مهمترین علت چاقی در ایران چیست؟

بسیاری از مردم برای رسیدن به وزن ایده آل دست به هر کاری می‌زنند. گذشته از عمل‌های جراحی، داروها، کرم‌ها و دمنوش‌ها که هرکدام عوارض خود را دارند برخی با این خیال که رژیم روش مناسبی است به دنبال رژیم‌هایی می‌روند که اگرچه بسیار رواج دارند اما ممکن است زندگی فرد را مختل کنند. رژیم‌هایی جادویی که طی مدت دو هفته ۱۰ کیلو از وزن فرد را کاهش می‌دهند.

این در حالی است که محمدحسن انتظاری- رئیس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی بیشترین دلیل چاق بودن ایرانی‌ها را استفاده بی رویه از غلات و نشاسته عنوان می‌کند و برخی رژیم های غذایی برای کاهش وزن را به منزله سبک کردن ماشین با پایین گذاشتن موتور آن تفسیر می کند.

به گفته وی بدن هر انسان مجموعه‌ای شیمیایی از مواد غذایی است که شباهت زیادی به ماشین دارد و همان طور که ماشین به سوخت و روغن و…. نیاز دارد بدن انسان نیز به مواد غذایی نیاز دارد.

رئیس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان افزود: از ویژگی‌های خاص بدن انسان ذخیره مواد است، بدن انسان قادر است برخی مواد مثل ویتامین “ب ۱۲” را تا سالها ذخیره کند. برخی دیگر از مواد مانند “ب ۲ و آهن” تا ماه‌ها در بدن ذخیره می‌شوند. اما دسته‌ای از مواد مانند آب و پروتئین‌ها در طولانی مدت در بدن ذخیره نمی‌شوند.

انتظاری با بیان اینکه متخصصان تغذیه مواد غذایی را به ۵ گروه تقسیم می‌کنند، تصریح کرد: این پنج گروه شامل نان وغلات که منبع غنی از فیبر و ویتامین‌ها، گروه گوشت که منبع خوبی از پروتئین و آهن، گروه سبزیجات که منبع غنی از آنتی اکسیدان و ویتامین‌ها، گروه لبنیات که سرشار از کلسیم و ویتامین ب ۲ و گروه چربی‌ها که مصرفان در برنامه روزانه ضروری است، می‌ باشد.

رژیم‌های تک بعدی

وی در خصوص استفاده از رژیم‌های تک بعدی اظهار کرد: افرادی که از رژیم‌های تک بعدی (استفاده از یک ماده غذایی خاص یا از یک گروه مواد غذایی) استفاده می‌کنند با وجود اینکه نتیجه‌ی خوبی کسب می‌کنند و لاغر می‌شوند اما در واقعیت این رژیم‌ها باعث فرسودگی بدن، تخلیه ذخایر انرژی و بروز آسیب‌های جبران ناپذیر می‌شود.

وی افزود: رژیم سالم رژیمی است که متنوع باشد و همه گروه‌های غذایی را در خود بگنجاند، در مصرف هیچ ماده‌ای زیاد روی نشود و کمبود هیچ ماده‌ای در رژیم غذایی احساس نشود و قابلیت تکرار داشته باشد.

انتظاری گفت: اگر اصل تنوع و تعادل را در رژیم غذایی رعایت کنیم مشکلاتی از قبیل کاهش رشد کودکان، چاقی یا کاهش وزن در بزرگسالان و بیماری‌ها و نارسایی‌های کلیوی، کبدی، قلبی و مغزی را نخواهیم داشت.

میزان مصرفی هرگروه

وی با اشاره به تفاوت میزان گروه‌های مورد نیاز در سنین مختلف اظهار کرد: برخی از گروه‌ها مانند نان و غلات دارای خط قرمز هستند اما برخی دیگر محدودیتی برای مصرف ندارند (گروه سبزیجات). برای مثال در بزرگسالان گروه غلات حداقل ۶ واحد است، اما با توجه به میزان فعالیت وزن و شغل فرد می‌توان آن را تا ۱۹ واحد افزایش داد. هر واحد نان برابر با یک کف دست نان یا ۴ قاشق برنج است.

رئیس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در خصوص میزان مصرفی پروتئین در روز اظهار کرد: حداقل میزان مصرف گوشت در روز ۲ واحد است که هر واحد برابر ۶۰ گرم گوشت است. الزامی برای مصرف گوشت در برنامه غذایی نیست، یک تخم‌مرغ یا یک قوطی کبریت پنیر هم یک واحد پروتئینی به حساب می‌آید.

انتظاری با بیان اینکه استفاده از سبزیجات محدودیتی ندارد، تصریح کرد: حداقل میزان استفاده از سبزیجات ۳ واحد در روز است. حداکثر استفاده سبزیجات برای اکثر افراد آزاد است. برای افرادی که مستعد چاقی هستند و به جای استفاده از میوه از آب میوه‌های صنعتی استفاده می‌کنند استفاده از میوه‌ها در روز به علت داشتن قند فراوان محدود می‌شود.

وی در خصوص میزان استفاده از گروه شیر و لبنیات در رژیم غذایی روزانه گفت: برای افراد عادی حداقل میزان استفاده از شیر یا معادل آن ماست و… دولیوان در روز است، اما برای شرایط خاص که شامل سن رشد، بارداری یا شیردهی است سه لیوان شیر یا معادل آن لازم است.

رییس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در خصوص گروه چربی‌ها اظهار کرد: اگر میزان چربی مشهود غذا را کاهش دهیم میزان چربی مورد نیاز به بدن فرد می‌رسد و نیاز به استفاده از رژیم غذایی خاص نیست.

حذف چربی، چاقی را به همراه دارد

انتظاری با تاکید به اینکه هیچ ماده غذایی در هیچ رژیمی نباید حذف شود، تصریح کرد: در بسیاری از غذاها چربی‌ها به صورت نامرئی وجود دارند برای مثال در زرده تخم مرغ به همان میزانی که پروتئین وجود دارد چربی نیز وجود دارد. در پنیرهای کم چرب و رژیمی‌ترین بیسکوییت‌ها و شکلات تلخ هم چربی وجود دارد. بنابراین در استفاده از هیچ ماده غذایی نباید افراط شود.

وی با اشاره به افزایش چاقی در صورت طبخ غذا بدون چربی، گفت: غذاهایی که بدون چربی طبخ می‌شوند سریع‌تر معده را تخلیه می‌کنند و باعث افزایش گرسنگی و دریافت کالری بیشتر می‌شوند.

رییس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در ادامه با اشاره به عدم استفاده چربی در ایران اظهار کرد: در رژیم غذایی که در کشور ما مرسوم است چربی زیادی وجود ندارد و بیشترین دلیل چاق بودن ایرانی‌ها استفاده بی رویه از غلات و نشاسته است.

عوارض رژیم‌های غذایی نادرست

انتظاری در خصوص رژیم‌های رواج یافته در فضای مجازی اظهار کرد: فضای مجازی یک بازار مکاره است که در این بازار همه چیز (از مفیدترین تا مضرترین) مواد وجود دارد. افرادی که تخصص ندارند نمی‌توانند خوب و بد این مواد را تشخیص دهند.

وی تصریح کرد: اگر کاهش وزن حاصل دفع پروتئین، آب یا مواد معدنی موجود در بدن باشد؛ نه تنها به سلامتی کمک نمی‌کند بلکه سلامت بدن را صدها بار بیشتر از چاقی به خطر می‌اندازد. برای کاهش وزن باید چربی سوزی داشته باشیم، سوخت پروتئین و مواد معدنی در بدن به منزله سبک کردن ماشین با پایین گذاشتن موتور آن است.

رئیس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان افزود: اگر قرار است چیزی در برنامه غذایی روزانه‌مان کاهش بیابد کالری است که باید باتوجه به میزان نیاز بدن کاهش یابد و اگر بیش از حد موجود کم شود باعث آسیب رسیدن به بدن می‌شود.

میوه خواری، گیاه خواری

انتظاری در خصوص رژیم‌های میوه خواری اظهار کرد: اگر یک ماه میوه خواری کنید قطعا کاهش وزن خواهید داشت. در ماه‌های ابتدایی نیز آسیبی در بدنتان احساس نمی‌کنید چرا که بدن از ذخایر موجود استفاده می‌کند و همه چیز خوب پیش می‌رود، اما به محض اتمام ذخایر بدن متوجه تغییرات و ضعف بدن می‌شوید.

وی افزود: میوه‌ها فاقد پروتئین و اسیدهای چرب ضروری هستند به همین دلیل است که انسان ذاتا همه چیز خوار است تا بتواند مواد مورد نیاز بدن خود را از منابع مختلف دریافت کند.

رئیس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در خصوص رژیم‌های گیاه خواری اظهار کرد: این رژیم‌ها باید توسط متخصصان تغذیه نوشته شود چرا که دریافت تمامی مواد مورد نیاز بدن از گیاهان نیاز به مصرف ترکیبات متنوعی از گیاهان دارد و کم بود یکی از مواد مورد نیاز بدن موجب بیماری می‌شود.

انتظاری با اشاره به رفع هریک از نیازهای انسان با استفاده از یک گروه غذایی تصریح کرد: رژیم غذایی مناسب باید دارای همه‌ی گروه‌های غذایی و متنوع باشد و حتما حداقل‌هایی که برای هر گروه از مواد غذایی تعریف شده است را دارا باشد.

رئیس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در خصوص رژیم‌های گیاه خواری افزود: بدن انسان سالیان دراز است که به همه چیزخواری عادت کرده است. هفتاد درصد از رژیم غذایمان گیاه و مابقی پروتئین، گوشت و فرآورده‌های غیرگیاهی است. اگر رژیم گیاه خواری با شیر و تخم مرغ همراه باشد رعایت آن ساده‌تر و رژیم کامل‌تر است و افراد در حالت غیر رشد و شرایط خاص می‌توانند از آن پیروی کنند. رژیم‌های گیاهی سرخود مانند رانندگی بدون آموزش است و حاصلی به جز زیان و خسارت ندارد.

کاهش ۶ کیلویی وزن در دو هفته

وی افزود: فردی که رژیم می‌گیرد حتی اگر ۳۰۰ کیلو هم وزن داشته باشد مجاز به حذف ۶ واحد غلات و چربی مورد نیاز نیست. درست است که حذف غلات و چربی باعث افزایش روند لاغری می‌شود اما خود باعث بروز مشکلات و آسیب‌های جبران ناپذیر می‌شود.

رئیس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به مضرات این رژیم‌ها تصریح کرد: از هر نوع رژیمی که استفاده می‌کنیم باید توجه داشته باشیم که فوایدش ازمضراتش بیشتر باشد. رژیم‌های افراطی که بیش از ۶ کیلو کاهش وزن در ماه داشته باشند باعث بروز آسیب‌های جدی و خطرناک می‌شود.

انتظاری با اشاره به رژیم‌های کوتاه مدت با بازده بالا، اظهار کرد: رژیم‌هایی تحت عنوان کاهش وزن ۱۰ کیلویی در دو هفته نه تنها کمک کننده نیست بلکه خیانت و جنایتی است در حق کسی که از آن پیروی می‌کند. چرا که اگر هیچ غذایی هم مصرف نکنید و تمام ۲۴ ساعت را در حال دویدن باشید نمی‌توانید با این سرعت چربی بسوزانید. این دست رژیم‌ها صرفا آب، پروتئین، ذخایر و مواد معدنی بدن را از میان می‌برند.

وی افزود: معمولا افراد نمی‌توانند این رژیم‌ها را در طولانی مدت ادامه دهند و بدن واکنش شدیدی به این رژیم‌ها نشان می‌دهد. بی حالی، ضعف و غش کردن از نشانه‌های خالی شدن ذخایر بدن است. با این حال در ۴۰ درصد مواقع آسیب‌های جبران ناپذیری به شخص وارد می‌شود.

کاهش وزن بدون بروز آسیب

رییس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: اگر بخواهیم بدون هیچ آسیبی وزنمان را کاهش دهیم، در یک ماه حد اکثر وزنی که از دست می‌دهیم باید بین ۲ الی ۴ کیلو باشد. در این صورت بدن صرفا چربی سوزی می‌کند و پروتئین‌ها و ذخایر موجود را از بین نمی‌برد.

انتظاری افزود: در شرایط اضطراری مانند عمل جراحی و… که فرد مجبور به کاهش وزن سریع است تا شش کیلو نیز قابل قبول است اما بیش از این مقدار تحت هیچ شرایطی اعمال نمی‌شود.

وی افزود: چربی‌های استراتژیک یا حیاتی (چربی‌های موجود در دیواره قلب و درو کلیه) نباید سوخته شوند و از چربی‌های ساختمانی به حساب می‌آیند که وجود آنها ضروری است.

دمنوش های چربی سوز

وی در خصوص استفاده از دمنوش‌های موجود در بازار برای لاغری اظهار کرد: ۵۰ سال پیش مردم نه از دمنوش و نه از داروهای شیمیایی برای لاغری استفاده نمی‌کردند. در عین حال بدنی سالم‌تر با اندامی متناسب و قوی‌تر داشتند. مسئله‌ای که منجر به چاقی ما شده تغییر روش زندگی و رژیم غذایی است. مواردی که بدنمان با آن سازگاری ندارد.

رییس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: استفاده از دمنوش‌های گیاهی اگر شیرین نشوند ضرری ندارد اما معجزه هم نمی‌کند. افرادی که تصور می‌کنند با استفاده از دمنوش‌ها لاغر می‌شوند تصور غلطی را دنبال می‌کنند. هیچ کس با استفاده از دمنوش لاغر نمی‌شود. مگر اینکه همراه رژیم غذایی و ورزش باشد که آن هم بیشتر تاثیر ورزش و رژیم غذایی است.

انتظاری با بیان اینکه باید فعالیت فیزیکیمان را افزایش دهیم، افزود: متاسفانه زندگی امروزی بر پایه‌ی راحتی بنا شده است و بسیاری از فعالیت‌هایی که در گذشته بشر خودش انجام می‌داده به ماشین‌ها سپرده شده است و تقریبا همه چیز در سبک زندگی امروزی با کنترل کار می‌کند. در صورت عدم افزایش فعالیت فیزیکی باید کالری دریافتی را کاهش دهیم.

وی در خصوص نحوه استفاده از دمنوش ها اظهار کرد: هیچ محصولی را به صورت کپسول یا تی بگ (چایی کیسه‌ای) استفاده نکنید. چرا که بسیار اتفاق می افتد که محصولی را به عنوان یک ماده مغذی به مردم ارایه می‌دهند ولی در واقع ماده دیگری در آن وجود دارد که گاها در آن از مواد مخدر، داروهای تیروئیدی و…برای لاغرشدن استفاده می‌کنند.

مواد غذایی تازه مصرف کنیم

وی در خصوص طریقه مصرف مواد غذایی اظهار کرد: بهتر است مواد را به همان صورتی که وجود دارند مصرف کنیم. برای مثال میوه‌ها را به همان شکلی که هستند، نه به صورت آب میوه، مصرف کنیم. چرا که میوه‌ها دارای قندهای طبیعی و فیبر بالا هستند. اگر از آب میوه به جای میوه استفاده کنیم صرفا از قند و مقداری از ویتامین‌های آن استفاده کرده‌ایم.

رییس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در خصوص سبک زندگی امروزی تصریح کرد: عدم فعالیت در سبک زندگی امروزی باعث افزایش بروز چاقی می‌شود. استفاده از کنترل‌ها و ماشین‌های مکانیکی که زندگی را تسهیل می‌کنند و باعث عدم فعالیت می‌شوند چاقی را به همراه دارند. از دیگر عوامل بروز چاقی می‌توان به دیرخوابیدن، استفاده از نورهای مصنوعی، استفاده از آب میوه‌های قندی و مصنوعی و… اشاره کرد.

انتظاری افزود: در صورت عدم افزایش فعالیت جسمانی در زندگی روزانه فرد برای جلوگیری از بروز چاقی باید کالری دریافتی را کاهش دهد.

زیره موجب ناباروری نیست

وی در پاسخ به این پرسش که آیا استفاده از زیره موجب ناباروری میشود؟ تصریح کرد: این مسئله که در برخی شبکه‌های مجازی عنوان شده است پایه علمی ندارد. در برخی از شهرهای ایران مانند کرمان روزانه یک قاشق چایی خوری یا مرباخوری زیره به برنج خود اضافه می‌کنند و مشکلی در این زمینه نیز ندارند.

رییس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان افزود: برای احتیاط به بانوان باردار و شیرده استفاده از زیره توصیه نمی‌شود. اما این مسئله صرفا جنبه احتیاط دارد.

انتظاری گفت: استفاده از زیره می‌تواند در ماه نیم کیلو به لاغری کمک کند. اما زیاده روری در استفاده از هر ماده‌ای می‌تواند باعث مسمومیت شود و فرد را دچار مشکل کند. درمان‌هایی مانند آب درمانی که فرد را ملزم به استفاده زیاد از یک ماده غذایی می‌کند رد شده‌اند و ایجاد آسیب زیادی برای فرد می‌کنند.

نیازی به استفاده از مکمل‌ها نیست

وی در خصوص استفاده از مکمل‌های دارویی در کنار رژیم غذایی تصریح کرد: اگر رژیم غذایی کامل و مناسب باشد نیازی به استفاده از این مکمل‌ها نیست. اما تغییر زندگی انسان‌ها خصوصا در رژیم‌های غذایی در بعضی از مواقع باعث نیاز به مکمل‌های غذایی است.

رئیس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: در برخی از موارد ناچار به استفاده از مکمل‌ها می‌شویم. برای مثال برای بانوان در ایران ناچار به استفاده از مکمل آهن هستیم. چرا که اکثر بانوان با کمبود آهن مواجه هستند و در رژیم غذایی روزانه خود آهن مورد نیاز را دریافت نمی‌کنند.

دردسر زندگی شهری…

انتظاری با بیان اینکه زندگی شهری برای افراد همراه با دردسر است، افزود: باید تا جایی که می‌توانیم به تازه خواری روی آوریم. درست است که خشک کردن میوه‌ها و سبزیجات باعث افزایش ماندگاری آن‌ها می‌شود اما میزان قابل توجهی از ویتامین‌ها و مواد معدنی آنها را از بین می‌برد و باعث افزایش چاقی و بیماری می‌شود.

وی افزود: تازه خواری، تنوع و تعادل را رعایت کنیم بسیاری از بیماری‌ها مانند چربی خون، قند خون، انواع دیابت، چاقی یا لاغری مفرت به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.

رئیس دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در خصوص استفاده از داروهای لاغری اظهار کرد: تعداد کل داروهای لاغری مجاز در جهان به اندازه انگشتان دست نمی‌رسد. که در این میان فقط دو مدل از این داروها در ایران وجود دارد. مابقی داروها غیر مجاز و آسیب رسان بوده و به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. اما هنوز در برخی داروخانه‌ها یا عطاری‌ها به صورت قاچاقی فروخته می‌شوند.

انتظاری گفت: داروهای مجاز لاغری نیز مشکل چاقی را حل نکرده‌اند، چرا که اگر حل کرده بودند در اروپا و آمریکا و استرالیا مشکل چاقی وجود نداشت. داروهای مجاز نیز کم ضرر هستند اما بی ضرر نیستند. برای لاغری راهی به جز افزایش فعالیت فیزیکی و کاهش کالری دریافتی وجوود ندارد.

وی با اشاره به گوشواره‌ها و دسبندهای لاغری، دمنوش ها و داروهای لاغری گفت: هیچگاه سلامت خود را دست تاجران نسپارید. به یاد داشته باشید که هیچ داروی معجزه گری برای لاغری وجود ندارد. تغذیه سالم می‌تواند عمر با سلامتی را به همراه بیاورد. راه‌های دیگر در دراز مدت به بی‌راهه کشیده می‌شود.