کودتایی که فقط ۷۵ هزار دلار هزینه داشت

به گزارش قائم آنلاین،  ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یادآور کودتای آمریکایی-انگلیسی است که منجر به بازگشت محمدرضا پهلوی به حکومت شد. ماجرای کودتا به سه روز قبل بازمی‌گشت که محمدرضا دستور عزل مصدق را به نصیری داده بود، اما کودتا در ۲۵ مرداد شکست خورد و شاه مجبور شد از کشور فرار کند و به ایتالیا برود. در نهایت در ۲۸ مرداد و با کمک ارتش و نیروهای آمریکایی کودتا پیروز شد و سه روز بعد، شاه وارد ایران شد و دوره‌ای جدید از سرکوب در کشور شروع شد. در ادامه ۱۰ فریم از روزهای کودتا را مرور خواهیم کرد.

کرمیت روزولت، رئیس اسبق «سیا» در خاورمیانه و مجری کودتای ۲۸ مرداد، می‌گوید: کودتای ایران ‏نخستین عملیات مخفی علیه یک دولت خارجی بود که به وسیله «سیا» در ماه‌های آخر حکومت ترومن ‏تنظیم شده بود.‏

با اجرای این طرح موفقیت‌آمیز در ایران، که «سیا» آن را طرح «آژاکس» نامگذاری کرده بود، جان فاستر ‏دالس، وزیر خارجه دولت آیزنهاور، به حدی خشنود گردید که در نظر داشت نظیر کودتای ایران را در ‏کنگو، گواتمالا، اندونزی انجام دهد و در مصر نیز حکومت عبدالناصر را ساقط کند.‏

روزولت می‌گوید: «پرزیدنت آیزنهاور، از چگونگی عملیات مربوط به کودتا از آغاز تا پایان آن آگاه بود و ‏دستور اجرای کودتا، به وسیله دالس، وزیر امور خارجه، به برادرش آلن دالس، رئیس سابق «سیا» و ‏همچنین والتر بیدل اسمیت، معاون وزارت امور خارجه صادر شد.‏ من دستورات صریحی از این سه شخصیت برای اجرای این مأموریت دریافت کردم و انتخاب من برای ‏انجام این کار بدین دلیل بود که مدتی مهم‌ترین مقام را، از طرف «سیا» در خاورمیانه به عهده داشتم.»

سرلشکر فضل الله زاهدی فرماندهی کودتا در تهران را بر عهده داشت. وی از سوی محمدرضاشاه به‌عنوان نخست‌وزیر منصوب شده بود در روز ۲۸ مرداد با استقرار یگان‌های شورشی ارتش در خیابان‌های اصلی تهران حضور یافته و جماعتی از اوباش پایین‌شهر را به تظاهرات به نفع شاه واداشت که به کنترل شهر و مرکز رادیو انجامید. پس از آن زاهدی به مرکز رادیو رفت و خود را نخست وزیر کشور خواند.

روز ۲۸ مرداد اوباش وفادار به محمدرضا شاه به سرکردگی شعبان جعفری (شعبون بی‌مخ) به خیابان‌ها آمده و با ضرب‌وشتم مردم و هواداران دولت مصدق، زمینه ورود شاه را به تهران فراهم آودرند. تصویر فوق شعبان بی‌مخ و دارو دسته‌اش را در جلوی منزل دکتر مصدق نشان می‌دهد.

شعبان جعفری پس از کودتا مورد تفقد فراوان شاه قرار گرفت. گفته می‌شود که جعفری بنا به پیشنهاد تیمسار زاهدی با شاه ملاقات کرد و زمینی برای تأسیس باشگاه ورزشی به وی اهدا شد. در این ملاقات، جعفری از شاه اجازه گرفت تا جمعیتی به نام جمعیت جوانان جانباز تشکیل دهد تا در مواقع ضروری از آنان استفاده شود. هزینه‌های باشگاه از دربار و اطرافیان شاه و ساواک تأمین می‌شد.

مهم‌ترین ابزار قدرت‌نمایی کودتاگران، رژه تانک‌ها در خیابان‌های تهران بود. از نوشته کرمیت روزولت چنین برمی آید که زاهدی، برخلاف آنچه بعداً گفتند و نوشتند، تا آخرین لحظه که کودتا به ثمر رسیده و مرکز فرستنده رادیو هم به تصرف مخالفان درآمده بود، در مخفیگاه خود در زیرزمین خانه یکی از اعضای سفارت امریکا مانده و جرأت بیرون آمدن نداشت. هرچند بعدها مدعی شد که هنگام کودتا بر روی یک تانک، مشغول فرماندهی کودتا بوده است.

کرمیت روزولت اقرار می‌کند که مبلغ یک میلیون دلار ‏آمریکایی، برای هزینه ایجاد بلوا و اغتشاش‌های خیابانی که ۳۰۰ کشته به جای گذاشت و دولت ملی ‏مصدق را ساقط کرد، در اختیار داشته ولی فقط ۷۵۰۰۰ دلار آن را خرج کرده است.‏

پس از کودتای ۲۸ مرداد، زاهدی دستور داد که شعارهایی که در سطح شهر علیه آمریکایی نوشته شده، پاک شود و یکی از معروف‌ترین این شعارها، شعار «یانکی به خانه برگرد» بود که از دیوارهای سطح شهر پاک شد.

با بازگشت شاه، زاهدی درجه سپهبدی گرفت. او روابط با دولت انگلیس که در زمان مصدق قطع شده بود را از سر گرفت و مذکرات نفت را از ۲۲ فروردین ۱۳۳۳ با سرپرستی وزیر اقتصاد و دارایی، دکتر علی امینی آغاز کرد که منجر به کنسرسیوم نفتی و یا قرارداد امینی – پیج گردید.

ثریا اسفدیاری، دومین همسر محمدرضاشاه، درباره نحوه رسیدن خبر کودتا به شاه در «رم» می‌گوید: در سالن غذاخوری هتل اکسلسیور مشغول خوردن ناهار بودیم. گزارشگر جوان آسوشیتدپرس به جانب ما آمد و با چهره‌ای پیروز و شاد، برگه کاغذی را به ما تسلیم کرد. روی کاغذ نوشته بود: «سقوط مصدق- گروه‌های سلطنتی تهران را کنترل می‌کنند- نخست‌وزیر زاهدی»

پس از بازگشت شاه به کشور در اول شهریور ۱۳۳۲، بیشترین استقبال از وی از سوی تیمساران ارتش صورت گرفت و از این تاریخ بود که ارتش به مهم‌ترین بازوی اداره کشور توسط محمدرضا تبدیل شد.