از موزه‌های سنتی تا موزه علم و فناوری؛ “تعاملی” بودن چالش انواع موزه‌ها

به گزارش قائم آنلاین، سیف‌الله جلیلی در گفت‌وگو  با بیان اینکه بین موزه علم، موزه دانشگاهی و موزه‌های سنتی تفاوت وجود دارد، بر خاصیت تعاملی موزه‌های علوم و فناوری تأکید کرد و افزود: منظور از تعاملی بودن این مرکز، بازسازی علم و تجربه بشری و تاریخ علمی کشور و جهان در قالب وسایلی است که بازدیدکنندگان از طریق لمس و کار کردن با آن‌ها، به تجربه دست اولی از مفهوم علمی یا فناوری دست می‌یابند.

رئیس موزه علوم و فناوری مبنای موزه‌های علم و فناوری را پژوهشی دانست و اظهار کرد: برخی وسایل قدیمی به موزه آوررده شده که بیشتر آن‌ها بر مبنای پژوهش‌ بازطراحی، بازسازی و بازنمایی می‌شود؛ در همین زمینه می‌توان به ساخت مواردی از قبیل آسیاب بادی، ساعت آبی، انرژی خورشیدی، انرژی باد و … در موزه اشاره کرد.

جلیلی نقش موزه‌های علم و فناوری را حفظ میراث علمی هر ملت، حفظ میراث علمی جهان و ترویج علم برشمرد و با بیان اینکه ترویج علم مهم‌ترین نقش این موزه‌هاست، اضافه کرد: هدف اصلی ما ساده‌سازی مفاهیم علمی برای همه مردم است؛ این از آن روست که فرآیندهای علمی معمولاً از سوی دانشمندان طراحی و اجرا می‌شوند و مردم عادی با الفبای کار آشنا نیستند؛ بنابراین باید این فرآیندها را به زبان خیلی ساده بیان کرد تا مردم با آن‌ها آشنا شوند.

وی مهم‌ترین اثر ترویج علم را ارتقای سطح علمی و فرهنگ جامعه دانست و خاطرنشان کرد: جامعه باید بتواند از نظر فرهنگی، فناوری‌های مختلف را جذب کند. در جوامع جهان سوم اکثر فناوری‌ها وارداتی بوده و فرهنگ‌سازی برای آن‌ها نقش مهمی در ارتقای جامعه دارد.

رئیس موزه علوم و فناوری افزایش سواد جامعه را موضوع مهم دیگر بعد از ارتقای علمی-فرهنگی نام برد و تشریح کرد: منظور از سواد در اینجا سواد عادی خواندن و نوشتن نیست، بلکه این است که مردم در حوزه‌های مختلف علمی، از اطلاعات کافی برخوردار باشند.

موزه‌های دانشگاهی؛ علمی یا تعاملی؟

جلیلی سپس به تشریح “موزه‌های دانشگاهی” پرداخت و اظهار کرد: این موزه‌ها معمولاً دستگاه‌ها یا وسایلی را که از نظر تاریخی مهم باشند، گردآوری کرده و به نمایش می‌گذارند.

وی با اشاره به اینکه موزه‌های دانشگاهی به موزه‌های سنتی نزدیک‌ترند، ادامه داد: مثلاً ممکن است یک دانشگاه صنعتی، وسیله‌ها و سیر تاریخی یک حوزه خاص مثلاً برق را به نمایش بگذارد؛ در این صورت یک موزه معمولی محسوب می‌شود. اساساً در دانشگاه‌ها چیزی به نام موزه علم و فناوری به معنای واقعی آن نداریم.

رئیس موزه علوم و فناوری با اعلام اینکه وظیفه دانشگاه طراحی موزه علم نیست، وظایف دانشگاه را مشخص دانست و گفت: خیلی از موزه‌های دانشگاهی، “علمی” هستند و به موزه‌های علم نزدیک شده، اما به عنوان موزه تعاملی شناخته نمی‌شوند.

لزوم مشارکت ساختار و مسئولین کشور در راه‌اندازی موزه‌های علم و فناوری

جلیلی دسته سوم را “موزه‌های سنتی” عنوان کرد و گفت: در این موزه‌ها اشیای تاریخی گردآوری شده، به نمایش درمی‌آید که می‌توان گفت در ۹۹ درصد موارد، برای آن‌ها خاصیت تعاملی در نظر گرفته نشده است.

وی با اشاره به اینکه امروزه موزه‌های سنتی هم به سمت تعاملی بودن پیش می‌روند، گفت: تلاش ما این است که در استان‌ها و دانشگاه‌ها و فضاهایی که امکانات لازم را دارند، حمایت‌های لازم برای راه‌اندازی موزه‌های علم و فناوری را به عمل آوریم.

رئیس موزه علوم و فناوری لزوم حضور نیروی متخصص مورد نیاز در همه زمینه‌ها برای یک موزه علم را یادآور شد و گفت: این‌طور نیست که یک دانشگاه بتواند موزه علوم ایجاد کند، بلکه تمام ساختار و مسئولین یک استان باید در راه‌اندازی آن مشارکت داشته باشند.

جلیلی با بیان اینکه سابقه موزه علوم و فناوری در ایران طولانی نیست، در حالی که سابقه برخی از آن‌ها در دنیا به بیش از یک قرن می‌رسد، تأکید کرد: پیش از هر چیز، مسئولان کشور باید به اهمیت موزه علوم و فناوری پی ببرند؛ تا زمانی که به لحاظ فرهنگی به جایگاهی نرسیم که مردم فرآیندهای علمی را به عنوان عامل پیشرفت در نظر گیرند، جامعه پیشرفته و پایداری نخواهیم داشت.

وجود تنگناهای مالی در برگزاری جشنواره “علم برای همه”/ به دنبال حامی هستیم

وی سپس به برخی فعالیت‌های این موزه پرداخت و گفت: در کنار نمایشگاه مرکزی و گالری‌های مختلفی که در حوزه‌های گوناگون علمی از جمله فیزیک، مکانیک، ارتباطات، انرژی‌های نو، فناوری‌های بومی ایران و … که در موزه راه‌اندازی شده است، یکی از فعالیت‌های اصلی موزه برگزاری هفتگی و روزانه رخدادهای علمی جذاب، دیدنی و در عین حال به زبان ساده و قابل درک است.

رئیس موزه علوم و فناوری در همین زمینه به کارگاه‌های برگزار شده در موزه اشاره کرد و گفت: برای مثال اخیراً کارگاه “آب، باد، خاک، آتش و عنصر پنجم” برگزار شد و مردم را با تأکید بر عنصر خانواده و به صورت عملی، با فعالیت‌های محیط‌زیستی‌ آشنا کرد.

جلیلی همچنین به جشنواره‌های علمی اشاره کرد و با تأکید بر اینکه در دنیا سرمایه‌گذاری زیادی روی این نوع جشنواره‌ها می‌شود، خاطرنشان کرد: جشنواره‌ «علم برای همه» که سالانه در هفته ترویج علم توسط موزه اجرا می‌شود، متعلق به همه اقشار جامعه است  و هر سال به یک موضوع خاص و مهم جامعه اختصاص دارد.

وی تأثیر جشنواره‌ «علم برای همه» را با محوریت موضوعاتی نظیر “زلزله” یا “بهداشت مواد غذایی”، بر بهبود و گسترش دید مردم نسبت به مسائل علمی و نقش آن‌ها در حل مسائل جامعه یادآور شد و گفت: علی‌رغم تنگناهای مالی تلاش خواهیم کرد با یافتن حامی، جشنواره امسال را مانند سال‌های گذشته و با کیفیت برگزار کنیم.

رئیس موزه علوم و فناوری همچنین به برنامه “سار” یا “سخنگاه اندیشه‌های راهبر” اشاره کرد و توضیح داد: این برنامه معمولاً به صورت فصلی اجرا می‌شود و در آن ۷ الی ۸ نفر از متخصصان حوزه‌های گوناگون که معمولاً از میان جوانان فعال و پرشور کشور هستند، به ارائه تجربه خود پرداخته و آن را با مخاطبان خود به اشتراک می‌گذارند.

جلیلی همچنین برگزاری نمایشگاه‌های سیار از سوی این موزه را یادآور شد و با بیان اینکه سعی داریم هر ساله ۵ نمایشگاه سیار در جای جای کشور برگزار کنیم، استقبال از این نمایشگاه‌ها را خوب توصیف کرد.

کمک میراث فرهنگی به موزه‌های علمی در گرو تغییر دید این سازمان/در اختیار قرار گرفتن اشیای میراث به شرط حفظ اصالت

وی ذیل بحث کمک میراث فرهنگی به موزه‌های دانشگاهی و موزه‌های علوم، میراث فرهنگی را زیر نظر نهاد ریاست‌جمهوری و دارای معاونت مستقل معرفی کرد و گفت: این سازمان می‌تواند از جنبه‌های مختلف کمک‌کننده باشد؛ مثلاً اینکه وسایلی را که به شکلی با فرآیندهای مختلف علمی مرتبط هست، در اختیار موزه‌ علوم قرار دهد.

رئیس موزه علوم و فناوری اضافه کرد: شرط این موضوع آن است که اصالت این اشیاء حفظ شود یا اگر ساختنی هستند، موزه علوم می‌تواند نسبت به ساخت آن‌ها اقدام کند.

جلیلی با بیان اینکه بسیاری از ساختمان‌هایی که در اختیار میراث فرهنگی هست، می‌تواند به عنوان مراکز علم مورد استفاده قرار گیرد، گفت: ساختمان این مراکز می‌تواند متعلق به میراث فرهنگی باشد، اما سازمان‌هایی همچون موزه علوم و فناوری می‌توانند به ارائه فرآیندهای علمی در آن‌ها مشغول شوند.

وی همچنین لزوم تغییر دید سازمان میراث فرهنگی به موزه‌های سنتی و موزه‌های علوم را متذکر شد و گفت: منظور از این تغییر، تغییر در روش ارائه و استفاده از دانشگاه‌ها یا موزه علوم در این مسیر است.

 استقبال پرشور دانش‌آموزی از موزه/دانشگاه‌ها همکار پژوهشی ما هستند

رئیس موزه علوم و فناوری از همکاری مؤثر آموزش و پرورش با موزه علوم و فناوری خبر داد و با بیان اینکه بیشتر بازدیدکنندگان ما دانش‌آموزان هستند، اضافه کرد: همکاری ما با دانشگاه‌ها بیشتر از جنس همکاری نمایشگاهی است؛ دانشگاه از ما برای برگزاری نمایشگاه سیار درخواست می‌کند و ما آن را انجام می‌دهیم. علاوه بر این دانشگاه‌ها در واقع همکار پژوهشی ما هستند و بسیاری از طرح‌های پژوهشی خود را به دانشگاه واگذار می‌کنیم.

جلیلی در همین زمینه به واگذاری فاز تجربی و ساخت قطعات و وسایل موجود در گالری‌های علمی این موزه به دانشگاه‌ها اشاره و خاطرنشان کرد: در موزه‌های علوم و فناوری بین علوم مختلف، تمایزی قائل نیستیم و علی‌رغم اینکه از نظر اصولی تمام رشته‌ها باید در یک موزه علوم و فناوری وجود داشته باشند، اما این را نیز باید در نظر داشت که ایجاد موزه علوم امری هزینه‌بر و نیازمند فضا و امکانات کافی است.

وی تأکید کرد: اگر موزه علوم و فناوری، ساختمان و فضای مناسب داشته باشد، می‌تواند در همه زمینه‌ها و رشته‌ها فعالیت کند. در حال حاضر اساسی‌ترین نیاز ما، نیاز به ساختمان است که علی‌رغم فعالیت بیش از ۶ ساله موزه، تاکنون هیچ ساختمان دیگری به آن تخصیص داده نشده است.

رئیس موزه علوم و فناوری ایران همچنین بر درآمدزایی موزه تأکید کرد و گفت: در صورت تحقق یافتن این موضوع، موزه می‌تواند شمار زیادی از افراد تحصیل کرده در تمام زمینه‌ها را جذب کرده و به نهادی اشتغال‌زا و درآمدزا تبدیل شود.

جلیلی با بیان اینکه ساخت موزه علم در کشور کار یک سازمان یا وزارت‌خانه نیست، بر انتظار اصلی این مرکز از دولت تأکید کرد و گفت: تا به اینجای کار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از ما حمایت ویژه‌ای کرده، اما باید این موضوع را قبول کرد که تأمین فضا و بودجه کافی برای طراحی و ساخت بنای یک موزه علوم برای کشور، ساختن اشیا، گالری‌ها و راه‌اندازی یک موزه علوم و فناوری استاندارد از عهده یک وزارت‌خانه برنمی‌آید؛ انتظار ما از دولت این است که مسئله ساختمان و فضای فیزیکی موزه علوم و فناوری را هر چه سریع‌تر حل کند.