برنامه‌ریزی‌ها در باتلاق آزمون و خطا

به گزارش قائم آنلاین، دکتر رفیعی‌تبار که در سال ۱۹۹۰ با استقرار در دانشگاه آکسفورد، همزمان با تحقیق بر روی زمینه‌های جدید در فیزیک ماده چگال و نظریه مواد، رشته نانو فیزیک و نانو فناوری محاسباتی را در انگلستان و سپس در ژاپن به همراه دانشمندان انگلیسی و ژاپنی پایه‌ریزی کرده است، تاکید می‌کند که همگرایی در علوم، کلی از مشکلات جامعه بشری را حل می‌کند و مشکل آب و آلودگی هوا نیز تنها با همگرایی علوم و مدل‌سازی برطرف می‌شود.

این فیزیکدان برجسته که از ۱۷ سالگی برای ادامه تحصیل عازم انگلستان شده، مدارک کارشناسی تا دکترای خود را در رشته‌های فیزیک هسته‌ای و فیزیک نظری ذرات بنیادی در دانشگاه لندن اخذ کرده است.

وی در سال ۲۰۰۰ میلادی به ایران بازگشت و فعالیت علمی خود را با تاسیس پژوهشکده علوم نانو در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی تهران بعنوان اولین نهاد پژوهشی این رشته در کشور و سپس تاسیس مرکز تحقیقات نانو تکنولوژی و مهندسی بافت و راه‌اندازی دوره دکترا (PhD) رشته نانو پزشکی در دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در داخل کشور آغاز کرد.

این استاد پیشکسوت دانشگاه که از پایه‌گذاران کمیته نانوتکنولوژی وزارت علوم بوده، علاوه بر چاپ اولین کتاب درباره فیزیک محاسباتی نانولوله‌کربنی در انتشارات دانشگاه کمبریج انگلستان (سال ۲۰۰۸)، انتشار بیش از ۱۱۰ مقاله علمی در نشریات معتبر جهانی و تجربه سال‌ها ریاست بخش علوم نانو در دانشگاه “گرینچ” انگلیس و تحقیق و تدریس در دانشگاه‌های” آکسفورد” و “توکوهو” ژاپن به همراه مدیریت چندین پروژه بزرگ علمی در این کشورها را در کارنامه علمی و پژوهشی خود کسب کرده است.

این چهره ماندگار کشور در رشته نانوفناوری معتقد است دنیای امروز طی سال‌های اخیر به سمت همگرایی حوزه‌های مختلف علوم و فناوری حرکت کرده و تحقق کامل این همگرایی، کلید حل بسیاری از مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جوامع امروزی را فراهم خواهد آورد.

وی همچنین معتقد است با بکارگیری همگرایی مابین علوم فیزیکی، زیستی و پزشکی می‌توان عامل بروز بسیاری از بیماری‌ها، بویژه بیماری‌های بدخیم را پیش‌بینی و بهترین راهکار را برای پیشگیری و درمان آنها ارائه کرد.

تحقیقات بنیادی گسترده در زمینه مبدا حیات

وی که تحقیقات بنیادی گسترده‌ای در زمینه مبدا حیات و مدل‌سازی رایانه‌ای جهت شناخت مکانیزم‌های اساسی موثر در مبدا حیات داشته، معتقد است که با توسعه علم نانو محاسباتی، همگرایی علوم و به دنبال آن شکوفایی روش مدل‌سازی و شبیه‌سازی وابسته به رایانه، می‌توان پاسخ بسیاری از چراهای عالم هستی را کشف کرد.

ضرورت وقوع یک انقلاب فکری و فرهنگی در حوزه علم و فناوری

این استاد پیشکسوت دانشگاه که از سال ۸۳ فعالیت علمی و تحقیقات خود را در طبقه اول دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و گروه آموزشی مهندسی فیزیک پزشکی دنبال می‌کند، با تاکید بر ضرورت وقوع یک انقلاب فکری و فرهنگی در حوزه علم و فناوری برای رشد پایدار در کشور، معتقد است که این انقلاب باید از سطوح پایین‌تر جامعه مانند مدارس و دانشگاه‌ها آغاز شود.

این استاد فرهیخته دانشگاه که تاکنون چندین دانشجوی دکترا را تربیت و رساله‌های دکترای فراوانی را در حوزه نانو پزشکی نانو محاسباتی، نانو عصب شناسی مغز و بیو نانو علوم  راهنمایی کرده، با بیان اینکه دانشجویان دکترای نانو پزشکی با حساسیت بالایی انتخاب می‌شوند، عنوان می‌کند: دانشجویان خواهان پذیرش در این رشته باید ایده‌های ناب و جدیدی داشته باشند و به دنبال کشف علل بروز و یا درمان بیماری‌ها به روش نانو باشند؛ مسائلی که تنها با علوم همگرا می‌توان به آن پاسخ داد.

دکتر هاشم رفیعی‌تبار، استاد گروه آموزشی مهندسی و فیزیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی طی گفت‌وگویی تفصیلی با ایسنا، ضمن تشریح و بررسی شرایط و جایگاه علمی کشور در حوزه علوم نانو، توجه به همگرایی علوم و گسترش فرهنگ مدل‌سازی را از اساسی‌ترین ملزومات این حوزه مطرح کرد و گفت: تقویت فرهنگ همگرایی و مدل‌سازی پدیده‌ها و سیستم‌های پیچیده چه درعلوم پایه و مهندسی و چه در اقتصاد و جامعه‌شناسی و حتی در حوزه سیاست یک ضرورت غیر قابل اغماض است.

تاریخچه علوم همگرا

وی با اشاره به آغاز عصر همگرایی علوم از اواخر قرن ۲۰، در رابطه با معنا و تاریخچه این همگرایی، تشریح کرد: در  قرن ۱۹ به دلیل گسترش علم و فناوری که از قرن ۱۵ آغاز شده بود و با انقلابات صنعتی به اوج خود رسید و پاره‌ای وقایع دیگر، شاخه‌های مختلف علوم از هم جدا شدند، به این معنا که رشد آنها در گرو تفکیک از یکدیگر بود. مثلا زیست‌شناسی، شیمی، فیزیک، ریاضیات و سایر علوم از هم جدا شدند، در حالی‌که پیش از آن و در گذشته‌های دور یک فرد حکیم به تمامی علوم از جمله ستاره‌شناسی، ریاضیات، داروسازی و غیره مسلط بود.

وی با اشاره به پیشرفت علم در اروپا طی دوره رنسانس، عنوان کرد: متاسفانه طی این دوره، علم در کشورهای اسلامی خیلی رشد نکرد، چراکه عده‌ای علم را تنها محدود به فقه اسلامی و مسایل مربوط به دنیای آخروی دانسته و به علوم طبیعی این دنیا هیچ اعتقادی نداشتند. البته در آن دوره هم بودند افرادی مانند جمال‌الدین اسدآبادی که تحت تاثیر رنسانس اروپا به ارتباط بین علوم در غرب و شرق اعتقاد داشتند.

همگرایی و هم‌پوشانی ۴حوزه علم و فناوری طی چند دهه آینده

وی در ادامه بیان کرد: از اواخر قرن بیستم شاخه‌های علوم در ۴ حوزه مشخص تفکیک شدند، به گونه‌ای که پس از آن تمامی رشته‌ها و علوم پزشکی و مهندسی از مسیر این ۴ حوزه خود را نمایان خواهند ساخت. این ۴ حوزه عبارتند از “علوم و فناوری اطلاعات”، “علوم و فناوری بیوتکنولوژی”، “علوم و فناوری نانو” و “علوم و فناوری عصب شناسی  مغز”. هدف رشد پایدار علوم و فناوری در این موج چهارم توسعه که اکنون در آن بسر می‌بریم، همگرایی و هم پوشانی این ۴ حوزه در یک علم و فناوری متحد شده در عرض چند دهه آینده خواهد بود.

دکتر رفیعی‌تبار با بیان اینکه همگرایی و همپوشانی علوم به افزایش و ارتقای کارایی آنها کمک می‌کند، عنوان کرد: به عنوان نمونه یک فیزیکدان باید توانایی کار در حوزه “نوروساینس” را داشته باشد، چراکه طی این همپوشانی می‌تواند با ترسیم مدل‌های پیچیده فیزیک و ریاضی و شناسایی دقیق‌تر سیستم مغز، راهکارهای پیشگیری و درمانی مطلوبتری برای عارضه‌های مغزی از قبیل بیماری‌های آلزایمر، پارکینسون، صرع و غیره  ارائه دهد.

وی با بیان اینکه در خلال وحدت ارگانیک این ۴ حوزه، شناسایی مسایل حوزه ها به هم وابسته می‌شوند. در این رابطه به یک مثال ساده اشاره کرد و گفت: با ترکیب مواد اولیه تهیه سالاد مخلوطی با اجزای قابل تشخیص تهیه می‌شود ولی در مورد کیک این‌طور نیست، با ترکیب مواد اولیه کیک، در نهایت یک ماده نوظهور با خواص پیدایشی کاملا نوین ایجاد می‌شود که اجزای آن قابل جداسازی و  شناسایی نیستند. در همگرایی علوم نیز همین اتفاق رخ می‌دهد، علمی جدید ظهور می یابد که تمامی علوم را در برگرفته و حل مسایل آن به در نظر گرفتن همه حوزه‌ها وابسته است.

کاربرد گسترده همگرایی علوم فیزیکی، علوم پزشکی و زیست شناسی

چرا شکلات توانایی فکر کردن ندارد؟!

این استاد پیشکسوت دانشگاه با اشاره به کاربرد گسترده همگرایی علوم فیزیکی و علوم پزشکی و زیست‌شناسی، اظهار کرد: این حوزه با بیوفیزیک یا همان فیزیک سیستم‌های زیستی در ارتباط بوده، چراکه بسیاری از قوانین علم فیزیک در سیستم‌های زیستی نیز قابل استفاده هستند. به عنوان نمونه کربن یکی از ماده‌های مهم بدن انسان، در شکلات نیز موجود است، ولی چرا شکلات توانایی فکر کردن ندارد؟ آیا فیزیک کربن اجسام غیرزنده با فیزیک کربن در سیستم‌های زیستی متفاوت است؟ یا به عنوان نمونه میدان‌های الکترومغناطیسی هم در محیط پیرامون و هم در داخل بدن انسان وجود دارند و امروزه در حوزه‌ای تحت عنوان انرژی درمانی مشخص شده که برهم خوردن تعادل این میدان‌ها در درون انسان، می‌تواند به ایجاد مشکلات مختلف پزشکی منجر شود که گاها با بررسی مدل‌ها و معادلات الکترودینامیک ماکسول (Maxwell) قابل شناخت و پژوهش هستند.

پاسخ به معمای طول عمر بشر با همگرایی

همگرایی زمانی برای پایان علم قائل نیست

دکتر رفیعی‌تبار با بیان اینکه همگرایی علوم قطعا تا ۵۰  سال آینده فراگیر می‌شود، عنوان کرد: بزرگترین دستاورد همگرایی قائل نبودن زمان برای پایان علم است. انسان می‌تواند با همگرایی علوم سیستم‌هایی با خواصی بسیار جلوتر و پیشروتر از انسان خلق کند، یعنی اگر انسان، هوشمندی یا برخی برتری‌های دیگر را دارد، این سیستم‌های ناشی از همگرایی می‌توانند علاوه بر حمل تمام این خواص، خواص دیگری را نیز بازتولید کنند که در حال حاضر از توان انسان خارج است. در این راستا می‌توان به مساله کهولت و طول عمر انسان اشاره کرد. مثلا چرا انسان طول عمری معین بین ۸۰ تا ۹۰ سال دارد در حالی‌که این مساله علت خاص فیزیکی و شیمیایی نداشته و از طرفی با همگرایی علوم می‌توان مواد موثر در استمرار عمر بشر را تولید کرد.

شناسایی ریشه و عامل بروز بسیاری از بیماری‌ها  با کمک همانندسازی

کشف عامل نهفته بروز نازایی با علم کلونینگ

وی در ادامه با بیان اینکه فارغ از مسائل مرتبط با مباحث فلسفی، اخلاقی و اجتماعی موضوع افزایش طول عمر، به علوم مرتبط با همانندسازی انسان اعتقاد دارم، ادامه داد: با کمک همانندسازی می‌توان عامل بروز بسیاری از بیماری‌ها را از ریشه شناسایی و برطرف کرد. به عنوان نمونه، از طریق “کلونینگ” یا شبیه‌سازی می‌توان عامل نهفته در بروز نازایی را کشف کرد، اگرچه در حال حاضر یک سری اطلاعات سطحی پزشکی ازجمله ناکارآمدی اسپرم یا تخمدان در دست است، ولی از طریق علم شبیه‌سازی می‌توان به اطلاعات عمیقی برای ریشه‌کن کردن نازایی و بسیاری از بیماری‌های موروثی دست پیدا کرد.

ریشه کن کردن بسیاری از بیماری‌ها با فهم راز شکل‌گیری انسان

این دانشمند، کشف چگونگی عملکرد قوانین فیزیک اتمی و ریاضیات سیستم‌های پیچیده در شکل‌گیری جنین انسان را عامل شناسایی علل بسیاری از بیماری‌ها دانست و تصریح کرد: تنها با فهم راز شکل‌گیری انسان و کنترل این روند می‌توان بسیاری از بیماری‌ها از جمله نازایی را به طور کامل ریشه‌کن کرد. البته این به معنای دخالت در کار خداوند نیست. تنها می‌خواهیم بدانیم که در پیدایش و آفرینش هستی چه گذشته و برای خلق این روند از چه قوانینی پیروی شده است. در این صورت پاسخ بسیاری از چراهای عالم هستی و طبیعت پیرامون خود را کشف خواهیم کرد. مثلا چرا مغز انسان باید کروی باشد، چرا انسان ۴ چشم ندارد و خیلی چراهای دیگر؟ البته به اعتقاد من در آفرینش انسان بهترین راه انتخاب شده، یعنی تکامل انسان با کمک دو چشم به صرفه‌تر دیده شده ولی با کمک همگرایی علوم باید بفهمیم چرا این انتخاب را شده است، یعنی خواسته شده با صرف کمترین انرژی بیشترین بهره‌وری را داشته باشد؟ یا دلایل دیگری در پشت آن نهفته است. این‌ها نکاتی است که با علم صرف زیست‌شناسی کشف نمی‌شود بلکه با همگرایی علوم و ترکیب فیزیک نظری، شیمی کوانتوم و سایر علوم مرتبط می‌توان به این سوالات پاسخ داد.

کشف پاسخ بسیاری از چراهای عالم هستی با همگرایی علوم

وی با اشاره به راه‌اندازی رشته نانوپزشکی به عنوان یکی از اعضای تشکیل‌دهنده علوم همگرا در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، اظهار کرد: در کلاس درس این رشته سوالاتی از این دست برای دانشجویان طراحی و ارائه می‌شود، چراهایی که پاسخ به آنها راهکاری است برای کشف و بررسی علل بروز و درمان بسیاری از بیماری‌ها. به عنوان نمونه، در بین تمام حیوانات، سگ تنها حیوانی است که پروستات  دارد، حال باید به این سوال پاسخ داد که چرا سگ باید پروستات داشته باشد؟ نقش پروستات در بدن انسان کاملا واضح است، ولی برای سگ چه پاسخی داریم؟ یا مثلا چرا سیستم بویایی سگ از تمامی موجودات قوی‌تر است؟ یا اینکه بخش هیپوکمپوس (مسئول توجه و حافظه) مغز خانم‌ها تقریبا ۸ برابر از مردان قوی‌تر است، چرا؟ و خیلی چراهای دیگر که تنها با همگرایی علوم جواب آنها داده می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه کشف رازهای خلقت و علل وقوع هر اتفاق زیست‌شناسی را می‌توان در علوم همگرا جستجو کرد، تصریح کرد: اینکه در جواب هر مساله‌ای کار را ساده کرده و صرفاً بگوییم که کار و تدبیر خداوند بوده و به دنبال چرایی آن نباشیم، پاسخگوی نیازهای ما نیست. طبق گفته پیامبر اسلام(ص) باید همواره در پی دانش بود، کشف دانش نیز برای بهبود اوضاع بشریت و کشف علت وجودی پدیده‌هاست. به عنوان مثال برخی پدیده‌های فیزیکی هستند که علت و معلول آنها مستقیماً به هم وصل نیست، یعنی یک مساله در جایی اتفاق می‌افتد که به کلیت کهکشان ربط پیدا می‌کند نه فقط یک علت خاص. به این نوع پدیده‌ها “لامکانی” یا (non local) گفته می‌شود. مثلا اقتصاد یک ساختار لامکانی است، یک اتفاقی در آمریکا رخ می‌دهد، در آن سوی دنیا قیمت اجناسی همچون قهوه افزایش پیدا می‌کند که دلیل آن نیز مسائل روانی است، مسایلی بسیار پیچیده که تنها از طریق علوم همگرا و علم مدل‌سازی می‌توان به آنها پاسخ داد.

اهمیت مدل‌سازی برای حل مسائل پیچیده اقتصادی و بحران‌های دنیای امروز

این متخصص علوم نانو محاسباتی، در ادامه بر اهمیت مدل‌سازی برای حل مسایل پیچیده در زمینه‌های مختلف تاکید کرد و گفت: یکی از بزرگترین مشکلات ما در کشور اهمیت ندادن به علم مدل‌سازی است، یعنی هیچگاه قبل از وقوع یک اتفاق یا پیش از تصمیم‌سازی‌های کلان و اساسی، مدل آن مساله را طراحی نمی‌کنیم، بلکه منتظر می‌مانیم تا اول مشکل و بحرانی حاصل شود، سپس با روش خطا و آزمون آن را بررسی کنیم. این درحالی است که در اکثر کشورهای پیشرفته دنیا برای شناسایی ورودی و خروجی و اثرات و تبعات فاکتورهای دخیل در هر مساله و اتخاذ تصمیمی با کمترین اشتباه، ابتدا مدل ریاضی آن را طراحی می‌کنند و آن مدل را بر روی رایانه‌های قدرتمند شبیه‌سازی می‌کنند.

انتقاد از فرهنگ نادرست ” آزمون و خطا ” و عدم بکارگیری مدل‌سازی در مسائل کلان کشور

وی با بیان اینکه متاسفانه در کشور ما هنوز برای مسائل کلان اقتصادی و اجتماعی از روش آزمون و خطا استفاده می‌شود، عنوان کرد: به عنوان نمونه در مساله ارز، هنوز یک مدل اقتصادی درست نداریم و همچنان از روش آزمون و خطا استفاده می‌کنیم. این در حالی است که با طراحی یک مدل ریاضی پیچیده و بررسی تاثیر فاکتورها و پارامترهای مهم دخیل در آن، می‌توان از وقوع بسیاری از بحران‌های اقتصادی، نظیر بحران اقتصادی جاری جلوگیری کرد.

این فیزیکدان با تشریح علم نانو محاسباتی و مدل‌سازی، عنوان کرد: در طراحی مدل‌ها (Mathematical Model) برای پیش‌بینی و برنامه‌ریزی مسایل، باید تمامی پارامترهای مهم را شناسایی کنیم و پارامترهای غیرمهم و برخورد ایدئولوژیک را کنار بگذاریم، چراکه می‌خواهیم مدل واقعی مساله را طراحی کنیم.

مدل‌سازی سندروم‌های سیستم مغزی در دانشکده پزشکی

وی با اشاره به مدل‌سازی سندروم‌های سیستم مغزی در این دانشکده و استفاده از تکنولوژی اطلاعات به عنوان یکی  از حوزه‌های علوم همگرا در این پروژه، تصریح کرد: به عنوان نمونه با مدل‌سازی بیماری آلزایمر می‌توان برخی از فاکتورهای موثر در  شروع و پیشرفت این بیماری را پیش‌بینی کرد و به جراح و متخصص مربوطه دانش بدست آمده را انتقال داد. به عبارت دیگر با تغییر و بررسی برخی پارامترها در مدل کامپیوتری و پیش از بروز این علایم در بیمار، می‌توان بروز این علایم را پیش‌بینی و برای پیشگیری و درمان آن اقدام کرد.

گره معماها و مسایل امروز بشر با علوم تک‌بعدی باز نمی‌شود

ضرورت اتحاد دانشمندان و فناوران برای حل مسایل پزشکی

وی با بیان اینکه گره معماها و مسایل امروز بشر دیگر با علوم تک بعدی باز نمی‌شود، گفت: امروزه همگرایی علوم و تشکیل تیم متحدی از دانشمندان و فناوران برای حل مسایل یک ضرورت است. در دنیای امروز تعامل بین یک فیزیکدان نظری با دانشجوی پزشکی و یا همکاری با یک متخصص ژنتیک به راحتی برقرار می‌شود. یک فیزیکدان با کمک مدل‌سازی سیستم‌های پیچیده می‌تواند رفتار فیزیکی ژن را پیش‌بینی و به متخصص ژنتیک منعکس کند. به عنوان نمونه در حوزه بایوانفورماتیکس، بیولوژی با انفورماتیکس ترکیب شده. بنابراین در بسیاری از بیماری‌ها دیگر نیازی برای مراجعه  مستقیم به پزشک نیست بلکه با ارسال و انعکاس سیگنال‌ها به پزشک از طریق کامپیوتر، علایم نخست شروع بیماری دقیقا قابل تشخیص است. همچنین با ترکیب نانو و الکترونیکس در نانواکترونیکس، سنسورهایی در مقیاس نانو ساخته شده  که می‌تواند یک ماده شیمیایی در بدن انسان را در مقیاس نانوگرم (منهای ۹ گرم) اندازه‌گیری کند.

طی ۵۰ سال پیش رو، آینده بسیار درخشانی در مقابل بشریت قرار دارد

وی با اشاره به ضرورت وقوع یک انقلاب بزرگ علمی برای ایجاد اتحاد کامل بین علوم همگرا، اظهار کرد: طی ۵۰ سال پیش رو، آینده بسیار درخشانی در مقابل بشریت قرار دارد، به شرطی که از خرد خود استفاده کند و مسایلی همچون جنگ، تضاد بین ملیت‌ها، خرافات و سایر مسایل متفرقه را کنار بگذارد.

دکتر رفیعی‌تبار با اشاره به حرکت جهان به سمت و سوی هم‌گرایی، عنوان کرد: علوم و فناوری نانو در مرکز این همگرایی قرار دارند، چراکه علم نانو مسائل را در مقیاس‌های اتمی و زیراتمی ازجمله دینامیک حاکم بر رفتار الکترون‌ها دیده و با بررسی ساختار و نظم و ترتیب اتم‌ها می‌تواند شناخت بسیار عمیق و بی مانندی از بسیاری از مشکلات، بیماری‌ها و راه‌های درمانی آن بدست آورد.

مهمترین دستاوردهای پژوهشی گروه نانوپزشکی

اثرات منفی ریزموج‌ها در موبایل و مایکروویو بر ساختارهای زیستی

دکتر رفیعی‌تبار با اشاره به مهمترین پروژه‌های در دست اجرای این گروه آموزشی، به تحقیقات انجام شده در رابطه با  اثرات منفی ریز موج‌ها در موبایل و مایکروویو بر ساختارهای زیستی و بویژه مغز و غیره اشاره کرد و گفت: بر اساس نتایج این تحقیقات، کار با موبایل و تبلت بیش از ۲۳ دقیقه در بزرگسالان و بیش از ۱۳ دقیقه در کودکان به دلیل القای واکنش‌های ناخواسته شیمیایی و افزایش دما در بافت بعنوان مثال برای چشم و سلول‌های عصبی خطرناک است.

مضرات احداث دکل‌های برق و مخابرات در محدوده مناطق مسکونی

وی افزود: همچنین بارها مطرح شده که احداث دکل‌های برق و مخابرات در محدوده مناطق مسکونی به دلیل تشعشعات فراوان ساطع شده از آنها خطرناک و مضر  است، ولی به دلیل پاره‌ای از منافع مالی این مضرات و خطرات به مردم بدرستی و بطور دقیق اطلاع‌رسانی نمی‌شود!

آگاهی از مضرات ابزار عمومی و مواد غذایی حق مسلم هر شهروند

این پژوهشگر و استاد دانشگاه با تاکید بر ضرورت آگاه‌سازی مردم از مضرات اینگونه دستگاه‌های الکترونیکی، تصریح کرد: حق هر شهروندی است که از این مسائل آگاه شده و بعد خودش تصمیم‌گیری کند. باید اطلاعات و مضرات مرتبط با دستگاه‌ها و ابزاری همچون موبایل، مایکروویو، دکل‌های برق و مخابرات و حتی کالاهایی همچون سیگار و برخی مواد غذایی ناسالم و تراریخته به مردم اطلاع‌رسانی شود تا خود مردم در رابطه با مصرف و یا عدم مصرف آنها آگاهانه تصمیم‌گیری کنند. چراکه سانسور این اطلاعات مشکلی را حل نمی‌کند.

نظریه‌ای جالب درباره بروز سرطان در بدن انسان

اختلال در ارسال سیگنال‌های بین سلولی عامل رشد تومور

این عضو فرهنگستان علوم با اشاره به یک نظریه جالب درباره بروز سرطان در بدن انسان، عنوان کرد: در حال حاضر اغلب مردم جهش ژنتیکی را عامل بروز سرطان می‌دانند. اگرچه این یکی از علل بروز این بیماری است، ولی یکی از علل دیگر بروز آن می‌تواند اختلال در ارسال سیگنال‌های بین سلولی باشد. سلول بدن انسان مانند رادار از خود سیگنال‌هایی ارسال می‌کند که گاها وجود نقص در این سیگنال‌ها و سیستم پیام‌دهی، منجر به تقسیم سلولی نامتعارف و رشد تومور سرطانی می‌شود. پروسه رشد تومور به این صورت است که با سرطانی‌شدن سلول‌ها، در طی جریان رگ‌زایی داخل بافت انسان شاخه‌هایی جدید بوجود آمده و باعث رگ‌زایی می‌شود، در پی رگ‌زایی و افزایش مصرف اکسیژن در بافت مربوطه، تومور برای دریافت اکسیژن رشد کرده و متاستاز رخ می‌دهد.

کنترل و مهار تومورهای سرطانی با کمک علم نانومحاسباتی

وی افزود: یکی از فعالیت‌های بخش نانوپزشکی، انجام تحقیقاتی برای کمک به کنترل و مهار تومورهای سرطانی است. در این پروسه از طریق مدل‌سازی تومور و رگ‌زایی، اقداماتی در جهت سرکوب و مهار سرطان در همان نقطه شروع در حال انجام است.

“نانومدیسین”، روشی برای درمان تومور در نقطه شروع

این استاد دانشگاه حرکت به سمت “نانومدیسین” را یکی دیگر از پژوهش‌های گروه نانو پزشکی دانشکده عنوان و تصریح کرد: “نانو مدیسین” یک روش بیمار و فردمحور بوده و داروهای آن بر پایه شرایط و نیازها و حالت ژنتیکی خود فرد بیمار تولید می‌شوند. در این روش دارو به گونه‌ای طراحی و تولید می‌شود که از طریق ردیابی سیگنال ساطع شده از سلول و یا تومور از نقطه مورد نظر بدن بیمار، دارو در همان منطقه خاص باز شده و در همانجا تاثیر درمانی خود را به جای می‌گذارد. در این روش هم تاثیرگذاری دارو افزایش یافته و هم میزان مصرف دارو کاهش می‌یابد.

تهیه کارت ژنتیک افراد تا ۲۰۴۰

پیش‌بینی بیماری‌های آینده افراد در پروژه “ژنوم انسانی”

پروفسور رفیعی‌تبار در این راستا به پروژه بزرگ و جهانی “ژنوم انسانی” اشاره کرد و گفت: بر اساس پروژه ژنوم انسانی تا سال ۲۰۳۰ یا ۲۰۴۰ تمامی انسان‌ها یک کارت مشابه عابر بانک حاوی تمامی اطلاعات ژنتیکی خود خواهند داشت. بر پایه این اطلاعات ژنتیکی و دنبال کردن DNA افراد می‌توان مشکلات سلامتی و بیماری آینده فرد را پیش‌بینی و بهترین و موثرترین روش پیشگیری و درمانی را برای او تجویز کرد.

خوک و زنبور عسل دارای بیشترین اشتراک ژنتیکی با انسان

وی با اشاره به اهمیت اطلاعات ژنتیکی افراد در آینده علم پزشکی و سلامت افراد، خاطرنشان کرد: تا همین چند سال پیش تصور بر این بود که بدن انسان حاوی ۹۰ هزار ژن بوده، در حالیکه رقم صحیح ۳۰ هزار ژن است. همچنین جالب است بدانید که درصد بالایی از ژن انسان‌ها با برخی موجودات دیگر مشترک است. مثلا ۶۰ درصد ژن انسان با زنبور عسل مشترک بوده و بیشترین اشتراک ژنتیکی انسان با خوک است.

بررسی علل سلولی و مولکولی بیماری‌ها در بخش ژنتیک علوم همگرا

وی با بیان اینکه در بخش ژنتیک علوم همگرا هنوز در مرحله شناسایی مکانیزم‌ها و بررسی علل سلولی و مولکولی بیماری‌ها و مسایل ژنتیکی هستیم، عنوان کرد: ژنتیک بدن انسانها با هم تفاوت دارد، به عنوان نمونه فردی با خوردن کاهو دل درد می‌گیرد، چراکه بدنش نسبت به آن سیگنال‌های منفی ساطع می‌کند ولی این اتفاق برای افراد سبزی‌خوار رخ نمی‌دهد، چراکه با انعکاس سیگنال‌هایی بدن این افراد نسبت به مصرف سبزیجات از حساسیت‌های نامتعارف برخوردار نیست، در همین راستا در علوم همگرا به دنبال کشف این چراها و مکانیزم‌های مرتبط با آن هستیم.

دکتر رفیعی‌تبار با اشاره به سایر فعالیت‌های گروه آموزشی نانوپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، اظهار کرد: گروه نانوپزشکی بیشتر بر روی پروژه‌هایی متمرکز شده که در مرزهای دانش قرار داشته و اکثر آنها نیز در قالب مقاله در مجلات معتبر دنیا چاپ شده است.

“گرما درمانی”، بهترین جایگزین روش‌های فعلی درمان تومورهای سرطانی

وی پروژه “Hyperthermia” یا گرمادرمانی را یکی از اصلی‌ترین تحقیقات این بخش معرفی کرد و گفت: این روش یکی از بهترین جایگزین‌ها برای روش‌های فعلی درمان تومورهای سرطانی است. هم‌اکنون برای معالجه تومور از روش‌هایی مانند شیمی درمانی یا رادیوتراپی استفاده می‌شود که هر دو هم مفید هستند و هم مضر، چراکه شیمی درمانی بدن شما را مسموم کرده و پرتودرمانی به سلول‌های سالم شما نیز حمله می‌کند.

رفیعی‌تبار با تشریح روش گرمادرمانی برای معالجه تومورهای سرطانی، عنوان کرد: در این روش که بیشتر در درمان تومور پروستات و مغز کاربرد دارد، داخل تومور ذرات نانو، به خصوص طلا، کاشته شده و لیزرهای معمولی به آن تابیده می شود. در ادامه بر اثر یک سری فعل و انفعالات مهم فیزیکی ذرات نانو یا همان منابع طلا لیزر را دریافت کرده، باعث افزایش دمای موضعی شده و با انتقال گرما به سلول‌های سرطانی آنها را نابود می‌کنند. البته توان این لیزرها بسیار پایین بوده و دمای ایجاد شده در حد ۴۱ تا ۴۲ درجه سیلسیوس بوده و این لیزر کم توان بر روی سلول‌های سالم اثری ندارد. بنابراین در این روش می‌توان به صورت هدفمند و بدون آسیب‌رسانی به سلول‌های سالم تومورهای سرطانی را نابود کرد. این روش هم‌اکنون به عنوان یک مکمل در کنار رادیوتراپی استفاده شده ولی در آینده به روش اصلی درمان تومور تبدیل می‌شود.

وی با بیان اینکه هم‌اکنون مقدمات استفاده از روش گرمادرمانی در مقیاس آزمایشگاهی در بیمارستان شهدای تجریش  بر روی سرطان پروستات فراهم شده است، گفت: در پروژه‌ای که با همکاری دانشجوی دکترای بنده و مشارکت یک تیم اورولوژی بزرگ در حال شروع است، این روش ابتدا بر روی تومور پروستات در خارج از بدن بیمار آزمایش شده و سپس در سطح بالینی اجرا خواهد شد. البته در این زمینه یک چالش علمی وجود دارد، مشکل اینجاست که این گرما باید به صورت یکنواخت در همه بخش‌های تومور توزیع شود و به عمق نیز نفوذ کند، به عبارت دیگر سلول‌های داخل عمق پروستات سرطانی شده نیز همان میزان گرمای سطح آن را احساس کنند، حل این مشکل چالش علمی ماست که در قالب یک طرح پژوهشی در حال انجام است.

“نورشناسی” جدیدترین روش غیرتهاجمی تشخیص سرطان

این پژوهشگر برتر حوزه نانوفناوری، پروژه “نورشناسی” را طرح دیگر این گروه عنوان کرد و ادامه داد: این مسئله در سال ۱۹۲۰ در شوروی سابق مطرح و طی آن کشف شد تمام سلول‌های زیستی چه گیاه و چه انسان از خود نوری با عنوان “فوتون‌های زیستی” ساطع می‌کنند. در سال‌های ۷۰ میلادی آلمانی‌ها این موضوع را جدی گرفته و با ایجاد یک انستیتو بر روی تشخیص خواص سلولی از روی نور ساطع شده از آنها کار کردند.

انقلابی بزرگ در تشخیص زودرس سرطان در آینده نزدیک

دکتر رفیعی‌تبار با اشاره به پروژه یکی از دانشجویان دکترای دانشگاه در زمینه نورشناسی، عنوان کرد: این دانشجو برای فرصت مطالعاتی به کشور چک اعزام شده. در پروژه نورشناسی سال‌ها پیش کشف شد که نوع نور ساطع شده از سلول‌های سرطانی با  نور ساطع شده از سلول‌های سالم متفاوت است و با استفاده از خواص تغییریافته فوتون‌های زیستی راه‌های جدید تشخیص سرطان به روش غیرتهاجمی فراهم شده که در آینده انقلابی بزرگ در زمینه تشخیص زودرس سرطان ایجاد خواهد کرد.

وی ادامه داد: در بخشی از پروژه نورشناسی روی ویروس‌هایی کار می‌شود که در ایجاد سنگ کلیه موثرند. همچنین در این تحقیق از نورشناسی برای شناسایی منبع تولید این ویروس استفاده می‌شود.

وی با اشاره به کاربرد این روش در گیاه‌شناسی، عنوان کرد: این روش در تشخیص محصولات تراریخته نیز کاربرد بالایی دارد، بسیاری از محصولات ما از جمله برنج به روش تراریخته تهیه می‌شود و متاسفانه در این رابطه اطلاع رسانی عمومی نمی‌شود، در حالی‌که این مساله و آگاه سازی افراد در رابطه با نوع تهیه محصولات حتی اگر بی ضرر باشد، حق مدنی و واجب شهروندان است.

ارائه طرح “نانو نوروساینس” برای اولین بار در ایران 

کشف یافته‌های جدید مرتبط با آلزایمر

وی با اشاره به اهمیت تعامل با دنیای خارج در حوزه علوم همگرا، تصریح کرد: مساله ارتباط بین نانو با علوم اعصاب یا همان “نانو نوروساینس” برای اولین بار در ایران توسط ما در این دانشگاه مطرح شد. در قالب یک پروژه بر روی بیماری آلزایمر تحقیقاتی صورت گرفته که طی آن ساختارهای مرتبط با بیماری‌های مغزی مانند آلزایمر و پارکینسون از طریق بررسی تخریب فیزیکی نورون‌ها (میکروتوبول‌های آنها)، شناسایی شده است. در این پروژه چگونگی شروع آلزایمر تقریبا شناسایی شده و یکی از نتایج جالب این تحقیق کشف شباهت بین ساختارهای سیاه‌رنگ ناشی از بیماری آلزایمر در مغز با ساختار مغزی افرادی است که شیشه (مت آمفتامین) مصرف می‌کنند.

دکتر رفیعی‌تبار با بیان اینکه این پروژه در گروه نانوپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در حال اجراست، عنوان کرد: مواد مخدر صنعتی مانند شیشه و گل، سخت‌افزار و ساختار مغز مصرف‌کننده را نابود می‌کنند. برای درمان این دسته از افراد باید MRI گرفته و اثرات مصرف مواد بر روی نورون مغز بررسی و تحلیل شود.

مصرف روزانه ۱۳ تن مواد مخدر در کشور!

ضرورت ارائه مدل علمی برای هشدار به مردم درباره تبعات مصرف مواد

وی با اشاره به اهمیت تحقیق در ارتباط با بیماری‌های مغز و اعصاب و تبعات جبران ناپذیر مصرف مواد مخدر صنعتی در جامعه، عنوان کرد: بر اساس آمار، متاسفانه روزانه ۱۳ تن مواد مخدر در کشور مصرف می‌شود و بیش از ۵ میلیون نفر معتاد به مواد در کشور داریم که تمام اینها هزینه‌های جبران‌ناپذیری را بر کشور تحمیل می‌کند. بنابراین باید با این مسایل برخورد علمی صورت گرفته و تبعات مصرف مواد مخدر و حتی سیگار به صورت علمی و حساب شده به مردم گوشزد شود. روش‌های فعلی پاسخگو نیست؛ در این رابطه می‌توان با ارائه مدلی علمی تبعات و زیان‌های جبران‌ناپذیر اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی مصرف مواد را به مردم هشدار داد.

وجود تفکرات اشتباه پژوهشی در ایران

وی با اشاره به پیشرفت‌های صورت گرفته در زمینه همگرایی علوم در دنیا و ایران، با اشاره به برخی تفکرات اشتباه پژوهشی در ایران، تصریح کرد: یکی از مشکلات فرهنگی کشور ما این است که خیلی سریع به یک موضوع علاقه‌مند شده و خیلی سریع افت می‌کنیم، چراکه در رابطه با موضوعات علمی دید درازمدت نداریم. معمولا بر روی مباحث پژوهشی بیش از ۲۰ سال کار می‌شود تا نتیجه مورد نظر حاصل شود، حتی شاید نتیجه‌ای کسب نشود. بنابراین در این‌گونه مباحث باید صبر داشت. به عنوان نمونه مجله Nature بیش از ۱۵۰ سال است که در انگلیس منتشر شده و تنها در زمان جنگ جهانی دوم برای ۲هفته تعطیل بود، این مساله نشان‌دهنده تداوم و پایداری آنها در انتشار مباحث علمی و پژوهشی است.

وی در ادامه گفت: در ایران خیلی سریع به یک موضوع علاقه‌مند شده و پس از بهره‌مندی تبلیغاتی آن را رها می‌کنند. مثلا در بحث موشک‌های نظامی اگرچه این فعالیت یک نیاز مبرم دفاعی برای امنیت کشور ماست، ولی نیازی به اعلام و تبلیغات در این زمینه نداریم. اسرائیل بیش از ۲۵۰ کلاهک اتمی دارد؛ ولی تا بحال هرگز اعلام رسمی نکرده و همه در این رابطه تنها حدس و گمان می‌زنند.

رشد علم وتکنولوژی در کشور تنها وابسته به دانشمندان نیست

وی با بیان اینکه رشد علم وتکنولوژی در کشور تنها وابسته به دانشمندان نیست، گفت: فاکتورهای دیگری از جمله فاکتورهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی نیز در این میان مطرح و نیازمند اصلاح هستند. در این رابطه می‌توان به مساله سربازی در کشور اشاره کرد به عنوان نمونه یک دانشجوی بسیار باهوش و با استعداد هم‌اکنون در رابطه با بحث نانوپزشکی با ما همکاری می‌کند، این سوال مطرح است که چرا افرادی همچون وی باید اجباراً وارد دوره نظام وظیفه شوند؟ درحالیکه باید برای این افراد برنامه‌ریزی شود تا بتوانند با انجام فعالیت‌های پژوهشی نتایج علمی مثمرثمرتری را وارد جامعه کنند.

ضرورت داشتن دید درازمدت در امور کشوری

شبه علم‌گرایی و ضد علم‌گرایی در کشور بیداد می‌کند

وی با تاکید بر اهمیت اولویت‌بندی و داشتن دید دراز مدت در امور کشوری، اظهار کرد: متاسفانه تنها یک گروه خاص در کشور آن‌گونه که باید از خردورزی بهره می‌برند، بقیه جامعه خرد و دانش‌ورزی را سرلوحه امور خود قرار نمی‌دهند. متاسفانه خرافات، شبه علم‌گرایی و ضد علم‌گرایی در کشور بیداد می‌کند؛ در حالیکه اکثر کشورهای پیشرفته دنیا، همگرایی علوم را در راس کارهای خود قرار داده‌اند.

رشد اقتصادی باید پایدار و همراه با پیوستگی باشد

این عضو فرهنگستان علوم کشور با انتقاد از عدم پایداری رشد اقتصادی در کشور، عنوان کرد: رشد اقتصادی باید پایدار و همراه با پیوستگی باشد. یعنی هرسال رو به رشد و ارتقا باشد، نه اینکه درآمدها روز به روز و سال به سال همراه با کاهش باشند.

این فیزیکدان برجسته با تاکید بر اهمیت توسعه فرهنگ مدل‌سازی در تمامی امور اقتصادی، اجتماعی، پزشکی و سایر امور کشور، عنوان کرد: برای انجام هرکاری می‌توان پیش از شروع کار مدل آن را ساخته و با بررسی متغیرها و پارامترهای مربوطه و شناسایی فاکتورهای مهم و غیرمهم، دقیق‌ترین و به صرفه‌ترین تصمیم را اتخاذ کرد. به عنوان نمونه در امر اخذ مالیات می‌توان با ترسیم و طراحی یک مدل اقتصادی، نقش و تاثیر افزایش یا کاهش مالیات را بررسی و سپس تصمیم‌گیری کرد.

بررسی و حل بحران ارز با علم مدلسازی

وی افزود: به عنوان نمونه با افزایش قیمت ارز به مردم توصیه شده که میزان مسافرت‌های خود را محدود کنند، آیا تبعات این تصمیم بررسی شده؟ این البته در مورد سفرهای غیر ضروری کاملا درست است، ولی کاهش سفر بطور کلی و نه هوشمندانه نه تنها  می‌تواند باعث ورشکستگی بنگاه‌ها و آژانس‌های مسافرتی شود، بلکه تولید علم کشور را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد، چراکه سفر به خارج از کشور برای شرکت در همایش‌ها و کنفرانس‌های علمی برای محققان و دانشمندان ما از ضروریات است.

وی با بیان اینکه فرهنگ مدل‌سازی نه تنها در کشور ما بلکه در هیچ یک از کشورهای جهان سوم وجود ندارد، اظهار کرد: این در حالیست که در اغلب کشورهای پیشرفته برای تصمیم‌گیری در تمام امور ابتدا مدل ریاضی آن طراحی شده و سپس درباره آن تصمیم‌گیری می‌شود.

طراحی مدل کاتوره‌ای آینده‌نگری صنعت نفت در انگلستان

وی در این رابطه با بیان خاطره‌ای، مطرح کرد: همزمان با دوره تدریسم در یکی از دانشگاه‌های انگلیس، از طرف وزارت اقتصاد انگلیس برای  کمک به طراحی یک مدل کاتوره‌ای در رابطه با آینده‌نگری صنعت نفت از من دعوت شد، چراکه در آن زمان روی سیستم‌های کاتوره‌ای خیلی کار می‌کردم و آنها نیز به دنبال متخصصین سیستم‌های کاتوره‌ای بودند. در این مدل ریاضی بسیار پیچیده که طراحی آن حدود ۲ سال به طول انجامید، فاکتورها و متغیرهای تاثیرگذار در قیمت و بازار نفت برای ۲۰ سال آینده بررسی شد، مثلا اینکه هر اتفاقی در هر جای دنیا چه اثری بر بازار نفت می‌گذارد، متغیرها تست شده و به عنوان نمونه دیده شد، متغیری که از نظر ما مهم بود، با چند برابر شدن مقدار آن تاثیر و تغییر چندانی ایجاد نمی‌کرد ولی برخی دیگر از متغیرها بلافاصله خود را نشان می‌دادند.

این فیزیکدان برتر ضمن انتقاد از عدم بکارگیری مدل‌های ریاضی در امور اقتصادی کشور، عنوان کرد: بارها برای همکاری به مسؤولان اقتصادی پیشنهاداتی ارائه کرده‌ایم، ولی استقبال نشده است. متاسفانه به نظر می‌رسد که نظام بانک مرکزی ما با وجود اهمیت بالای اقتصادی این نهاد از هیچ مدلی استفاده نمی‌کند. همین مسایل است که باعث بروز مشکلات و بحران‌های اقتصادی در کشور می‌شود.

حل مشکل آب و آلودگی هوا تنها با همگرایی علوم امکانپذیر است

وی با بیان اینکه همگرایی در علوم، کلی از مشکلات جامعه بشری را حل می‌کند، اظهار کرد: مشکل آب و آلودگی هوا تنها با همگرایی علوم و مدل‌سازی برطرف می‌شود. به عنوان نمونه حرکت به سمت کشاورزی قطره‌ای یک راهکار ساده و قابل اجراست که متاسفانه به آن توجه نمی‌شود. همچنین می‌توان با کمک علم نانوتکنولوژی فرآوری خاک را ارتقا داده و ضد آفاتی هوشمند تولید کرد که به خاک صدمه نزند. می‌توان گندم را بجای یک یا دو بار، ۴ بار در سال کاشت و اینها همه از امکاناتی است که با کمک همگرایی علوم و ترکیبی از بیولوژی، کشاورزی و نانو و همچنین یک برنامه‌ریزی علمی درست قابل بدست آورد.

دکتر رفیعی‌تبار با اشاره به کاربرد علوم همگرا و مدل‌سازی در مورد محیط زیست، تصریح کرد: در تمامی امور مرتبط با محیط زیست، آلودگی آب، خاک، هوا و حتی مساله ریزگردها و کم آبی می‌توان با ساخت مدل‌های ریاضی پیچیده و بررسی فاکتورها و متغیرها به حل این معضلات کمک کرد.  مثلا در مورد مساله ریزگردها می‌توان با مدل‌سازی و تعیین متغیرها و فاکتورهایی همچون نقش عراق، درختکاری و یا پاشیدن قیر و سایر پیشنهادات، علمی‌ترین و تاثیرگذارترین روش را انتخاب و اعمال کرد. در حالی‌که الان هیچ مدلی برای این مساله نداریم. حتی به عنوان نمونه می‌توان بخش اعظم مشکل بی آبی کشور را با شیرین کردن آب شور جبران کرد. اینها تماما راهکارهایی است که با مدل‌سازی قابل پیگیری است.

پیش‌بینی و چاره‌اندیشی تبعات بحران زلزله و نشست زمین با علم مدل‌سازی

وی علم محاسباتی یعنی مدل‌سازی و  شبیه‌سازی را شاخه سوم پژوهش دانست و ادامه داد: با علم امروز می‌توان حرکت ابرها را مدل کرده و زمان دقیق بارش و قطع باران را پیش‌بینی کرد. در مورد زلزله و حتی نشست زمین در تهران نیز می‌توان با مدل‌سازی پیچیده بسیاری از مسائل و مشکلات را پیش‌بینی و قبل از بحران برای آن چاره‌اندیشی کرد.

وضعیت تولید فناوری در کشور و راهکارها

این استاد پیشکسوت دانشگاه در بخش دیگری از این گفت‌وگو با ایسنا، در رابطه با وضعیت تولید علم و فناوری در کشور عنوان کرد: متاسفانه ما در داخل کشور گاها با پدیده‌ای با عنوان شبه علم و ضد علم مواجهیم؛ مساله‌ای که در اروپا مثلا از یکی از آنان به عنوان فراسایکولوژی یاد می‌شود. شبه علم‌گراها به کسانی گفته می‌شود که از معقولات علمی استفاده کرده و حرف خود را می‌زنند، حرف‌هایی که ربطی به علم ندارد.

وی با انتقاد از اینکه علم در کشور ما یک مساله فردی است، عنوان کرد: متاسفانه در کشور ما اقتصاد ما اصولا وابسته به رشد علم نیست، چراکه برای رشد و توسعه به صنعت نفت وابسته است. کشور ما مثل ژاپن نبوده که اگر تکنولوژی نباشد، گرسنه بمانند و همین مساله رشد تکنولوژی و تبدیل علومی مانند نانو به فناوری را در کشور با موانع جدی روبرو کرده است.

انتقاد از عدم نیازسنجی در رابطه با علم و فناوری در کشور

وی وجود تفکرات نادرست درباره تولید فناوری در کشور را معضل بعدی دانست و گفت: متاسفانه در جامعه نیازسنجی در رابطه با علم و فناوری صورت نگرفته و بیشتر بخش‌ها حتی در سازمان‌های دولتی نیاز خود را از طریق محصولات خارجی و گاها فاقد کیفیت لازم برطرف می‌کنند.

تبدیل علم به صنعت و تکنولوژی در کشور با مشکل روبروست

این فیزیکدان برجسته با اشاره به پیشرفت علم کشور در اکثر حوزه‌ها، عنوان کرد: جامعه دانشگاهی ما در بیشتر علوم رشد چشمگیری داشته، به عنوان نمونه علم رباتیک از نانو جلوتر است تا جایی‌که ربات‌های جراح با کاربری در علوم پزشکی را می‌توان در داخل کشور طراحی کرد ولی به دلیل عدم برنامه‌ریزی صحیح و نیازسنجی، تبدیل علم به صنعت و تکنولوژی با مشکل روبروست. آنجایی هم که تبدیل می‌شود، مهندسی معکوس است؛ یعنی مثلا یک باتری خارجی وارد کشور شده و نمونه داخلی آن ساخته می‌شود.

اساساً دانش جدیدی در شرکت‌های دانش‌بنیان تولید نمی‌شود!

وی با اشاره به فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در دانشگاه‌ها، اظهار کرد: شرکت‌های دانش‌بنیان یکی از مناسبترین حوزه‌ها برای تبدیل علم به فناوری و تکنولوژی محسوب می‌شوند، در حالی‌که در ایران تنها محصولات را کپی کرده و اساساً دانش جدیدی توسط آنها تولید نمی‌شود.

دکتر رفیعی‌تبار با تاکید بر اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان باید محصولاتی تولید کنند که دنیا به آن وابسته شده و در آن حوزه خط جهانی راه‌اندازی کنند، تصریح کرد: اکثر شرکت‌های تولید فناوری و تکنولوژی در دنیا به صورت مشترک فعالیت می‌کنند. به عنوان نمونه یک موبایل را در نظر بگیرید ۲۰ کشور مختلف در تولید آن شرکت کرده‌اند، یک قطعه در تایوان، یک قطعه ساخت کره و همینطور کشورهای دیگر. ای کاش ما هم در کشور ساخت یک قطعه کوچک آن را برعهده می‌گرفتیم و تمام دنیا را وابسته به همان قطعه می‌کردیم. البته این کارها به سرمایه‌گذاری زیادی احتیاج دارد، ولی در صورت تحقق ره‌آورد مالی بالایی به دنبال خواهد داشت. جهانی شدن تولید یعنی همین، اینکه همه جهان در تولید یک محصول واحد با هم مشارکت می‌کنند.

شرکت‌های دانش‌بنیان باید با تولید فناوری در اقتصاد جهانی شریک شوند

وی با اشاره به فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در داخل کشور، تصریح کرد: این شرکت‌ها الان هم بد کار نمی‌کنند ولی کارهایی مثل ارتقای بازدهی لوله نفت و امثال آن ما را در اقتصاد جهانی شریک نمی‌کند، بلکه باید بتوانیم در صنایع نوین سهمی داشته و دنیا را محتاج خود کنیم. به عنوان نمونه یک سنسور با عمق نفوذ بالا در تجهیزات پزشکی MRI تولید کنیم و با عرضه آن در بخشی از تکنولوژی MRI زیمنس سهیم شویم، یا مثلا ضریب تفکیک میکروسکوپ‌های الکترونی فعلی را تا ۱۰ برابر افزایش دهیم.

تولیدات داخلی با کیفیت تشویق و حمایت شوند

وی با بیان اینکه تشویق تولیدات داخلی با کیفیت نیز یکی از راهکارهای تقویت تولید فناوری در کشور محسوب می‌شود، عنوان کرد: به عنوان نمونه سیستم شتابگر خطی پزشکی یک دستگاه کوچک برای از بین بردن تومورهای سرطانی است که چندی پیش با کیفیت و کارایی مطلوب توسط محققان دانشگاه صنعتی شریف طراحی شد؛ ولی قبل از عرضه به بازار، چندین دستگاه مشابه خارجی توسط وزارت بهداشت وارد کشور شد و تمامی زحمات اولیه این تولیدکنندگان داخلی خنثی شد. حمایت از تولیدات داخلی به صورت صرفا گفتمانی محقق نمی‌شود، بلکه با حمایت و تشویق تولیدات باکیفیت داخلی می‌توان به این شعار جامه عمل پوشاند.

دکتر رفیعی‌تبار با اشاره به تولید فیبر نوری و فولاد با کیفیت در داخل کشور، گفت: مثلا الان در بحث تحریم خیلی از کشورها نگران تهیه فولاد ایران برای رفع نیاز خود هستند؛ چراکه دنیا به این تکنولوژی وابسته است. بنابراین باید با تقویت اینگونه محصولات و رقابت با کشورهایی همچون ژاپن، کره، هند و غیره، جایگاه خود را در آسیا ارتقا دهیم؛ وگرنه اول شدن در منطقه اهمیت چندانی ندارد.

ضرورت جایگزینی فرهنگ مدل‌سازی با فرهنگ خطا و آزمون در کشور

این استاد و پژوهشگر دانشگاهی در بخش پایانی این گفت‌وگو، جایگزینی فرهنگ مدل‌سازی با فرهنگ آزمون و خطا در کشور را یک ضرورت اساسی مطرح کرد و گفت: بسیاری از مسایل و بحران‌های داخل کشور با استفاده از علم مدل‌سازی حل می‌شود، فقط باید فرهنگ مربوط به آن اصلاح شود. سال‌ها قبل نمی‌توانستیم در کشور حرفی از مدل‌سازی بزنیم، چون امکانات آن را نداشتیم؛ اما الان که امکاناتش در سطح سایر کشورهای پیشرفته و حتی بالاتر فراهم شده و باید فرهنگ استفاده از آن را نیز توسعه دهیم.

دکتر رفیعی‌تبار توجه به توسعه پایدار در امور اقتصادی را مساله اساسی بعدی عنوان کرد و با بیان اینکه متاسفانه هم‌اکنون برنامه‌های ما برمبنای توسعه پایدار نبوده و بسیار متغیر و متزلزل است، گفت: تمامی این مسایل با تقویت و توسعه فرهنگ همگرایی علوم در دانشگاه‌ها و فرهنگ مدل‌سازی در تمام امور و سطوح جامعه، حل و فصل می‌شود.