تحلیل تحولات بازار نفت پیش از نشست سرنوشت ساز اوپک

به گزارش قائم آنلاین، نهاد اوپک با همراهی برخی از هم پیمانان خود که حدود ۵۵ درصد از مجموع تولید جهانی نفت را در اختیار دارند در اواخر ماه دسامبر سال ۲۰۱۶ پس از حدود یک سال مذاکره برای نخستین بار از ۱۵ سال پیش از آن قراردادی را منعقد کردند که بر اساس آن قرار بود با هدف کاهش مازاد بر عرضه ی نفت در بازار، این کشور ها میزان تولید نفت خود را کاهش داده، موجودی نفت را به میانگین ۵ ساله ی این محصول در بازار رسانده و در نتیجه قیمت نفت را که پیش از آن به طور قابل توجهی نوسان یافته بود افزایش دهند.

در رابطه با نوسانات قیمت نفت پیش از انعقاد قرارداد اوپک باید اشاره گردد که قیمت جهانی نفت که در اواسط سال ۲۰۱۴ به بشکه ای ۱۱۵ دلار رسیده بود با افزایش تولید عربستان جهت کاهش قیمت نفت و بیرون راندن برخی از تولید کنندگان این محصول همانند آمریکا از بازار، که تولید این محصول برایشان هزینه ی زیادی در بر داشت، به ترتیب در وهله ی اول به ۵۰ و سپس زیر ۳۰ دلار کاهش پیدا کرد.

اما کاهش چشمگیر قیمت نفت به خودی خود دلیلی بود که کشورهایی مانند عربستان و روسیه به دلیل کاهش پیدا کردن میزان سود فروش نفت برای نخستین بار بعد از ۱۵ سال بر سر میز مذاکرات نشسته و در رابطه با کاهش مجدد میزان تولید خود به توافق دست یابند. بر اساس قرارداد اوپک تصمیم بر آن شد که اعضای شرکت کننده در مجموع ۱.۸ میلیون بشکه (۲ درصد تولید جهانی) تولید خود را با هدف متعادل سازی بازار کاهش دهند که از این میزان حدود ۳۰۰،۰۰۰ بشکه سهم روسیه و ۲۵۸،۰۰۰ بشکه سهم سایر اعضای غیرعضو اوپک بود.

همچنین، پس از ۱ سال اجرای قرارداد اوپک امارها نشان می داد که این نهاد و همپیمانانش توانستند مازاد عرضه بر تقاضای نفت را تا نصف تقلیل داده و موجودی نفت خام را به ۱۴۰ میلیون بشکه بالاتر از میانگین موجودی ۵ ساله ی این محصول کاهش دهند. با توجه به اینکه قرارداد اوپک هنوز به صد درصد اهداف خود نرسیده بود، در ماه نوامبر سال ۲۰۱۷ طرفین تصمیم گرفتند که قرارداد نامبرده را که تا ماه مارچ سال ۲۰۱۸ منقضی می شد تا پایان این سال تمدید کنند.

البته در زمان تمدید این قرارداد روسیه تاکید زیادی داشت بر اینکه طرفین این گزینه را در اختیار داشته باشند تا در نشست ماه ژوئن سال جاری بتوانند این توافق را به پایان برسانند. تحلیلگران اقتصادی دلایل روسیه در اتخاذ این موضع را جلوگیری از وجود کسری عرضه در بازار نفت و افزایش افسارگسیخته قیمت ها، جلوگیری از تولید بیش از پیش تولید نفت آمریکا و دست یابی به قیمت های پایین تر برای راحت تر شدن تنظیم بودجه ی داخلی روسیه عنوان کرده بودند.

در مجموع آمارها نشان می دهد که از زمان اجرای قرارداد اوپک در سال ۲۰۱۷ تا کنون قیمت نفت حدود ۱۸۰ درصد افزایش یافته به طوری که در روز ۱۷ می سال جاری قیمت نفت برنت به ۸۰.۵ دلار در هر بشکه (بالاترین قیمت نفت از ماه نوامبر سال ۲۰۱۸) رسید. همچنین، علاوه بر دستیابی اوپک به چشم انداز میانگین ۵ ساله ی تولید نفت، این نهاد در ماه اپریل به هدف تولید روزانه ی ۳۲.۵ میلیون بشکه نفت در روز دست پیدا کرد و حتی میزان عرضه ی نفت اوپک در بازار بیش از آن مقداری که توافق شده بود کاهش یافت. این در حالی است که آمریکا به موازات کاهش تولید اوپک میزان تولید نفت خام خود را افزایش داد به طوری که از اواسط سال ۲۰۱۶ تا کنون این کشور با افزایش حدود ۳۰ درصدی میزان تولید خود آن را به مجموع ۱۰.۸ میلیون بشکه در روز رساند.

در پایان این بخش لازم است که دو نمودار منتشر شده توسط سایت رسمی اوپک و خبرگزاری بلومبرگ که میزان کاهش تولید نفت توسط اعضای اوپک و تغییرات قیمتی این محصول از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸ را نشان می دهند به نمایش بگذاریم:

۲٫ عوامل خارجی موثر در افزیش قیمت نفت:

علاوه بر پایبندی داوطلبانه ی اعضای اوپک به اجرای قرارداد کاهش تولید، برخی از عوامل خارجی باعث تسریع در روند صعودی قیمت این محصول از زمان انعقاد قرارداد اوپک تا به حال شدند که به سه دسته از آن ها اشاره خواهیم کرد.

دسته ی اول مربوط به تاثیر سیاست اقتصادی دولت آمریکا بر روی بازار نفت است. پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا دولت این کشور سیاست های محافظه کارانه ی اقتصادی را در پیش گرفت و همپیمانان خود و سایر کشورها را به اعمال تعرفه های ۲۵ و ۱۰ درصدی بر روی واردات آلومینیوم و فولاد تهدید کرد. یکی از کشورهایی که دارای مبادلات تجاری گسترده ای با آمریکا بود چین می باشد. آمریکا در برابر این کشور دارای کسری تجاری شدیدی است و در واقع یکی از اهداف اعمال تعرفه ها علیه کشورهایی مانند چین کاهش این کسری تجاری بوده است. این در حالی هست که تهدیدات متقابل چین در رابطه با اعمال تعرفه های مشابه بر روی کالاهای آمریکایی (از جمله نفت خام) این ترس را در بازار به وجود آورد که آمریکا با کاهش بی سابقه ی میزان فروش نفت خود به چین مواجه شده، و در نتیجه کاهش پیدا کردن عرضه ی نفت به چین به نوبه ی خود باعث افزایش قیمت می شود. لازم به ذکر است که ارزش مبادلات نفتی آمریکا و چین ماهانه حدود ۱ میلیارد دلار است.

همچنین، در دسته ی دوم باید به عدم تعهد آمریکا نسبت به نظم جاری در روابط حقوقی بین المللی و یک جانبه گرایی این کشور اشاره کرد. تاثیر روانی اخبار مربوط به خروج آمریکا از برجام چه پیش و چه پس از وقوع این اتفاق با توجه به پیش بینی ها در رابطه با کاهش تولید نفت ایران به طور مداوم باعث افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی شد. در روز ۸ می سال جاری، آمریکا بدون توجه به تایید چند باره ی آژانس بین المللی انرژی اتمی در رابطه با پایبندی ایران به تعهدات برجامی خود و همچنین تصویب این توافق توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کرد که از برجام خارج شده و تحریم های اقتصادی پیش از توافق هسته ای را علیه صنعت نفت ایران و بانک مرکزی این کشور اعمال خواهد کرد. همچنین، آمریکا به کشورهایی که با ایران دارای روابط تجاری هستند ۱۸۰ روز (که در ماه نوامبر به پایان می رسد) فرصت داد که یا روابط تجاری خود با ایران را متوقف کرده و یا تحریم های ثانویه ی آمریکا علیه خود را به جان بخرند. این اقدام دولت آمریکا در عمل باعث شد که بسیاری از بنگاه های تجاری و خریداران نفت ایران که با آمریکا ارتباط داشتند نسبت به ادامه ی خرید نفت ایران ابراز تردید کرده و تحلیلگران اقتصادی بر این باور باشند که بسته به میزان همراهی آمریکا با سایر کشور ها عرضه ی فعلی ۳.۸ میلیون بشکه ای نفت توسط ایران بین ۲۰۰،۰۰۰ تا ۱ میلیون بشکه در ماه های آتی، همانند شرایط پیش از برجام، کاهش داشته باشد.

ناگفته نماند که در مسیر خروج آمریکا از برجام عربستان سعودی با حداکثر توان خود به پشتیبانی از این متحد خود پرداخت به طوری که اخبار منتشر شده نشان می دهد که یکی از مقامات ارشد دولت آمریکا پیش از خروج این کشور از برجام با مقامات سعودی تماس گرفته و از جبران شدن نفت ایران به وسیله نفت عربستان پس از خروج این کشور از برجام کسب اطمینان کرده است. به نظر می توان خروج بی قاعده ی آمریکا از برجام، که برای آن هیچگونه ساز و کار حقوقی برای الزام این کشور به پایبندی به توافق هسته ای در نظر گرفته نشده بود، را به نوعی ”مرگ حقوق بین الملل” نامید که در آن قلدرمآبان بین المللی بدون داشتن هیچ گونه هراس از عواقب حقوقی اقدامات خود با طیب خاطر به نقض تعهدات بین المللی و تعیین شرایط مدنظر علیه کشورهای مستقل پرداخته و دنباله روان وابسته و مرعوب ی خود را علیرغم این نقض فاحش به صرف وجود منافع تجاری به سمت و سوی خود می کشانند.

علاوه بر این، در دسته ی سوم نیز باید به اتفاقاتی اشاره کرد که یا بر روی افزایش قیمت نفت تاثیر طولانی مدت نگذاشته و یا میزان تاثیر آن ها از اهمیت کمتری برخوردار است. کاهش یک سوم از میزان تولید نفت توسط ونزوئلا به دلیل تحریم های آمریکا و شرایط اقتصادی بحرانی این کشور و همچنین اختلالات چند باره در عرضه ی نفت توسط لیبی به دلیل تنش های سیاسی داخلی می توانند در این دسته قرار گیرند.

۳٫ نشست ۲۲ ژوئن اوپک:

آمارها نشان می دهد که پس از پایبندی اوپک به قرارداد کاهش تولید و خروج آمریکا از برجام، کشورهای عربستان سعودی و روسیه در ماه اخیر اقدام به افزایش ظرفیت تولیدی خود کرده اند به طوری که میزان تولید نفت توسط روسیه از ۱۱ میلیون بشکه به ۱۱.۱ میلیون بشکه در روز رسیده و عربستان نیز ۱۰۰،۰۰۰ بشکه بر میزان تولیدات خود افزوده است. این در حالی است که عربستان و روسیه پیش از این در ملاقات های چندگانه ای که در نشست اقتصادی سن پترزبورگ و در جریان جام جهانی فوتبال داشتند نسبت به افزایش مجدد تولید نفت ابراز تمایل کرده بودند. خبرهای منتشر شده حاکی از آن است که برخی کشورهای عضو اوپک مانند عراق، الجزایر، ایران و ونزوئلا با تصمیم مزبور، که در نشست ۲۲ ژوئن سال جاری در وین اتریش به بحث خواهد گذاشته شد، مخالف بوده و آن را وتو خواهند کرد. این می تواند سد راه تلاش های عربستان و روسیه در مسیر افزایش تولید در نظر گرفته شود زیرا برای اجرایی شدن توافقات در اوپک به موافقت تمامی اعضا نیاز وجود دارد.

در اینجا ذکر این نکته لازم است که دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا پیش از این اوپک را به دستکاری در قیمت نفت و بالانگه داشتن آن به شکل مصنوعی متهم کرده و از این نهاد خواسته بود که با افزایش تولیدات نفتی خود قیمت این محصول را افزایش دهند. این در حالی است که با نزدیک شدن به نشست ۲۲ ژوئن اوپک بیژن زنگنه وزیر نفت ایران اذعان کرده اوپک نهادی نیست که بخواهد از دونالد ترامپ دستور بگیرد و خود به طور مستقل می تواند در خصوص مسائل جاری در بازار نفت به اتخاذ تصمیم بپردازد. همچنین، به گفته ی وی، افزایش اخیر در قیمت نفت دلیلی جز اعمال تحریم توسط آمریکا علیه برخی اعضای اوپک مانند ایران و ونزوئلا ندارد.

تا کنون روسیه و عربستان پیشنهاد داده اند که با توجه به افزایش میزان تقاضا در سه ماهه ی سوم سال ۲۰۱۸ و احتمال وجود کسری عرضه نفت اوپک و همپیمانان آن تولید روزانه ی نفت خود را مجددا ۱.۵ میلیون بشکه افزایش دهند اما برخی تحلیلگران این پیشنهاد را نوعی تاکتیک می دانند که پس از طرح آن بتوان به یک افزایش حداقلی تولید نفت مانند ۰.۵ تا ۰.۷ میلیون بشکه در روز دست یافت.

در پایان باید خاطر نشان گردد ایران که ‍پیش از این با احتمال ایجاد تغییر در قرارداد اوپک در ماه ژوئن مخالفتی نکرده بود اکنون در شرایطی واقع شده که افزایش نیافتن میزان تولید روزانه ی نفت را به نفع خود می بیند. در واقع ایران می تواند با پایین نگاه داشتن میزان عرضه ی نفت از جایگزینی بازار خود به وسیله ی نفت عربستان و روسیه جلوگیری کرده و نشان دهد که تحریم های آمریکا بر میزان عرضه ی نفت این کشور در بازار تاثیر نداشته. در هر حال از این نکته نباید غافل بود که با توجه به تنش های موجود در روابط اقتصادی بین آمریکا و چین و احتمال قریب الوقوع کاهش واردات نفت خام از آمریکا، ایران می تواند با اتخاذ یک دیپلماسی نفتی مناسب بازار نفت آمریکا برای چین را دور زده و بخشی از واردات نفت خام این کشور را به خود اختصاص داده تا در صورت نامناسب بودن تصمیمات اوپک متحمل ضرر نشود.