طرح‌های کلان ملی در برزخ اما و اگرها

به گزارش قائم آنلاین، «همه باید کار کنند و محور هم تولید ملی است؛ اگر تولید ملّی شتاب بگیرد، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.»

این جملات که بوی اهمیت به جوانان وطن و توجه به کار و تلاش آن‌ها دارد جملاتی است که مقام معظم رهبری در بیانات نوروزی خود فرمودند.

البته رهبر معظم انقلاب سال‌هاست که این جملات را تکرار می‌کنند و بر بهره‌گیری از تولید داخل تأکید می‌فرمایند تا این مسأله فرهنگ‌سازی شود و جوانان کشورمان بتوانند سهمی از بازار فروش خودمان داشته باشند.

رهبر معظم انقلاب از ۱۶ سال پیش بر اشتغال‌زایی و توجه به تولید ملی تأکید داشتند و فرمودند که فروش و مصرف کالای خارجی باید به‌ عنوان یک ضد ارزش تلقی شود مگر آنجا که مشابه‌اش نیست.»

این تأکیدات مقام معظم رهبری سبب شد تا تولید علم در کشور شتاب بگیرد و در این زمینه پیشرفت کشور به حدی رسید که طرح‌های کلان ملی تصویب شد و شتاب علمی ایران به رتبه اول جهانی رسید.

اهمیت مقام معظم رهبری به تولید داخلی سبب ایجاد انگیزه در محققان و پژوهشگران کشورمان شد به طوریکه حتی با وجود تحریم نیز بر پای خود ایستادند و کوشیدند تا نیازهای کشور از طریق تولید ملی حل شود.

* تولید داخل از طریق اجرای طرح‌های کلان ملی

در این راستا طرح‌هایی با عنوان «طرح‌های کلان ملی» تدوین شد، طرح‌هایی که برای تدوین آن هزینه‌ها و زمان‌ها صرف شد تا کارشناسان تجزیه و تحلیل کنند، نیازها را بشناسند، طرح‌ها را ساماندهی و طبقه‌بندی کنند و سپس طرح‌ها به سطح بالای مدیریتی کشور ارائه شود.

 ۴۷ طرح کلان ملی در دانشگاه‌ها مطرح شد که باوجود کمبود بودجه، همت بر اجرای این طرح‌ها قرار گرفت و پژوهشگران کشورمان در حال اجرای این طرح‌ها بودند که  این طرح‌‌ها متوقف شد.

تعریف طرح‌های کلان ملی: طرح‌های بزرگ پژوهشی و فناوری طراحی و ساخت یک محصول یا توسعه خدمات و فرآیندهای کلیدی و پیشرفته مورد نیاز کشور است که از سوی دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در تعامل و همکاری با صنعت یا دستگاه مرتبط تعریف، تصویب و اجرا می‌شوند، طرح‌های کلان ملی است.

این طرح‌ها فرادستگاهی بوده و از لحاظ اجرا و کاربرد در یک موسسه یا دستگاه نمی‌گنجد، مرجعیت بررسی و تصویب طرح برابر قانون با حضور تمام ذینفعان اعم از جبهه عرضه و تقاضا با شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری(عتف) به ریاست رئیس جمهور است.

هدف طرح‌های کلان ملی: رفع نیازهای اساسی کشور در داخل در آینده دور و نزدیک و تقویت بنیه دانشی و اقتصاد دانش بنیان برای ایجاد رفاه و حفظ استقلال کشور و حرکت به سمت آرمان‌های نظام اسلامی.

ضرورت اجرای طرح‌ها: باتوجه به پیشرفت‌های خوب علمی که در آن مقطع اتفاق افتاده بود و مقام اول تولید علم منطقه برای کشور بدست آمد، هدفمندی و کاربردی کردن این پژوهش‌ها و به عبارتی تولید ثروت از علم نیاز جدی کشور و از تاکیدات و مطالبات مقام معظم رهبری بود، به همین منظور شناسایی طرح‌های بزرگی که بتواند جهت دهنده فعالیت‌های عمده پژوهشی و توسعه فناوری در کشور باشد در چارچوب نقشه جامع علمی و با حضور تمام ذینفعان در ساختار شورای عالی عتف ضرورتی تام داشت که به آن پرداخته شد و در مدتی نزدیک به دوسال کار کارشناسی و هماهنگی بین جبهه عرضه و تقاضا و مبتنی بر فعالیت‌های نیازشناسی انجام شد، مهم‌ترین نیازها شناسایی و در مرحله اول ۳۸ طرح کلان ملی و در جلسه دوازدهم ۲ طرح تصویب شد.

دستاوردهای تعریف و اجرای طرح‌های کلان ملی: تقویت خودباوری و احساس افتخارملی، تقویت جهشی ارتباط دولت، دانشگاه و صنعت، تحول دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به مراکز کارآفرین و نیاز محور، تقویت اقتصاد دانش بنیان و تولید ملی و افزایش سهم صادرات محصولات با فناوری‌های بالا، شکست تحریم‌های غیرانسانی استکبار جهانی، الگوسازی ایران در پیشرفت با حفظ استقلال، تحقق نظارت و ارزیابی یکپارچه در کشور و ایجاد اشراف اطلاعاتی برای مسئولان سطح اول کشور، تحقق جهش علم و فناوری در کشور در کوتاه مدت و دستیابی به اهداف چشم انداز در مدت بسیار کمتر و اصلاح مدیریت و ایجاد زمینه مناسب جذب صحیح اعتبارات پژوهشی به میزان مصوب در برنامه پنجم جزء دستاوردهایی است که با اجرای این طرح‌ها حاصل می‌شد.

* داستان پرحاشیه طرح‌های کلان ملی

اجرای ۴۷ طرح در حدود ۶۰ دانشگاه و پژوهشگاه سراسر کشور به کارفرمایی بهره برداران و هدایت و نظارت شورای عالی عتف با پرداخت حدود ۶۰ میلیارد تومان به صورت گروهی شروع شد و امید این بود که با حمایت مادی و معنوی لازم و تامین منابع و امکانات برابر الزامات قانونی و اسناد بالادستی، بتوان در ۳ تا ۵ سال آنها را انجام و برای تولید و بهره برداری در خدمت ملت بزرگ ایران و امت اسلامی قرار داد.

 با وجود آثار مثبت و بی نظیری که در مدت کوتاه شروع این طرح‌ها پدیدار شد و مورد استقبال شدید جامعه دانشگاهی قرار گرفت ولی متاسفانه این طرح‌ها دچار چالش شده و امروزه شاهد هستیم که تعداد آن در سال‌های اخیر کاهش یافت.

اما گویا این روند کاهش طرح‌های کلان ملی به سال‌های گذشته ختم نشده است چرا که در آخرین جلسه کمیسیون‌های دائمی شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری مجددا موضوع بررسی طرح های کلان ملی مطرح شد و خبر از تعطیلی برخی دیگر از طرح‌ها به گوش رسید.

مسعود برومند دبیرکل شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری و معاون پژوهشی وزارت علوم در حاشیه یکصد و شصت و پنجمین کمیسیون دائمی شورای عتف از عدم اختصاص بودجه به طرح‌های کلان ملی از سوی دستگاه‌های متقاضی خبر داد.

وی افزود: دستگاه‌های متقاضی طرح‌های کلان ملی بودجه این طرح‌ها را تامین نکرده‌اند بنابراین روند ادامه فعالیت آنها بررسی می‌شود.

دبیرکل شورای عتف با بیان اینکه طرح های فعلی به عنوان طرح های کلان به شمار نمی روند چراکه یک دانشگاه و دستگاه متقاضی می‌توانست آنها را اجرا کند، گفت: طرح های کلان ملی در موقعیتی هستند که در سال ۹۷ هیچ بودجه ای به آنها اختصاص داده نشده بنابراین ما در موقعیت تصمیم گیری برای این پروژه ها قرار گرفته ایم.باید تعیین تکلیف شود که آیا دستگاه بهره بردار قصد دارد بودجه‌ای را به آنها اختصاص دهد یا خیر؟

برومند گفت: اگر دستگاه متقاضی نخواهد به هر دلیلی بودجه طرح های کلان را تامین کند به این معنی است که آن طرح مشتری ندارد و نمی‌تواند ادامه یابد.

دبیرکل شورای عتف تاکید کرد: اصولا هر پروژه و هر فعالیتی باید دارای مشتری و کارفرمای خود باشد و اگر این گونه نباشد عملا صحیح نیست که پروژه ای را ایجاد کنیم چرا که با نفس تقاضا محور بودن در تضاد است.

وی گفت: اگر به جایی برسیم که پروژه های کلان ملی تا حدی جلو رفته باشند و دستگاه اجرایی بگوید نمی تواند بودجه آن را تامین کند بنابراین پروژه مشتری ندارد و ما باید فرآیند مستندسازی را انجام دهیم و آنچه حاصل شده را به خوبی ثبت کنیم چراکه ممکن است روزی مجددا پروژه بخواهد ادامه یابد.

اما محمد مهدی‌نژاد نوری معاون پژوهشی و فناوری اسبق وزیر علوم نظر دیگری دارد.

او معتقد است که طرح باید از سوی دولت مورد حمایت قرار گیرد و دولت پشت طرح بایستد و بودجه تعریف کند تا پس از مقداری پیشرفت، متقاضی به سمت پروژه جذب شود.

مهدی‌نژاد نوری گفت: طرح‌های کلان ملی بر اساس نیازهای کشور طراحی شده است ولی باید این طرح‌ها حمایت شود تا به سرمنزل مقصود برسد، مگر می‌شود سیستم نوپایی که نهالی بیش نیست، بدون حمایت در برابر طوفان‌ها بایستد؟ با تزریق یأس نمی‌توان به امید رسید.

وی افزود: تعریف متقاضی برای طرح‌ها نیز باید درست باشد، وقتی پروژه‌ها در حالت فرسایشی باشند آنگاه سازمان‌های متقاضی می‌بینند که از این دیگ آبی گرم نمی‌شود و دولت نه از نظر مالی و نه غیرمالی  حمایتی نمی‌کند بنابر این آنها نیز جذب طرح‌ها نمی‌شوند.

مهدی‌نژاد نوری گفت: مگر می‌شود بحث بازیافت پساب‌‌ها، شیرین‌سازی آب‌ها و مبارزه با ریزگردها متقاضی نداشته باشد؟ این‌ها را چه کسی قرار است انجام دهد؟ باید از خارج وارد کنیم و ما مصرف‌کننده باشیم؟

معاون پژوهشی و فناوری اسبق وزیر علوم عنوان کرد: مقام معظم رهبری در این زمینه هشدار داده و راهکارها را ارائه فرموده‌اند ولی باید از طرح‌هایی که بر اساس نیاز کشور طراحی شده حمایت شود تا به نتیجه برسد.