۷۰ درصد مضرات بلایای طبیعی ایران مربوط به خشکسالی بوده است

به گزارش قائم آنلاین،  در مقایسه با دیگر بلایای طبیعی، خشکسالی تعداد افراد بیشتر و مناطق گسترده‌­تری را تحت تأثیر قرار می­‌دهد. خشکسالی به‌خودی‌خود یک فاجعه محسوب نمی‌­شود، بلکه تأثیر آن بر مردم و محیط‌زیست است که فاجعه­‌آمیز بودن یا نبودن آن را مشخص می­سازد. ازآنجاکه شعاع تأثیر این بلای طبیعی، در مناطق روستایی بیش از سایر بخش­های جامعه است، مناطق کشاورزی و روستایی بیشترین تبعات ناشی از خشکسالی را تجربه می­‌کنند.

به بیان محققان، خشکسالی پدیده‌ای تکرار شدنی و بخشی از اکولوژی طبیعی ایران است و از بلایایی است که بیشترین خسارات مالی را در ایران بر جای گذاشته است. به‌گونه‌ای که مطابق پاره­ای از تخمین­‌ها حدود  ۷۰ درصد از خساراتی که بر اثر بلایای طبیعی به کشور ما وارد شده، مربوط به خشکسالی بوده است.با وجود اینکه ایرانیان، طی هزاران سال، منابع آبی خود را با وجود خشکسالی‌های متعدد، به‌گونه‌ای پایدار مدیریت کرده‌اند، اکنون به نظر می­‌رسد قادر به سازگاری با واقعیت اکولوژیک خود نیستند و  خشکسالی‌های متعدد همراه با مدیریت نامناسب آن‌ها باعث ایجاد بحران آبی در کشور شده است.

برای بررسی بیشتر این موضوع، محققانی از دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان و دانشگاه زنجان، پژوهشی را به انجام رسانده‌اند که در آن رفتارهای مدیریتی کشاورزان در هنگام خشکسالی به‌عنوان پاسخ­های پیشگیرانه مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند.

در این مطالعه به‌منظور شناخت محرک­‌های برجسته و موانع سازگاری با خشکسالی، از مدلی موسوم به «مدل اعتقاد سلامت» استفاده شده است و ۳۲۰ نفر از کشاورزان شهرستان دهلران از استان ایلام در آن مشارکت داشته‌اند که با ابزار پرسشنامه، داده‌های موردنیاز محققین را فراهم آورده‌اند.

بر اساس نتایج این پژوهش، سه متغیر، شامل اعتقادات کلی، خودکارآمدی و منافع درک­‌شده، قادرند تغییرات در نیت فرد نسبت به سازگاری با خشکسالی را تبیین کنند. همچنین چهار متغیر دیگر، یعنی نیت، شدت آسیب­پذیری درک­‌شده، منافع درک­شده و آسیب­پذیری­ درک­شده قادرند تغییرات در رفتار فرد نسبت به سازگاری با خشک‌سالی را توضیح دهند.

دکتر مسعود یزدان پناه، دانشیار گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان و همکارانش که در این پژوهش مشارکت داشته‌اند می‌گویند: «با توجه به یافته‌­های فوق، پیشنهادهایی درجهت سیاست‌گذاری مناسب برای کمک به بهبود سازگاری کشاورزان با خشکسالی ارائه می­شود. در وهله اول، پیشنهاد می­‌شود مسئولان از طریق برنامه‌­های آموزشی برای کشاورزان، ضمن آگاه سازی کشاورزان از رفتارهای سازگار با خشکسالی و ارائه راهکارهای ساده و عملی برای آن‌ها، رفتار این قشر را برای سازگاری با خشکسالی ارتقا بخشند».

این گروه همچنین تاکید دارند: مطابق یافته­‌ها، متغیر منافع درک­شده کشاورزان، سهم قابل‌توجهی در پیش­‌بینی نیت و رفتار کشاورزان برای سازگاری با خشکسالی دارد، بر همین اساس پیشنهاد می­‌شود کشاورزان را از مزایا و منافع قابل‌توجهی که انجام رفتارهای سازگاری با خشکسالی می­ تواند برای آن‌ها داشته باشند آگاه کرد زیرا کشاورزان برای انجام رفتارهایی برانگیخته می­‌شوند که سود و منفعت حاصل از آن را برای خود درک کنند.

یزدان پناه و همکارانش پیشنهاد می‌کنند: شدت خطرناک بودن اثرات خشکسالی به طرق مختلف به کشاورزان نشان داده شود. این امر باعث می­شود، تمایل آن‌ها به استفاده از رفتارهای سازگار با خشکسالی بیشتر شود. در این راستا نشان دادن نمونه­های واقعی اتفاق افتاده و کشاورزانی که به همین دلیل دچار مشکل شده­اند، بسیار تأثیرگذار خواهد بود.

همچنین بایستی جنبه­‌های مختلف سازگاری با خشکسالی برای کشاورزان تسهیل شود تا آن‌ها بتوانند سازگاری با خشکسالی را بهبود بخشند.

یافته­های این تحقیق اشاره دارد که انجام رفتارهای سازگاری، باید از طرف کشاورزان برای اجرا راحت و امکان­پذیر باشد. همچنین اعتماد و توانایی کشاورزان باید از طریق برنامه­های آموزشی به‌منظور توانمند شدن آن‌ها جهت غلبه بر موانع درک­شده و سختی­های انجام سازگاری با خشکسالی تقویت شود. ازآنجاکه سهولت یا دشواری درک شده سازگاری با خشکسالی و یا به عبارتی کنترل رفتاری درک شده روی رفتار سازگاری کشاورزان تأثیر می‌­گذارد، می­توان با به وجود آوردن این اعتقاد در کشاورزان که سازگاری با خشکسالی امکان­پذیر است، بر نیت و درنتیجه رفتار سازگاری با خشکسالی کشاورزان تأثیر گذاشت.

بنابراین برنامه­‌های سازگار با خشکسالی باید به دنبال کسب حمایت گسترده از طرف بخش­‌های مختلف جامعه باشند. به‌علاوه تدوین استراتژی­‌ها و برنامه­‌هایی جهت این‌که کشاورزان از سهولت سازگاری با خشک‌سالی اطمینان پیدا کنند و مشارکت دادن کشاورزان در این برنامه­‌ها، آن‌ها را قادر به غلبه بر موانع و مشکلات درک شده می­‌کند و درنتیجه می‌­تواند رفتار سازگاری با خشکسالی را در میان آن‌ها بهبود بخشد.

یافته‌های این تحقیق در نشریه «تحلیل فضایی مخاطرات محیطی» وابسته به دانشگاه خوارزمی منتشر شده‌است.