خطرناکتر از زلزله در تهران!

تهران دشتی با وسعت هزاران هکتار دارای خاکی حاصلخیز با منابع زیر زمینی غنی از آب است که در روزگاران نه چندان دور دارای بهترین شرایط ممکن برای زندگی بود. این دشت پهناور از نظر پوشش گیاهی مرتعی بزرگ بود که آب موجود در آن کفاف این پوشش گیاهی نه چندان انبوه را می‌داد.

تهران از لحاظ شرایط اقلیمی در برخی مناطق به لحاظ وجود چشمه و آب فراوان دارای باغ‌های زیادی بود ولی این پوشش گیاهی بیشتر مخصوص کوهپایه‌های آن بوده و در مناطق مرکزی تهران بیشتر بوته زار‌های حاصلخیزی داشت که مراتع بزرگ را تشکیل می‌داد. امروزه ابر شهر تهران بر روی این مرتع بنا شده و از آن خاک حاصلخیر اثری نمانده است.

این دشت دارای گیاهان بومی بود که به دلیل مدیریت اشتباه و تصمیمات نه چندان اصولی در بسیاری از مناطق این شهر ضمن چمن کاری،کاشت درختان مهاجم مانند انواع گل ها و چنار‌ها، اقلیم این منطقه را به ملی دگرگون کرد.

این دگرگونی تاوان سنگینی داشت و آن استفاده بی رویه از منابع آبی این منطقه بود، چمن کاری بسیار وسیع در سطح این شهر به دلیل نیاز روزانه چمن به آب همه منابع آبی این دشت را بلعیده و در کنارکاشت درختانی مانند چنار در همه جای این شهر منابع زیر زمینی آب تهران به تاراج رفت.

خالی شدن و برداشت بی رویه از منابع زیر زمینی آب در شهر تهران دو عارضه فاجعه آمیز برای این شهر داشته است، اول فرونشست زمین در شهر و دشت بزرگ تهران و دوم هدر رفتن آب و خشک شدن و نابودی همه منابع زیر زمینی آب است که بازنگری‌های لازم در این زمینه ضروری است.

تهران بر اساس گزارش‌های رسمی هر روز یک میلی متر نشست می‌کند و این میزان در سال ۳۶ سانتی متراست که با این میزان نشست سالانه تهران رکورد دار نشست زمین در دنیا است. خشکسالی و برداشت نامتعارف آب از چاه‌های غیرمجاز، علاوه بر خشک شدن دیگر چاه‌ها و مشکل در تامین آب شرب باعث فرونشست زمین در دشت ورامین و دشت تهران، کرج و شهریار شده است.

کاملا مشخص است که حجمی از سطح زیرزمینی که با آب پر شده بود با گذشت زمان و برداشت های بی رویه نابود و در نهایت این آب‌خوان‌ها که محلی برای ذخیره آب بوده‌اند، نابود شدند.

علی بیت‌اللهی مدیر بخش زلزله در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن وزارت راه و شهرسازی معتقد است فرونشست در کشور یک موضوع ملی است که در حال حاضر در اغلب دشت‌های کشور در حال رخ دادن است که با شروع خشکسالی از یک سو و ادامه برداشت آب‌های زیرزمینی از سوی دیگر تشدید خواهد شد.

وی با اشاره به تاثیر مخرب نشست‌های زمین در تهران گفت: فرونشست‌ها در تهران و اراضی جنوب و جنوب‌غربی آن در حال رخ دادن است و از همه مهمتر آنکه میزان نشست زمین‌های اطراف تهران نسبت به کل کشور بیشتر است.

وی با اشاره به ترک‌هایی که در مناطق مسکونی برخی از مناطق تهران مشاهده شده است، گفت: منطقه ۱۸ حادترین منطقه از لحاظ فرونشست زمین است و در کانون نشست قرار دارد.

با توجه به این موضوع و نگاهی اجمالی به ساختمان‌های شهر تهران به وضوح شاهد ترک خوردن ساختمان‌ها دربرخی مناطق تهران هستیم و اگر این پدیده مدیریت نشود تخریب ساختمان‌ها در برخی مناطق حتمی و غیر قابل انکار است. بر اساس تحقیقات صورت گرفته در مناطق ۱۸،۱۷ و ۱۲ تهران بیش از سایر مناطق دچار عارضه فرونشست هستیم، که اگر برداشت‌های بی رویه برای آبیاری فضا‌های سبر شهر تهران متوقف نشود، به زودی شاهد حفره‌های عظیمی در لایه‌های زیر زمینی خواهیم بود که بخش‌هایی از تهران را می‌بلعد.

مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست نیز با بیان اینکه پدیده فرونشست زمین در تهران ۹۰ برابر حد بحران اتحادیه اروپا است، گفت: در اتحادیه اروپا برای نشست سالانه چهار میلیمتر خاک کمیته بحران تشکیل می‌دهند، اما در جنوب تهران در دشت معین آباد ورامین سالانه ۳۶ سانتیمتر پدیده فرونشست زمین رخ می‌دهد، اما آب از آب تکان نمی‌خورد.

محمد درویش با اشاره به اینکه موضوع فرونشست دشت تهران فراتر از بحران است، گفت: براساس گزارشات رسمی، سالانه دو متر سطح آب‌های زیرزمینی ۶۰ دشت اصلی در مرکز ایران افت می‌کند و ما تنها لکه‌های این بحران را می‌بینیم که خشک شدن منابع آبی است.

با این اوصاف شاید باید گفت: اگر زلزله را یکی از بحران‌های جدی پایتخت می‌دانیم که ممکن است یک روز به وقوع بپیوندد، نشست زمین بحرانی است که هر روز اتفاق می‌افتد و در سهل انگاری و بی توجهی ما لطماتی همانند زلزله به تهران وارد خواهد کرد. آسیب‌هایی که علاوه بر تلفات بی شمار انسانی، شریان‌های حیاتی، راه‌های مواصلاتی ریلی، ساختمان‌های مسکونی، اداری و تجاری و زیر ساخت‌های شهری را نیز تخریب می‌کند. فاجعه ای که با مدیریت صحیح برداشت آب و توقف برداشت از منابع زیر زمینی بحرانی به راحتی می‌توان از وقوع آن جلوگیری کرد.

معضل دوم دشت پهناور تهران کاشت درختان و بوته‌هایی است که به آبیاری فراوانی نیاز دارند و این پوشش گیاهی نامتقارن بدون کار کارشناسی و بدون در نظر گرفتن ذخایر آبی تهران هم اکنون به معضلی جدی برای این شهر تبدیل شده است.

در این راستا تلاش‌های زیادی برای برقراری ارتباط با رئیس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران، علی محمد مختاری شد، اما متاسفانه پاسخگو نبودند به همین علت به سراغ یکی از اعضای شورای شهر تهران رفتیم تا پاسخی در این زمینه داشته باشیم.

صدراعظم نوری رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: سیاست‌ها و رویکرد‌های جدید در شورای پنجم، صیانت از باغ‌ها و توسعه فضای سبز و گونه‌های بومی است.

وی افزود: کاشت هر گونه گیاهی باید متناسب با اقلیم آن منطقه باشد تا اهداف از کاشت برآورده شود. تهران شهری است با پیشینه قدیمی و طبق این سوابق درختان بومی این شهر درختانی همچون زبان گنجشک، درخت انار و نوع خاصی از چنار است که آب کمتری مصرف می‌کنند و متناسب با اقلیم تهران هستند، اما متاسفانه به تدریج بر اثر بعضی سیاست‌ها و مدیریت اشتباه، این گونه‌های درختی تغییر کرده اند.

عضو شورای شهر با اشاره به چمن کاری زیاد در سطح شهر گفت: به تبع مدیریت اشتباه، رویکرد تغییر کرده و مبادرت به کاشت چمن در سطح شهر شده است که در کنار زیبایی آن، مصرف بیهوده و زیاد آب را شاهد هستیم.

وی خاطرنشان کرد: در جلسات شورا این مسئله مطرح شده و به دنبال راهکار‌هایی برای این مشکل هستیم.

با این اوصاف باید گفت که توجه به نقش مهم پوشش گیاهی در محیط زیست شهری و پیشرفت های اخیر در استفاده از فناوری سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، بررسی تغییرات زمانی پوشش گیاهی با استفاده از داده‌های سنجش از دور از اهمیت ویژه‌ای در برنامه ریزی شهری برخوردار است.

در پایان باید گفت: نتایــج نهایی حاصل از مطالعات کارشناسی صورت گرفته، بیانگر آن اســت که با توجه به موقعیت مکانی تهران، نوع هدف، میزان آب در دسترس و دیگر شــرایط زیســتی گیاه، باید اقدام به تهیه و کاشت گونه‌های خاص درختی و گیاهی در سطح شــهر تهران کرد.

براساس تطبیق معیار‌های تدوین شده با گونه‌های گیاهی (درختی و درختچه ای) انتخابی، کارشناسان توصیه می‌کنند که گونه درختی چنار، تنها باید در نقاط مرتفع بالاتر از ۱۰۰۰ متر غرس شود. مناطق شــمال شرقی تهــران و جنوب غربی تهــران، به جهت جنــس خاک منطقه که آهکی است برای کاشت درخت چنار مناسب نیست و نیز مناطق مرکزی شــهر تهــران که دارای بار آلودگی
بیشــتری است، کاربرد گیاهانی نظیر اقاقیا، زبان گنجشک، برگ نو، زربین و کاج توصیه می‌شود.

این درحالیست که چنار سطح وسیعی از پوشش گیاهی شهر تهران را به خود اختصاص داده و همچنان تهدیدی برای منابع زیر زمینی آب محسوب می‌شود.

امیدواریم با رویکرد و برنامه‌های شورای پنجم که تاکید بر توسعه پایدار دارند، به این مسائل بیشتر پرداخته شود.