رسانه‌های بیگانه، ماجرای سپنتا نیکنام را چطور پوشش دادند

اصل ماجرای سپنتا نیکنام چه بود؟

انتخابات شوراها و ریاست‌جمهوری سال ۹۶ برگزار شد. در یزد اما یک اتفاق ویژه افتاد.  سپنتا نیکنام که در دوره قبل هم جزو نمایندگان شورای این شهر بود، مجددا با ۲۲ هزار رأی از طرف مردم انتخاب شد؛ آن‌هم به‌عنوان نفر هفتم. اما شکایت علی‌اصغر باقری، یکی از نامزدهای شکست‌خورده در انتخابات، ورود نیکنام به شورا را با ابهاماتی مواجه کرد. باقری اعتقاد داشت که سپنتا نیکنام به دلیل زرتشتی بودن نمی‌تواند در شهری که غالب جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می‌دهد، به نمایندگی انتخاب شود. دیوان عدالت اداری حکم به تعلیق نیکنام داد اما شورای شهر یزد با این حکم موافق نبود.

پرونده راهی شورای نگهبان شد. شورای نگهبان هم با تأکید بر قانون شوراها و سخنرانی‌های حضرت امام (ره) و عدم امکان نمایندگی غیرمسلمانان در مناطقی که مسلمانان اکثریت را دارند، حکم به لغو عضویت نیکنام داد. عدم نظارت شورای نگهبان بر مصوبات شوراهای شهر جهت بررسی انطباق آن با موازین شرعی، تفاوت اصلی میان انتخاب نماینده غیرمسلمان در مجلس با شورا بود. اما این پرونده باز هم ادامه پیدا کرد.

مجلس شورای اسلامی هم به‌عنوان نهاد بالادستی شوراها با نظر شورای نگهبان موافق نبود و موضوع به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع پیدا کرد. سرانجام، در جلسه سی‌ام تیرماه ۱۳۹۷ این مجمع، دوسوم اعضا به بازگشت به مصوبه‌ای رای دادند که زمینه حضور اقلیت‌های دینی در شوراهای شهر و روستا را فراهم می‌آورد.

یک سال ماجراجویی رسانه‌ای

هرچند موضوع حضور سپنتا نیکنام در شورای شهر، به نظر یک مساله حقوقی معمولی است که در مجرای قانونی خود به نتیجه رسیده، اما برخورد رسانه‌های بیگانه با این موضوع، به همین سادگی نبود.

سوال‌هایی که جهت‌دهی می‌کند

بی‌بی‌سی فارسی دریکی از گزارش‌های سال گذشته خود در بخش صفحه ۲، با محسن کدیور و عباس میلانی درباره ماجرای سپنتا نیکنام صحبت کرد. سؤال اصلی برنامه، چرایی عدم اظهارنظر رهبر معظم انقلاب در این ماجرا بود. بی‌بی‌سی که همواره سعی می‌کند خود را به‌عنوان عنصری بی‌طرف در اتفاقات نشان دهد، با همین سؤال جانبدارانه، نوک پیکان بحث را به سمت محکوم کردن نظام از سوی این دو کارشناس هدایت کرد. هر دو میهمان برنامه نیز، در هماهنگی کامل با مجری برنامه، پیش‌فرض را بر قدرت گرفتن بیش‌از حد فقها و دخالت‌های آن‌ها و نفی حقوق اولیه مردم گذاشته بودند. عنوان این برنامه نیز «تعلیق سپنتا نیکنام، تبعیض مذهبی؟» در نظر گرفته شده بود که خود نشان از پیشفرض‌های موجود در آن داشت.

زیر پا گذاشتن بی‌طرفی

همچنین سایت بی‌بی‌سی فارسی در تاریخ هفدهم آبان ۹۶، مقاله‌ای را با تیتر «سپنتا نیکنام و ماجراهای قاعده ‘نفی سبیل للکافرین علی المسلمین’» به قلم یاسر میردامادی منتشر کرد. نویسنده که دانش‌آموخته حوزه علمیه و پژوهشگر دین و فلسفه معرفی شده بود، از آیت‌الله یزدی و روایت‌های خاص وی و نیز تهدید به استعفای رئیس شورای شهر یزد در صورت لغو عضویت نیکنام و حمایت «محتاطانه» برخی از اصولگرایان از نیکنام سخن گفته بود. نگارنده مقاله، دو دلیل شورای نگهبان دال بر لغو عضویت نیکنام را چنین آورده بود: «فقهای شورای نگهبان هر زمان که صلاح بدانند، می‌توانند تفسیر جدیدی از قوانین ارائه دهند و بر اساس تفسیر جدیدشان از قوانین، کسی را که پیش‌تر حتی از سوی خود شورای نگهبان یا هر نهاد دیگری تأیید صلاحیت شده بود و حتی اکنون نمایندگی مردم را به عهده دارد، رد صلاحیت کنند» و «از نظر فقهی، اقلیت‌های دینیِ به رسمیت شناخته شده در قانون اساسی (مسیحیان، کلیمیان و زرتشتی‌ها) حق نمایندگی مردم مسلمان در شورای شهر را ندارند، زیرا این کار منجر به سلطه، نفوذ و استیلای کافر بر مسلمان خواهد شد.» بدیهی است که نقل چنین جمله‌هایی بدون مقدمه و مؤخره، هر خواننده‌ای را می‌تواند نسبت به نظرات شورای نگهبان و یا حتی دین اسلام بدبین کند.

این تیترهای نیشدار

اگر در سایت بی‌بی‌سی فارسی، کلیدواژه سپنتا نیکنام را جست‌وجو کنید با این سرتیترها روبه‌رو می‌شوید که از تاریخ امروز به قبل ترتیب یافته است:

– سپنتا نیکنام به شورای شهر یزد برگشت
– محسن رضایی: رسیدگی به پرونده نیکنام را تمدید نمی‌کردیم، نظر شورای نگهبان قطعی می‌شد
– پرونده سپنتا نیکنام؛ قانون چه می‌گوید؟
– سپنتا نیکنام: در مرخصی هستم و شکایتی نکرده‌ام
– تبعیض ساختاری در ایران در ماجرای سپنتا نیکنام
– دیوان عدالت اداری: دستور موقت صادره درباره سپنتا نیکنام به قوت خود باقی است
– تاکید روحانی بر لزوم رعایت ‘مُر قانون اساسی’ در مورد سپنتا نیکنام
– انتقاد رئیس مجلس از شورای نگهبان به خاطر تعلیق عضویت سپنتا نیکنام
– معصومه ابتکار از نامه رئیس‌جمهوری به آیت‌الله خامنه‌ای در باره سپنتا نیکنام ابراز بی‌اطلاعی کرد
– شورای نگهبان، مصوبه مجلس در خصوص اقلیت‌های دینی را رد کرد
– مجلس ایران: اقلیت‌های دینی می‌توانند عضو شوراهای شهر و روستا شوند
– رئیس مجلس تعلیق عضو زرتشتی شورای یزد را غیرقانونی دانست
– رأی فقهای شورای نگهبان به لغو عضویت نماینده زرتشتی شورای شهر یزد
– دشواری های اقلیت بودن در ایران
– انتخابات مجلس ایران، از نگاه اقلیت‌های دینی

دقت می‌کنید؟ ورود نیکنام و رفع مشکل او صرفاً به‌عنوان یک خبر معمولی و خنثی مطرح می‌شود، اما عدم ورود او با بحث‌ها و تفسیرها و حمله‌های غیرمستقیم رسانه‌ای همراه است.

گزارش‌های جهت‌دار رادیو زمانه

موضع‌گیری‌های خاص بعدی را در سایت رادیو زمانه می‌توانیم مشاهده کنیم. این سایت در یکی از گزارش‌های آبان سال گذشته خود، در ابتدا به حرف‌های آیت‌الله محمدرضا مدرسی یزدی، عضو فقهای شورای نگهبان اشاره کرد و گفت که به روایت این چهره، ارفاق‌هایی که نظام به اقلیت‌ها می‌دهد، در هیچ کجای دنیا مرسوم نیست. اما در پایان این گزارش، می‌خوانیم که: «سخنان محمدرضا مدرسی یزدی درباره حقوق اقلیت‌های دینی در ایران در حالی بیان می‌شود که عاصمه جهانگیر، گزارشگر ویژه سازمان ملل، سوم آبان‌ماه در گزارش تازه خود درباره وضعیت حقوق بشر در ایران وضع اقلیت‌های دینی و مذهبی، به‌ویژه بهاییان را از موارد نقض حقوق بشر در ایران خوانده و از دولت ایران خواسته که آزادی ادیان را رعایت کند.»

در گزارشی دیگر، رادیو زمانه طی خبری، صحبت‌های کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان را نشر داده است. اما در ادامه، به‌گونه‌ای گزارش را پیش می‌برد که انگار مابین نهادهای مختلف نظام، اختلافات بزرگ غیر قابل حلی وجود دارد و اختلافات قانونی و حقوقی موجود، به رسمیت شناخته نمی‌شود. در این گزارش، نمایندگان نسبت به قوانین، به درستی «آگاهی ندارند» و به‌گونه‌ای وانمود شده که انگار همه مدیران ارشد و نمایندگان، مطلقاً با نظر این شورا مخالف‌اند. این سایت همچنین به این بهانه، به انتشار یادداشت‌ها و گزارش‌های جهت‌دار دیگر نیز دست زده است؛ ازجمله مطلب مرتضی کاظمیان با عنوان «آپارتاید غیررسمی در جمهوری اسلامی».

رسانه‌های همیشه مشکل‌دار

رادیو فردا، رادیو و سایت صدای آمریکا نیز جزو رسانه‌هایی بودند که در طی یک سال گذشته، از بهانه خبری سپنتا نیکنام بیشترین استفاده را کردند تا نظام را مورد هجمه‌های خبری قرار بدهند. رادیو فردا سخن از آپارتاید مخفی در ایران گفت و نیز از تقابل مجلس و شورای نگهبان. رادیو فردا همچنین این اختلاف‌نظر حقوقی و قانونی را نوعی جنجال دانست و این‌چنین از آن یاد کرد: «جنجال بر سر چگونگی شرکت اقلیت‌های دینی در انتخابات، با لغو عضویت سپنتا نیکنام، عضو زرتشتی شورای شهر یزد از سوی دیوان عدالت اداری و بر اساس نظریه فقهی شورای نگهبان آغاز شد. مرتضی کاظمیان، تحلیلگر سیاسی مقیم پاریس، در این مورد به رادیو فردا می‌گوید: این نگاه و رویکرد که ایرانیان نه بر مبنای حقوق مدنی و اساسی شهروندی آنان در کشور، بلکه برمبنای عقیده و دین ایشان دسته‌بندی شوند، تحقق و رسمیت بخشیدن به یک رژیم آپارتایدی، هرچند به‌صورت غیررسمی و غیرعلنی است. چنین دیدگاهی اگر درنهایت و در قالب یک طرح پیشنهادی در مجلس به تصویب رسد، نقطه عطف بسیار مهمی در تاریخ جمهوری اسلامی خواهد بود و آن‌را وارد مدار جدیدی از مواجهه با حقوق بنیادین شهروندان خواهد کرد».

صدای آمریکا نیز دریکی از تیترهای جهت‌دار خود، از «فشار» شورای نگهبان برای ملغی شدن عضویت منتخب زرتشتی شورای شهر یزد سخن گفت که «به‌خاطر دینش معلق شد.» دست آخر نیز ترجیع‌بند همیشگی گزارش‌هایش را تکرار کرد که: «حکومت جمهوری اسلامی ایران از سوی نهادهای بین‌المللی مدافع حقوق بشر و نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد متهم به نقض حقوق پیروان اقلیت‌های مذهبی است. در سال‌های گذشته مقام‌های جمهوری اسلامی ایران با رد این اتهام مدعی بودند که اقلیت‌های دینی در ایران آزادند و در مجلس براساس قانون اساسی نماینده دارند. اما اینک یک عضو شورای شهر به خاطر مذهبش معلق شده است.»

رادیو خبری فرانسه نیز که بخش فارسی‌اش را هم راه انداخته است، در سایتش و طی یک سال گذشته، بارها به این موضوع پرداخته است. در این گزارش‌ها، رفتار شورای نگهبان بدعتی خطرناک دانسته شده است.

تقابل رسانه‌ای و مجازی دیگر در این حوزه را می‌توان در درگاه‌های نشر و به اشتراک‌گذاری مطالب، چون بالاترین و نیز در پیام‌های مرتبط با توئیت‌های مختلف دانست. هر مطلب توهین‌آمیزی مرتبط با این موضوع، مبنی بر آپارتاید دینی و ظلم به غیرمسلمانان و دیکتاتور مذهبی و … بازنشر داده می‌شد؛ جدا از این‌که درست یا غلط باشد.

وقتی آب‌ها از آسیا افتاد

حالا که ماجرای سپنتا خاتمه یافته است، بد نیست یک جستجوی ساده دیگر هم در سطح اینترنت انجام بدهیم:

بی‌بی‌سی فارسی: سپنتا نیکنام به شورای شهر بازگشت
دویچه وله: مجمع تشخیص مصحلت نظام: سپنتا نیکنام به شورای شهر برمی‌گردد
صدای آمریکا: سپنتا نیکنام با رأی مجمع تشخیص مصحلت به شورای شهر برگشت
رادیو زمانه: مجمع تشخیص به بازگشت سپنا نیکنام به شورای شهر رأی داد
بالاترین: سپنتا نیکنام با تصویب قانون عضویت اقلیت‌ها در شوراها در مجمع تشخیص به شورای شهر یزد بازگشت/سپنتا نیکنام با تأیید مجمع تشخیص به شورای شهر یزد بازگشت/تصویب قانون حضور اقلیت‌ها در شورای شهر با اعلام نظر شورای نگهبان/ سپنتا برمی‌گردد/بازگشت سپنتا نیکنام به شورای شهر/مصباحی مقدم: پرونده سپنتا نیکنام فردا در مجمع رسیدگی خواهد شد/اخم جنتی به رأی اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام/رأی شورای نگهبان باطل شد/تصویب طرح حضور اقلیت‌های مذهبی در شوراه
العربیه: سپنتا نیکنام عضو زرتشتی به شورای شهر یزد برمی‌گردد
ایران اینترنشنال: سپنتا نیکنام به شورای شهر یزد بازمی‌گردد
گویا نیوز: پیروزی مدنی! سپنتا نیکنام به شورای شهر یزد بازگشت

خبر، معمولی و بدون هیچ پیشفرض و سوگیری خاصی مطرح شده است؛ هرچند تعدادی از رسانه‌ها اقدام به شیطنت رسانه‌ای در قالب پیروزی مدنی و اخم آیت‌الله جنتی و… کرده‌اند. درحالی‌که طی یک سال گذشته، همین رسانه‌ها یادداشت‌ها و گزارش‌ها و مصاحبه‌های ریز و درشت مختلفی درباره آپارتاید مذهبی و حاکمیت دوگانه و… کار کرده بودند.