راه مقابله پایدار با تحریم چیست؟

حقیقت آن است که هدف از تحریم چیزی جز بستن اقتصاد کشور تحت تحریم به معنای کاهش سهم مجموع صادرات و واردات از تولید ناخالص ملی نیست. در باره ایران این کار از طریق افزایش هزینه خدمات مالی و انتقال پول انجام می‌شود به نحوی که بخش اصلی عملیات جاری تجاری از صرفه بیفتد تا ایران ناچار از مذاکره جدید برای امتیازدهی جدید شود.

یک دیدگاه کاهش پیش دستانه سهم تجارت خارجی از اقتصاد است (استعاره کره شمالی) به نحوی که اثرات تحریم احتمالی قابل کنترل باشد. حقیقت آن است که جغرافیا و سهم قدیمی تجارت و خدمات وابسته به آن در اقتصاد ایران باعث می‌شود اولا این کار به سرعت قابل تحقق نباشد و در ثانی پایداری آن محل تردید باشد.

جدای از آن که این کاهش پیش دستانه خود با تحمیل هزینه بر تجارت (از طریق بازی با نرخ ارز یا تعرفه گمرکی یا احکام حقوقی و …) ممکن است و اثر کاهش رفاه آن در کوتاه مدت قابل اجتناب نیست، ایران کشوری دورافتاده در شبه جزیره کره میان دولت متخاصم کره جنوبی و دولت شدیدا کنترل شده چین نیست. بلکه در چهار راه جهان است و تقریبا همه دولت‌های مهم هم مرز آن در بخش مرزی با ایران ضعف رسمی یا غیر رسمی حاکمیت دارند پس اساسا تصور افزایش پیش دستانه هزینه تجارت برای کنترل سهم آن از اقتصاد بیشتر تجارت غیر رسمی را رونق می‌بخشد و اثر شدیدی بر کاهش سهم تجارت از اقتصاد ندارد.

راه دیگر که معمولا در گفتمان‌های رسمی غائب است نه بستن اقتصاد (به معنای کاهش سهم تجارت خارجی از اقتصاد) بلکه تثبیت یا حتی بازترکردن اقتصاد است.

شرح فنی آن مفصل است، اما اگر ایران علاوه بر کانال تجاری دبی- که آن را اکوسیستم دبی می‌نامیم- اکوسیستم‌های دیگری هم داشت اساسا تحریم پذیر نبود که کسی بخواهد با افزایش هزینه تجارت هر دو سال یک بار از آن باج بگیرد. اکوسیستم یعنی جمعیتی انسانی که در طَی سالیان در نقطه جغرافیایی‌ای خارج از کشور جاگیر شده و در اقتصاد و مناسبات کشور محل استقرار چفت شده به نحوی که قابل جدا کردن نباشد. اما از طرف دیگر به دلائل تجاری، عقیدتی یا ملی گرایی چنان بتوان به یاری آن اعتماد کرد که هزینه‌های عدم اطمینان از رفتار افراد آن در ایام فشار‌های تحریمی به صفر میل کند.

به دبی نگاه کنید: فشار‌های امریکا، شورای همکاری خلیج فارس، ابوظبی و حتی شخص شیخ محمد نتوانسته اکوسیستم دبی را نابود کند. شاید رشد آن محدود شده، ولی نقش آن باقی مانده. یک اکوسیستم انتقال مالی در بدترین شرایط زنده می‌ماند که ناشی از همان اثر چفت شدگی است که بالاتر عرض شد.
آیا می‌توان اکوسیستم‌های دیگری ساخت؟ البته.
آیا می‌توان به سرعت اکوسیستم ساخت؟ البته.
آیا برای ساخت اکوسیستم باید ایرانیان به کشور دیگری مهاجرت کنند؟ نه لزوما. پاره‌های جمعیتی بسیار موثر در کشور‌های فراوانی که حتی تصور آن را هم نمی‌کنید وجود دارد که به مراتب بهتر از دبی عمل می‌کند. از ترکیه تا لبنان و حتی آرژانتین!
راه حل پیشنهادی برای مقابله با تحریم نه بستن اقتصاد بلکه بازتر کردن اقتصاد است منتها باز کردن عاقلانه و پایدار.

*کاوه تقوی-کارشناس ارشد اقتصاد تحریم