قد کشیدن کودکان کار پشت چراغ قرمز زندگی!

بیشتر این کارگران که دختران و پسران ۱۰ تا ۱۵ ساله هستند، در کارگاهها و زمینهای غیراصولی و غیرایمن کار می کنند و قصه دردناک این کودکان به این جا ختم نمی شود و کودکان ۷ یا ۸ ساله نیز در کارگاههای پرس‌کاری لب خط اطراف همین پایتخت خودمان به ازای ۱۱ ساعت کار فقط ۳۰۰ هزارتومان دریافت می کنند، کارگاههایی غیراستاندارد و شدیداً آسیب زا که صدای بسیار بلند دستگاه، خطر قطع عضو، هوای آلوده و تنبیه شدید فیزیکی صاحبکار در تمامی این کارگاهها چاشنی امرار معاش این کودکان شده است یا اینکه دختران و پسران ۱۰ تا ۱۵ ساله، از هفت صبح تا پنج بعد از ظهر در زمین های برنج‌کاری غیر اصولی اطراف بهشت زهرا با دستمزد روزی ۲۵ هزار تومان کارگری می‌کنند.

الهام فخاری عضو کمیته اجتماعی شورای شهر تهران با اشاره به وضعیت نامناسب زندگی کودکان زباله‌گرد می گوید: این کودکان بدون دستکش، در سطل‌های زباله می گردند و به‌دلیل انجام این اقدامات در معرض ابتلا به ایدز، هپاتیت، کزاز، حصبه، سالک پوستی، انگل‌های روده‌ای، اسهال خونی، فلج اطفال، زانو درد و کمردرد قرار دارند.

ابتلای ۴۵برابری ایدز در کودکان کار و خیابان

به استناد مطالعه ای در سال ۹۰ که روی هزار کودک کار و خیابان انجام گرفت مشخص شد که شیوع ایدز در این کودکان ۴٫۵ درصد است و میزان ابتلا به ایدز در کودکان کار و خیابانی، ۴۵ برابر سایر افراد جامعه است و این می‌تواند زنگ خطر جدی باشد.

و پس از آن رئیس مرکز تحقیقات ایدز ایران نیز گفته بود که ۴ تا ۵ درصد از کودکان کار خیابان به ایدز مبتلا هستند که یک‌سوم آنها ۱۰ تا ۱۴ ساله و دوسوم ۱۵ تا ۱۸ ساله هستند.

براساس این تحقیقات، ۷۲ درصد این کودکان گفته‌اند دوستانشان سوءمصرف مواد مخدر داشته‌اند و این نشان می‌دهد که این کودکان با مواد مخدر آشنا هستند. ۱۵ درصد این کودکان نیز اعلام کرده‌اند که خودشان مواد مخدر مصرف کرده‌اند و ۴٫۶ درصدشان هم عنوان کرده‌اند که مواد تزریقی استفاده کرده‌اند.

ارائه خدمات پیشگیری از ایدز به ۷۹۱۰ کودک کار و خیابان

فرید براتی‌سده رئیس مرکز توسعه، پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور با اشاره به گزارش مربوط به ارائه خدمات پیشگیری از ایدز به کودکان کار و خیابان و کودکان در معرض آسیب که در محیط‌های ناسالم و کارگاه‌های زیرزمینی کار می‌کنند، به خبرنگار اجتماعی خبرگزاری فارس می‌گوید: این خدمات به ۷۹۱۰ کودک در سه استان تهران، خراسان رضوی و فارس در ۶ ماه نخست سال جاری ارائه شده است که از طریق مراکز ساماندهی کودکان کار و خیابان مانند NGOها و مراکز زیر نظر سازمان بهزیستی و گروه پیشگیری از ایدز انجام شده است.

وی ادامه می دهد: از ۳۷۴۳ نفر از این کودکان آزمایش ایدز گرفته شده فقط آزمایش ایدز ۱۴ نفر از این کودکان مثبت بوده است که برای انجام آزمایشات بعدی ارجاع داده شدند. همچنین ۱۶ نفر از این کودکان نیز به بیماری های مقاربتی مبتلا بوده‌اند.

رئیس مرکز توسعه، پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور با انتقاد از این‌که یکی از ضعف‌های این برنامه نبود سازوکار مشخص و دقیق برای پیگیری درمان این افراد تا مراحل پایانی است می گوید: برای مثال ۱۴ کودکی که ابتلا به ایدز آنان مشخص و گزارش شده بعد از این‌که توسط این مرکز ارجاع شده‌اند، برای ادامه مراحل درمان به مراکز تخصصی مراجعه نکرده‌اند که این نشان می‌دهد باید ساز و کاری برای پیگیری فرآیند پس از تشخیص، پیش‌بینی شود.

میانگین سن شروع روابط جنسی در کودکان کار

بر اساس یافته‌های پژوهشی سازمان بهزیستی که در سال ۹۲ نیز انجام شده، کودکان ۱۰ ساله بیشترین تعداد کودکان خیابانی را تشکیل می‌دهند. ۱۷٫۳ درصد کودکان خیابانی حداقل یک‌بار در عمر مصرف الکل داشته‌اند. ۲۳ درصد این کودکان حداقل یک‌بار مواد، الکل یا سیگار مصرف کرده‌ و ۶٫۹ درصد این کودکان در ۶ ‌ماه اخیر مصرف داشته‌اند.

۲۱ درصد کودکان هم تجربه «رابطه جنسی» داشته‌اند. میانگین سن شروع روابط جنسی در دختران ۱۲٫۵ سال و در پسران ۱۳٫۷ سال است و ۵٫۴ درصد این کودکان آزار جنسی را گزارش کرده‌اند و براساس مطالعات انجام شده ۳۲ درصد کودکان کار در معرض آزار جسمی، روحی و جنسی قرار دارند.

آمار متفاوت از کودکان کار
با وجود تمام این آمارهای تکان‌دهنده هنوز نمی توان آمار دقیقی از تعداد کودکان کار ارائه کرد؛یکهزار کودک در مراکز متعلق به شهرداری و سه هزار و ۸۰۰ کودک نیز در مراکز بهزیستی نگهداری می شوند و برخی کارشناسان آمار کودکان کار ایران را بیش از سه میلیون نفر تخمین می زنند که این رقم برای تهران ۲۰ هزار نفر است، اما به دلیل اینکه اغلب کودکان کار هیچ گونه ثبت هویتی ندارند آمار دقیقی در این زمینه نمی توان ارائه کرد.

به گفته استاندار تهران فقط ۴۰۰ کودک کار در تهران شناسایی شده است و مدیرکل بهزیستی استان تهران می گوید که آمار دقیقی از تعداد کودکان کار و خیابانی در تهران وجود ندارد.

بنابراین با توجه به شرایط فعلی کودکان کار در ایران و کنوانسیون های بین المللی بیش از گذشته باید به این مقوله و آسیب اجتماعی پرداخته شود.

فخاری عضو شواری شهر معتقد است: بیشترین آسیب متوجه دخترانی است که به عنوان کودک کار در خیابان کار می‌کنند، بنابراین ممکن است با طرح جمع آوری کودکان کار، حتی تعداد ازدواج های زیر ۱۵ سال دختران به شکل تصاعدی بالا برود.

۶۰درصد کودکان کار به دلیل فقر اقتصادی روانه خیابان‌ها می‌شوند

وی ادامه می دهد: براساس مطالعات انجام شده حدود پنج درصد از پسران و یک درصد از دختران کار دارای سابقه مصرف مواد بوده‌اند و حدود ۳۰ درصد از کودکان خیابانی به مدرسه نمی‌روند و شاید علت اصلی افزایش این کودکان، فقر اقتصادی باشد چون ۶۰ درصد از کودکان خیابانی نه به دلیل نابسامانی وضعیت خانوادگی بلکه به دلیل فقر اقتصادی یا بیکاری و اعتیاد، بد سرپرستی و ناآگاهی والدین راهی خیابان‌ها می‌شوند.

به گفته کارشناسان رشد فقر در کودکان کار و خیابان از سال ۸۴ تا ۸۸ روند صعودی داشته است. ۷۲ درصد این کودکان بی سواد و کم‌سواد هستند یا در حد ابتدایی سواد دارند و ۱۷ درصد کودکان کار و خیابان‌ در تهران اصلا مدرسه نرفته‌اند و این بی سوادی و کم‌سوادی در فرایند زندگی این افراد تاثیر سوء دارد.

حبیب‌اله فرید معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور نیز در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری فارس معتقد است: ۷۰ درصد از کودکان متکدی در تهران غیرایرانی و غیرمجازند به همین دلیل قدری باید سیستمی به موضوع نگاه کنیم. این اوضاع کنترل نمی‌شود مگر اینکه این کودکان سروسامان بگیرند. همین امروز یک کودک به راحتی می‌تواند از کشور خود به تهران بیاید. سؤالم این است اگر این کودک حامل ویروس فلج اطفال باشد چون در کشورهایشان کنترل خاصی نیست چه کسی پاسخگوست در حالی که نظام سلامت در کشور اینقدر هزینه کرده است. پس باید جنبه‌های امنیتی و سلامت را هم ببینیم.

وی می گوید:  این نگرانی وجود دارد که کودکان از سطح خیابان به کارگاه‌های زیرزمینی و مکان‌هایی آورده شوند که قابل مشاهده و دسترس نباشند در نتیجه خطرات بیشتری آنها را تهدید کند. چند سال پیش مطالعه‌ای را در ۱۰ تا ۱۵ کشور دنیا انجام دادیم و در ایران نشان داد که ۹۴ درصد این کودکان با خانواده خود زندگی می‌کنند و طبق آخرین آمار فقط  والدین ۵ تا ۸ خانواده از کودکان غیرایرانی شناسایی نشدند بقیه خانواده‌هایشان برای گرفتن فرزندشان ‌آمدند و حکم قاضی هم داشتند. به همین دلیل است که می‌گویم توانمندی کودکان در کنار خانواده اهمیت دارد.به همین دلیل مراکز حمایتی کودک و خانواده را در ۱۷ نقطه از تهران و ۵۰ نقطه در کشور راه‌اندازی کرده‌ایم.

فرید ادامه می‌دهد: سودی که این کودکان در خیابان‌ها می‌برند در کارگاه‌ها نمی‌برند، شاید روزی ۵ تا ۱۰ هزار تومان در کارگاه‌ها عایدشان شود، اما در خیابان‌ها ۷۰ تا ۱۰۰ هزار تومان روزانه درآمد دارند. از طرفی وزارت کار هم باید بر روی این کارگاه‌هایی که تابلو ندارند و زیرزمینی هستند نظارت بیشتری کند، برخی از خانه‌ها وجود دارد که کودکان تا ۱۲ ساعت در یک جای نمور و غیراستاندارد روی دار قالی کار می‌کنند تازه این بهترین حالتش است.

راه حل یا پاک کردن مساله 
حرف آخر؛ از ۲۰ سال پیش تاکنون طرح های جمع آوری کودکان از خیابان ها و معابر از ۳۰ بار هم بیشتر اجرا شده اما مسأله حل نشده است.

بهتر است به جای حذف کودکان از خیابان و انتقال آنان به مراکز دربسته دولتی، رویکرد ایجاد اعتماد در کودکان با افزایش توانمندسازی و ارتقای مهارت های اجتماعی در کنار حمایت های درمانی، مشاوره ای و تغذیه ای در پیش گرفته شود و نه فقط شهرداری و بهزیستی بلکه نهادهای مردم نهاد و سازمانهای دولتی دیگر نیز پای کار بیایند و در مهار، کنترل و کاهش آسیبهای اجتماعی و ارتقای سلامت اجتماعی کودکان کار و خیابان قدم‌های مثبتی بردارند.