امام حسین (ع) می‌روی؟»

گفتم: نه؛ زیرا من از افراد معروف بصره هستم و در نزدیکی ما عده‌ای هستند که پیرو خلیفه‌اند و ما دشمنان زیادی از ناصبیان و غیر آن‌ها داریم؛ من می‌ترسم که آن‌ها نزد والی از من سخن چیزی کرده و ایشان به من ضرر برسانند.

امام صادق (ع) فرمودند:« آیا به خاطر می‌آوری مصائبی که بر امام حسین (ع) وارد آمد؟»

گفتم: آری!

حضرت فرمودند: «آیا در مصیبت حسین (ع) ناله سر می‌دهی؟»

گفتم: آری! تا اندازه‌ای گریه و زاری می‌کنم که اهل خانه نیز از گریه من اندوهگین و تا حدی غذا نمی‌خورم که از حالت من آثار مصیبت آشکار می‌گردد.

امام فرمودند: «خداوند بر گریه‌ات رحم نماید! ای مسمع! همانا تو از کسانی هستی که در مصیبت ما غمگینی و در شادی ما شاد و جزو کسانی هستی که در اندوه ما اندوهگین، در ترس ما هراسناک و در ایمنی ما ایمن‌اند.

به زودی به هنگام مرگ پدران مرا می‌بینی که نزد تو حاضرشده‌اند و به عزرائیل در مورد تو سفارش می‌کنند و به تو مژده‌ها و بشارت‌هایی می‌دهند که دیده‌ات روشن گردد و خشنود شوی و عزرائیل از مادر نسبت به تو مهربان‌ترخواهد بود.»

در این موقع که امام گریه کردند، من هم گریه کردم. [۲۴]

برپایی مجلس عزا توسط امام رضا (ع)

وجود گرامی حضرت امام صادق (ع) در دهه عاشورا، هرگز شادمان دیده نشد.

حضرت «رضا» (ع) در تمام این روزهای ده‌گانه، اندوهگین و دل‌شکسته با چهره‌ای گرفته، در محفلی که خود برپا ساخته بود، همراه فرزندانش می‌نشست و بانوان حرم نیز پشت پرده قرار می‌گرفتند و هر کس وارد می‌شد اگر توانایی اداره مجلس و مرثیه‌سرایی داشت بدو امر می‌فرمود تا در رثای امام حسین (ع) و فاجعه دل‌خراش عاشورا بخواند؛ همان‌گونه که در مورد «دعبل خزایی» شاعر با اخلاص و دانشمند شیعه آمده است.

هرگاه کسی برای اداره مجلس و مرثیه‌سرایی و بیان فاجعه عاشورا، حاضر نبود خود آن حضرت، مصیبت امام حسین (ع) را یاد می‌کرد و می‌گریست؛ همان گونه که در روایتی آمده است که روز اول محرم، «ریان»، بر آن حضرت وارد شد، حضرت بدو فرمود: ریان! اگر برای فاجعه‌ای گریان شدی برای حسین (ع) اشک بریز، چرا که آن حضرت به دست شقاوت‌پیشگان اموی، بسان قوچی که ذبحش می‌کنند، سر بریده شد و به همراه حسین (ع)، هیجده نفر از والاترین خاندانش به شهادت نائل آمدند. [۲۵]

ثمره گریه بر امام حسین (ع)

در روایت آمده است که: من آبکی او آبکی او تباکی وجبت له الجنه؛ [۲۶] کسی که بر فاجعه غمبار عاشورا بگرید، یا با گفتار سنجیده دیگران را بگریاند، یا همرنگ و همگون با عزاداران حسینی گردد، بهشت خدا بر او زیبنده است. [۲۷]

نوشیدن آب به یاد لب تشنه امام حسین (ع)

«ابن قولویه» با سند معتبر از «داوود رقی» روایت کرده است که او گفت: روزی خدمت امام صادق (ع) نشسته بودم، آن حضرت آب طلبید، هنگامی که آب را نوشیدند، شروع به گریستن نمودند و فرمودند: «ای داوود! خداوند لعنت کند قاتل حسین بن علی (ع) را.»

سپس فرمودند: «هر کس آب بنوشد و به یاد حسین (ع) بیفتد و قاتلین آن حضرت را لعنت نماید، خداوند صد هزار حسنه برای او ثواب می‌نویسد و صد هزار گناه او را می‌پوشاند و صد هزار درجه او را بالا می‌برد و پاداش کسی را دارد که صد هزار بنده را در راه خدا آزادکرده باشد و روز قیامت با دلی شاد وارد صحرای محضر می‌گردد.» [۲۸]

شعر در مدح و رثای اهل‌بیت (ع)

امام صادق (ع) فرموده است: من قال فینا بیت شعر، بنی الله له بیتا فی الجنه؛ کسی که یک بیت شعر درباره ما بگوید، خداوند برای او خانه‌ای در بهشت بنا می‌کند. [۲۹]

و نیز آن امام به حق ناطق فرموده است: من انشد فی الحسین (ع) بیتا من شعر فبکی او تباکی فله الجنه؛ [۳۰] کسی در ماتم سالار شهیدان امام حسین (ع) بیتی سرود، پس گریست (اگر فعل «بکی» از تبکیه باشد، بدین معنی است که دیگران را به گریه برانگیخت) و یا خود را به گریه زد، مر او را بهشت است. [۳۱]

پاداش نثار یک قطره اشک

با نگرش به روایاتی که در مورد پاداش گریه مخلصانه و عارفانه بر امام حسین (ع) آمده است. [۳۲] و با نگرش بر این واقعیت که نثار یک قطره اشک با اخلاص و عرفان بدان حضرت، پاداش نهایت ناپذیری خواهد داشت و آن چه نهایت ناپذیر باشد، هر آن چه از آن برداشته شود، پایان نخواهد پذیرفت، امید به نجات، جایگزین وحشت و اضطراب گردید. [۳۳]

اشک با معرفت

یکی از مواردی که ارزش عمل را از نظر کیفیت بالا می‌برد معرفت است.چرا در باب زیارات آمده است که من زار الحسین (ع) عارفا بحقه… هر کسی که امام را زیارت کند به شرط این که او را بشناسد چنین و چنان است؟ زیرا اساس شناخت است.

بعضی از اشخاص شبهه می‌کنند که یک قطره اشک برای امام حسین (ع) مگر می‌تواند آن‌قدر ارزش داشته باشد، پاسخ این است که گاهی ممکن است  که اگر اشک همه عمر را جمع کنند آبگیری  بشود و هیچ ارزشی هم نداشته باشد. ولی اگر فردی به اندازه یک بال مگس برای امام حسین (ع) اشک بریزد، ارزشش از آن همه اشک‌های دیگر بیشتر باشد. [۳۴]

پی نوشت:

[۱]. حماسه حسینی: ج ۱، ص ۸۱٫
[۲]. بحارالانوار: ج ۵۱، ص ۱۵۱٫
[۳]. بحارالانوار: ج ۱۰، ص ۱۴۴٫
[۴]. ویژگی‌های امام حسین (ع): ص ۲۹۳٫
[۵]. بحارالانوار: ج ۴۴، ص ۲۸۷٫
[۶]. بحارالانوار: ج ۴۵، ص ۲۰۶ و ۲۰۷٫
[۷]. بحارالانوار: ج ۴۴، ص ۲۹۳٫
[۸]. بحارالانوار: ج ۴۴، ص ۲۸۹ و ۲۹۰٫
[۹]. منتخب طریحی: ج ۲، ص ۱۴۰٫
[۱۰]. بحارالانوار: ج ۴۴، ص ۳۰۴ و ۳۰۵٫
[۱۱]. بحارالانوار: ج ۴۴، ص ۲۸۷٫
[۱۲]. مفاتیح‌الجنان: دعای ابوحمزه ثمالی.
[۱۳]. سیدالشهدا (ع)، شهید دستغیب: ص ۷۶٫
[۱۴]. سیدالشهدا (ع)، شهید دستغیب: ص ۷۹٫
[۱۵]. ویژگی‌های امام حسین (ع): ص ۴۲۱
[۱۶]. فرهنگ جامع سخنان امام حسین (ع): ص ۷۲۳٫
[۱۷]. بحارالانوار: ج ۴۴، ص ۳۰۵٫
[۱۸]. بحارالانوار: ج ۴۴، ص ۲۸۱٫
[۱۹]. اسراء، آیه ۴۴٫
[۲۰]. تهذیب التهذیب: ج ۲، ص ۳۵۵٫
[۲۱]. خصائص الحسین (ع): ص ۸۱٫
[۲۲]. بحارالانوار: ج ۴۴، ص ۲۸۴، ح ۱۹٫
[۲۳]. خصائص الحسین (ع): ص ۵۴٫
[۲۴]. منتهی الآمال: ص ۶۸٫
[۲۵]. امالی شیخ صدوق: ص ۷۹، مجلس ۲۷٫
[۲۶]. بحارالانوار: ج ۴۴، ص ۲۸۸، ح ۲۷، با اندک تفاوتی.
[۲۷]. ویژگی‌های امام حسین (ع): ص ۵۷٫
[۲۸]. منتهی الآمال: ص ۷۱٫
[۲۹]. سفینه البحار: ماده «بیت»، ج ۱، ط ۱، ص ۱۱۶٫
[۳۰]. سفینه البحار: ماده «بیت»: ج ۱، ط ۱، ص ۱۱۶٫
[۳۱]. نامه‌ها و برنامه‌ها: ص ۲۶۸ و ۲۶۹٫
[۳۲]. بحارالانوار: ج ۴۴، ص ۲۷۶٫
[۳۳]. ویژگی‌های امام حسین (ع): ص ۶۲٫
[۳۴]. آشنایی با قرآن: ج ۸، ص ۱۴۰٫