بنزین را فقط برای پرمصرف‌ها ۱۵۰۰ تومانی کنید

خلاصه این یادداشت تحلیلی به شرح زیر است:

۱- مقدمه

بر اساس تبصره ۱۸ لایحه بودجه ۹۷، دولت قصد دارد درآمد ۱۷ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان از محل تفاوت نرخ حامل‌های انرژی در سال آینده در مقایسه با ابتدای امسال را در حوزه اشتغال مصرف کند. بر همین اساس، شاهد افزایش قیمت حامل‌های انرژی در آینده نزدیک خواهیم بود. مطابق با اخبار منتشرشده در رسانه‌ها ازجمله پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، دولت دوازدهم قصد دارد قیمت بنزین را به ۱۵۰۰ تومان در هر لیتر افزایش دهد.

با توجه این موضوع که هم‌اکنون بنزین، ۸۰ درصد سبد سوخت حمل‌ونقل سبک کشور را تشکیل می‌دهد (۱). عدم اعمال سیاست‌های قیمتی و غیر قیمتی و توقف توسعه CNG در سال‌های اخیر موجب شد تا مقدار واردات بنزین در هفت‌ماهه ابتدای سال ۹۶ (۲)، به حدود ۱۵ میلیون لیتر در روز (تقریباً ۸ برابر واردات بنزین در سال ۹۱) به ارزش حدود ۵ هزار میلیارد تومان برسد. همچنین در ۹ ماه نخست سال ۹۶ (تا ۲۵ آذر) مصرف بنزین به بیش از ۸۱ میلیون لیتر در روز رسید که با رشد ۸ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۹۵ همراه بود (۳). این افزایش مصرف و واردات بنزین در حالی رخ می‌دهد که طبق اعلام رسمی مسئولان، قیمت فروش داخلی هر لیتر بنزین، به ترتیب ۳۰۰ و ۸۹۰ تومان کمتر از قیمت تمام‌شده و قیمت فوب خلیج‌فارس این فرآورده نفتی است (۴ و ۵). در این شرایط، هر کس بیشتر بنزین مصرف کند، دولت به او یارانۀ بیشتری بابت بنزین پرداخت می‌کند که خلاف اصول مدیریت مصرف و در تضاد با عدالت است. بنابراین، با توجه به نقش قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی در مدیریت مصرف مردم و همچنین تأثیر این اقدام بر عادلانه شدن توزیع یارانه‌های انرژی، ضروری است که شاخص‌های اصلی بر قیمت‌گذاری بنزین تعیین‌شده و سپس بر اساس آن نظام قیمت‌گذاری مطلوب و سیاست‌های تکمیلی پیشنهاد گردد.

۲- شاخص‌های سنجش مطلوبیت نظام قیمت‌گذاری بنزین

مهم‌ترین شاخص سنجش مطلوبیت قیمت‌گذاری بنزین، پرداخت کمترین یارانه به مصرف آن است. در حال حاضر، با توجه به اعلام رسمی مسئولان، دولت بابت هر لیتر بنزین داخلی ۳۰۰ تومان و بابت هر لیتر بنزین وارداتی ۸۹۰ تومان یارانه پرداخت می‌کند بنابراین با توجه به اینکه متوسط مصرف بنزین در نه‌ماهه ابتدای امسال (تا ۲۵ آذر)، ۸۱ میلیون لیتر در روز بوده است، میزان یارانه پرداخت‌شده بابت مصرف بنزین در سال جاری با فرض تداوم روند فعلی مصرف، حدود ۱۲ هزار میلیارد تومان است. همچنین با توجه به سیستم قیمت‌گذاری موجود، هر کس بیشتر بنزین مصرف کند از یارانه‌ی بیشتری استفاده می‌کند که این امر برخلاف عدالت اجتماعی و اصول مدیریت مصرف است. از دیگر شاخص‌های مطلوب در قیمت‌گذاری بنزین می‌توان به تأثیرگذاری بر کاهش میزان وابستگی به واردات بنزین، تأثیر مثبت بر تنوع سبد مصرف سوخت و تأثیر مثبت بر کاهش آلایندگی هوا اشاره کرد.

۳- بررسی آثار سیاست احتمالی دولت و ارائه بسته سیاستی مطلوب

دولت قصد دارد قیمت بنزین را به‌صورت تک‌نرخی تا ۱۵۰۰ تومان افزایش دهد و درآمدی حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان کسب کند. این اقدام دولت در راستای افزایش درآمد، پیامد‌های منفی زیر را در پی خواهد داشت:

الف- تورم زیادی در بخش حمل‌ونقل ایجاد خواهد شد. ضمناً تورم روانی را در بخش‌های مختلف اقتصادی ایجاد می‌کند. این تورم موجب افزایش فشار اقتصادی بر جامعه، بخصوص دهک‌های پایین جامعه می‌گردد.

ب- تأثیر افزایش محسوس قیمت بنزین بر کنترل مصرف، محدود و موقتی بوده و بعید است بیش از یک سال به طول بیانجامد. همان‌طور که به‌رغم افزایش قیمت و رشد ۲ درصدی مصرف بنزین در سال ۹۴، شاهد رشد ۵.۵ و ۸ درصدی مصرف این فرآورده نفتی در سال‌های ۹۵ و ۹۶ بودیم.

بر همین اساس، شبکه کانون‌های تفکر ایران مخالف این مدل افزایش قیمت بنزین است و برای این کار، استفاده از مدل پلکانی افزایشی تعرفه‌ها (IBT) را پیشنهاد می‌کند. در صورت اجرای این بسته سیاستی علاوه بر تحقق نسبی اهداف درآمدی دولت از این محل (حداقل ۱۰ هزار میلیارد تومان)، از طرفی اثرات تورمی و فشار اقتصادی بر دهک‌های پایین جامعه کاسته می‌شود و از طرفی دیگر شاهد اصلاح الگوی مصرف به‌صورت گسترده‌تر و بلندمدت‌تر خواهیم بود. درواقع، با این روش شاهد افزایش قیمت بنزین بدون ایجاد فشار سنگین بر عموم مردم خواهیم بود و این امر، تنوع سبد سوخت و کاهش آلایندگی‌های هوا هم به دنبال خواهد داشت. با توجه به آنچه گفته شد، بستۀ سیاستی پیشنهادی شبکۀ کانون‌های تفکر ایران که شامل چهار بخش است، به شرح زیر است:

۱- اِعمال قیمت پلکانی بنزین از طریق:
– عرضۀ ماهانه ۸۰ لیتر بنزین ۱۰۰۰ تومانی به هر خانوار
– عرضۀ بنزین باقیمت ۲۰۰۰ تومان برای مصارف بالاتر از ۸۰ لیتر در ماه
همچنین می‌توان صرفاً در سال آینده، موقتاً به تاکسی‌ها و وانت‌های بنزینی سهمیۀ بیشتری اختصاص داد تا از افزایش کرایۀ تاکسی و حمل بار جلوگیری شود. اما در سال‌های آینده با توسعۀ CNG، ضرورتی به تخصیص این سهمیه نیست.

۲- تخصیص بخشی از منابع آزادسازی قیمت بنزین به حمل‌ونقل عمومی و توسعۀ سوخت‌های جایگزین در همان استان:
– توسعۀ ناوگان مترو، اتوبوس و انواع وَن در کلان‌شهر‌ها و بهبود زیرساخت‌های جاده‌ای شهری و روستایی در سایر مناطق کشور
– تسهیل احداث جایگاه‌های CNG به‌ویژه در کلان‌شهر‌ها با افزایش کارمزد جایگاه‌های سوخت متناسب باقیمت زمین
– توسعۀ جایگاه‌های اختصاصی CNG برای تاکسی‌ها و وانت‌بار‌ها در کلان‌شهر‌ها
– تسهیل فرایند‌های دوگانه‌سوز کردن خودروها، تعویض مخازن فرسوده و رفع مشکلات فنی خودرو‌های دوگانه‌سوز
– عدم افزایش قیمت سوخت‌های جایگزین

۳- استفادۀ حداکثری از ظرفیت کارت هوشمند سوخت برای کاهش یا حذف سهمیۀ خودرو‌های فاقد معاینۀ فنی: اطلاعات خودرو‌های دارای معاینه فنی در سیستم کارت سوخت ذخیره گردد و خودرو‌های فاقد معاینه فنی، بنزین را با نرخ آزاد ۲۰۰۰ تومان خریداری کنند.

مراجع:

۱- آمارنامه مصرف فراورده‌های نفتی انرژی‌زا ۱۳۹۴
۲- خبرگزاری ایسنا/ کدخبر: ۹۶۰۸۰۶۰۳۱۸۳،
۳- خبرگزاری ایسنا/ کد خبر: ۹۶۰۹۲۶۱۴۶۷۷،
۴- عباس کاظمی، مدیرعامل سابق شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی، مصاحبه با رادیو تهران؛ ۶ آذرماه ۱۳۹۵،
۵- نشریه بازار‌های جهانی نفت امور بین‌الملل شرکت ملی نفت در دسامبر ۲۰۱۷