راز ماندگاری شعرهای عاشورایی محتشم

به گزارش قائم آنلاین، این شاعر در گفت‌وگو ، درباره راز ماندگاری «دوازده بند محتشم» اظهار کرد: در شعر فارسی اولین کسی که توانست «واقعه کربلا» را به‌صورت شعر با تمام وسعتش به نمایش بگذارد محتشم بود؛ یکی از کسانی‌که کامل‌ترین سروده را در مورد عاشورا از دوران کهن تا به‌حال به نمایش گذاشته محتشم است که وقایع قبل و بعد عاشورا را به‌صورت کامل بیان می‌کند.

او گفت: شاعران درگذشته اشعار بسیاری درخصوص «واقعه کربلا» سروده‌اند اما موضوعی که اشعار محتشم کاشانی را از دیگر اشعار متمایز می‌کند، پیوند قالب نسبتا طولانی ترکیب‌بند با واقعه عاشوراست زیرا قبل از این پیوند اشعار عاشورایی کوتاه بوده‌اند.

این شاعر بیان کرد: ترکیب‌بند قالبی طولانی و منظومه‌وار است که در آن می‌شود با وسعت بیشتری این واقعه عظیم را به نمایش گذاشت و همچنین یکی از قالب‌های کهن شعر فارسی است؛ در اشعار شاعران قدیم ازجمله فرخی و جمال‌الدین اصفهانی این نوع قالب شعر وجود دارد و این شاعر ترکیب‌بندی در مدح پیامبر (ص) سروده که از لحاظ قالب در شعر فارسی رواج داشته‌ است.

کاظمی بیان کرد: تعداد بسیار کمی از شاعران در دوره‌های قبل از محتشم وجود داشته‌اند که این واقعه را از ابتدا تا انتها با جزییات گوناگون و با لحن عاطفی بیان کرده‌اند که کوتاه بوده‌اند؛ اشعار محتشم به‌علت طولانی بودن و تلفیق آن‌ها با قالب ترکیب‌بند، اشعار بسیار خاص و ماندگاری هستند.

او خاطرنشان کرد: ارزش ادبی «دوازده بند محتشم» بیشتر در لحن عاطفی و در عین حال متعادل بودن اشعار است، زیرا دارای ابیاتی است که از عناصر عاطفه‌برانگیز استفاده کرده؛ اما این بهره‌مندی از عواطف در حد اعتدال و به‌گونه‌ای است که فاقد وجه مخفف‌سازی است و از عواطف نیز دور نیست.

این شاعر گفت: یکی از ویژگی‌هایی که در شعر محتشم از نظر تکنیکی می‌توان به آن اشاره کرد بیان سینمایی شاعر است؛ او به‌گونه‌ای اشعار را به تصویر می‌کشد که در عین حال دارای فراز و فرود است؛ توصیفاتش ساده و یکنواخت نیست، گاهی از موضوع دور می‌شود و گاهی در دل موضوع به‌سر می‌برد. این ویژگی‌ها حالت غافلگیرانه اشعار را به نمایش می‌گذارد و آن‌ را به سمت جلو سوق می‌دهد و این یکی دیگر از خصوصیات مثبت این شعر به‌حساب می‌آید.

کاظمی اظهار کرد: علت این‌که محتشم در زمره بالاترین شاعران قرار گرفته این است که از عناصر و امکانات روایی به‌خوبی استفاده‌ کرده و جامع و متعادل کار کرده است. محتشم در مسیری قدم گذاشته که متعادل است و مطابق میل عام و خاص است و فقط مختص عده‌ای خاص نیست، اشعارش خیلی پیچیده یا ساده نیست و تمام عناصر و آرایه‌های ادبی و عناصر زبانی را به‌صورت متعادل کار کرده است. وقتی شاعر در مسیر متعادل کار می‌کند نمی‌توان از آن الگوبرداری کرد؛ زیرا مسیر انتخابی محتشم حساب‌شده‌ است.

او سپس درباره شعرهای عاشورایی امروزی اظهار کرد: در اشعار فارسی شعرهای عاشورایی برجسته سروده شده‌اند؛ اما موضوع این‌ است که در فضای خاص اشعار کلاسیک و در قالب ترکیب‌بند اشعار عاشورایی کمتر سروده شده‌اند.

این شاعر افزود: در شعر فارسی اشعار بسیار موفقی مانند شعر آزاد و شعر سفید در قالب‌های مثنوی و در قالب‌های دیگر وجود دارند. همچنین اشعار عاشورایی برجسته‌ای مانند اشعار مرحوم حسن حسینی و علی معلم را در عصر حاضر داریم.

کاظمی در ادامه بیان کرد: از نظر نوع برخورد عاطفی با موضوع یا شگردهای جلب عاطفی مخاطب این شعر الگوی خوبی برای شاعران آیینی امروز محسوب می‌شود، اما از لحاظ جنبه‌های فکری باید اشعار به‌گونه‌ای باشند که جنبه‌های مبارزاتی قیام را ترسیم کنند و الگوی فکری و اندیشه‌ای ارائه دهند، همچنین هدف و جهت تاریخی و عدالت‌طلبی و مبارزه‌جویی قیام را ترسیم کنند.

او ادامه داد: «دوازده بند» محتشم نمی‌تواند برای ما الگوی مناسبی باشد؛ زیرا این اشعار و سروده‌های شاعران دوره صفوی به‌گونه‌ای بوده که شاعران از این ویژگی‌های شعری یعنی از عدالت‌طلبی و مبارزه‌جویی نسبتا غافل مانده‌اند، به‌ همین دلیل این اشعار الگوی همه‌جانبه نمی‌تواند باشد.

این شاعر گفت: مشکل افرادی که از اشعار محتشم تقلید کرده‌اند این بوده که آن‌ها به دنبال یک الگوی همه‌جانبه بوده‌اند؛ از نظر من وقتی یک شاعر می‌تواند اثر متفاوتی از خود بر جای بگذارد که این اشعار را الگو قرار ندهیم و با الگوی جدیدی به سرایش اشعار بپردازیم.

کاظمی بیان کرد: از لحاظ پرداختن به جنبه‌های فکری و جنبه‌های معرفتی در واقعه عاشورا اشعار محتشم از لحاظ جنبه‌های مبارزاتی و تاریخی زیاد پررنگ نیستند و در این موارد می‌توانیم آثار جدیدی ارائه دهیم.

او افزود: موضوع قابل توجهی که می‌توان از این شعر به‌دست آورد این است که بیان اشعار عاشورایی باید متعادل، جامع و کامل باشد به‌گونه‌ای که تمام مخاطبان چه خاص و چه عام را جذب کند.

این شاعر اظهار کرد: امروزه اشعار بسیار موفقی در زمینه عاشورا نیز وجود دارند و نباید تصور کرد بهترین اشعار عاشورایی ما در اشعار محتشم خلاصه شده‌ است.

کاظمی همچنین گفت: از اشعار عاشورایی بسیار موفق می‌توان به شعر «خط خون» از علی موسوی گرمارودی که از اشعار سفید در قالب مثنوی محسوب می‌شود و یا مثنوی «تاوان این خون تا قیامت ماند بر ما» از علی معلم، کتاب شعر «گنجشک و جبرئیل» از مرحوم حسن حسینی و برخی آثار شاعران در قالب رباعی نام برد.

او در پایان بیان کرد: مخاطبان و مداحان غالبا اشعار عاشورایی محتشم را که دارای حال و هوای سنتی است بیشتر می‌پسندند اما در مجموع امروزه از اشعار عاشورایی خوب خالی نیست.