علم نانو را از صفر شروع کردیم و به رتبه جهانی رسیدیم

به گزارش قائم آنلاین، فناوری نانو رشته‌ای از دانش کاربردی و فناوری است که رشته‌های گسترده‌ای را با موضوع مهار ماده یا دستگاه‌های در ابعاد کمتر از یک میکرومتر پوشش می‌دهد.

در واقع نانو تکنولوژی فهم و به کارگیری خواص جدیدی از مواد و سیستم‌هایی در این ابعاد است که اثرات فیزیکی جدیدی از خود نشان می‌دهند، به طور کلی می‌توان گفت نانوفناوری یک دانش میان‌رشته‌ای است و به رشته‌هایی نظیر مهندسی مواد، پزشکی، داروسازی و طراحی دارو، دامپزشکی، زیست‌شناسی، فیزیک کاربردی، ابزارهای نیم رسانا، شیمی ابرمولکول و حتی مهندسی مکانیک، مهندسی برق و مهندسی شیمی نیز مربوط می‌شود.

تحلیلگران بر این باورند که فناوری نانو، فناوری زیستی (Biotechnology) و فناوری اطلاعات (IT) سه قلمرو علمی هستند که انقلاب سوم صنعتی را شکل می‌دهند و پیشرفت کشورها در زمینه فناوری نانو می‌تواند در پیشرفت علمی در دنیا مؤثر باشد.

کشور ایران نیز با توجه به حساسیت علم نانو، با تشکیل ستاد توسعه نانوفناوری از سال ۸۲ گام به حوزه فناوری نانو نهاده است به طوریکه مقام معظم رهبری بارها بر برنامه‌ریزی برای پیشرفت نانو فناوری تأکید کرده‌اند.

در سال ۱۳۸۲ با شناسایی فناورى‌نانو به عنوان یک فناوری دارای اولویت ملى، ستاد ویژه توسعه فناورى نانو به منظور پیگیری توسعه این فناوری در کشور تشکیل شد.

دیدگاه ستاد برای توسعه فناوری ‌نانو، تدوین چارچوب فعالیت بلندمدت کشور در این حوزه بود و در این مسیر، برنامه راهبردى ده‌ساله فناورى‌ نانو در ستاد تهیه و در مرداد ماه ۱۳۸۴ به تصویب هیئت دولت رسید که با پایان برنامه ۱۰ ساله اول، برنامه ۱۰ ساله دوم در دستور کار ستاد قرار گرفت.

سند ۱۰ ساله اول با عنوان «سند راهبرد آینده» قرار گرفتن در میان ۱۵ کشور برتر جهان در حوزه فناورى‌نانو، تولید علم و تولید ثروت و تلاش براى ارتقاء مداوم این جایگاه به منظور تولید ثروت و بهبود کیفیت زندگی مردم را هدف‌گیرى کرده بود که به نتیجه رسید و حتی تلاش‌های دانشمندان کشورمان از هدف هم پیشی گرفت چرا که دانشمندان ما چند سال زودتر از اتمام زمان ۱۰ ساله سند به رتبه هفتم دنیا در تولید علم یعنی بهتر از آنچه هدفگذاری شده بود رسیدند و در حال حاضر نیز ایران تا ماه آوریل سال ۲۰۱۸ میلادی رتبه چهارم را در میان کشورهای تولید کننده علم و فناوری نانو در اختیار دارد.

سند ۱۰ ساله دوم نانوفناوری کشورمان نیز با پیوست اقتصادی و تلاش برای تجاری‌سازی و توسعه صادرات محصولات در دست اجراست.

اهمیت فناوری نانو در کشورمان به اندازه‌ای است که هر ساله نمایشگاهی بین‌المللی در این حوزه برگزار شده و دستاوردهای حوزه فناوری نانو به معرض دید عموم گذاشته می‌شود.

امسال نیز یازدهمین نمایشگاه بین‌المللی فناوری نانو از ۲۱ مهرماه در محل نمایشگاه بین‌المللی تهران برگزار می‌شود.

به همین بهانه با سعید سرکار دبیر ستاد توسعه فناوری نانو گفت‌وگویی داشتیم تا علاوه بر جزئیات نمایشگاه نانو درباره وضعیت کلی کشورمان در حوزه فناوری نانو بدانیم.

* از صفر شروع کردیم و به رتبه برتر جهانی رسیدیم

فارس: از همان ابتدای کار نانو در کشورمان شروع کنیم، نانو چگونه وارد ایران شد؟

سرکار: فناوری نانو در تمام دنیا سابقه کمی دارد و از زمانی که ستاد نانو در کشورمان تشکیل شد تا امروز پانزده سال می گذرد، اصلا دنیا در این زمینه فعالیت چندانی نداشته است، ما با دو سه سال تأخیر نسبت به دنیا کار را آغاز کردیم.

ما زمانی فعالیت در نانو را شروع کردیم که کمتر از ۱۰ نفر از اساتید دانشگاه در این زمینه اطلاعات داشتند، حتی متخصصان ما نمی‌دانستند که نانو یعنی چه، ما کارمان را از صفر شروع کردیم.

فارس: از چه سالی؟

سرکار: از سال ۸۰ مطالعاتی در مورد اهمیت این فناوری و سیاست‌ها و برنامه‌های کشورهای مختلف در حوزه فناوری نانو شروع شد. بررسی‌ها نشان می‌داد که این فناوری نقش بسزایی در تحول صنعت خواهد داشت و می‌توان بر پایه این فناوری، اقتصاد دانش بنیان را شکل داد. از این رو ترویجی در سطح تصمیم‌گیران و سیاستگذاران کشور برای اطلاع رسانی این یافته‌ها شکل گرفت. همچنین فعالیت‌های محققان کشور در این فناوری بررسی شد.

این قبیل مطالعات و برنامه‌های ترویجی در سال‌های ۸۱ و ۸۲ ادامه یافت و در نهایت درسال ۸۲، با شناسایی فناورى‌نانو به عنوان یک فناوری دارای اولویت ملى، ستاد ویژه توسعه فناورى نانو به منظور پیگیری توسعه این فناوری در کشور تشکیل شد.

دیدگاه ستاد برای توسعه فناوری ‌نانو، تدوین چارچوب فعالیت بلندمدت کشور در این حوزه بود و در این مسیر، برنامه راهبردى ده‌ساله فناورى‌ نانو در این ستاد تهیه شد و در مرداد ماه سال ۸۴ به تصویب هیئت دولت رسید.

فارس: چشم‌انداز این برنامه چه بود؟

سرکار: در این سند تصریح شد که جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۴ کشوری باشد توسعه یافته در فناوری نانو با جایگاه مناسب در بین ۱۵ کشور برتر در دنیا. همچنین در چشم انداز ده ساله فناوری نانو، پنج ویژگی برای کشور در سال ۱۳۹۴ به تصویر کشیده شد که منابع انسانی متخصص در فناوری نانو، زیرساخت بومی و پیشرفته در فناوری نانو، تعاملات داخلی و بین المللی موثر و سازنده، مولد ارزش افزوده اقتصادی حاصل از فناوری نانو و توان رقابت در سطح جهان به عنوان ۵ ویژگی کشور در حوزه نانو در سال ۱۳۹۴ برشمرده شد.

* هیچ حوزه فناوری پیشرفته در دنیا به این سرعت به صادرات نرسیده است

فارس: پس از آن برنامه‌ریزی‌ها چگونه صورت گرفت که بتوانیم به چشم‌انداز دست یابیم؟

سرکار: مجموع فعالیت‌ها و اقدامات ستاد در سال‌های ۸۲ تا ۸۶، سبب بسط الگوی ستاد و تأسیس ستادهای فناوری‌های راهبردی از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در سال ۸۷ شد.

برنامه ۱۰ ساله اول را با موفقیت به پایان رساندیم و حالا در حال اجرای برنامه ۱۰ ساله دوم هستیم.

از بحث توسعه منابع انسانی، توسعه علمی، توسعه فناوری به توسعه بازار و حضور در بخش اقتصادی رسیدیم یعنی هیچ حوزه فناوری پیشرفته را در دنیا نمی‌بینید که در این بازه زمانی کوتاه به بازار و صادرات رسیده باشد، ببینید ما در ایران چه کار مهمی انجام دادیم؟

در سند ۱۰ ساله دوم به صادرات محصولات نانو توجه داریم، بازار ۸۰ میلیونی داخل برای شرکت‌ها کوچک است و آنها باید به بازار خارجی وارد شوند.

دنیا باید بپذیرد ایران در حوزه نانو توانایی دارد و برهمین اساس از امسال نمایشگاه نانو نیز به تجاری سازی توجه بسیاری دارد.

* جزئیات برگزاری نمایشگاه نانو

فارس: از نمایشگاه بگویید.

سرکار: یازدهمین دوره نمایشگاه فناوری نانو از فردا ۲۱ تا ۲۴ مهرماه در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار می‌‌شود. از ۱۱۴ غرفه موجود در نمایشگاه امسال، ۲ غرفه به شرکت‌های خارجی اختصاص دارد.
از ۱۱۲ غرفه باقیمانده، ۷۴ غرفه مختص شرکت‌های تولیدی و خدماتی است و باقی غرفه‌ها مختص دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراکز رشد کشور و نیز واحد‌های مختلف ستاد نانو است.
در یکی از غرفه‌های ستاد نانو با عنوان نانومچ، به ۲۴ فناور برتر کشور، کانتر داده شده تا فناوری خود را به سرمایه گذاران معرفی کنند.
همچنین ۳۳ طرح صنعتی به همراه ۶ طرح برنده در برنامه نانوچلنج، در غرفه کارگروه صنعت و بازار ستاد نانو حضور خواهند داشت.
به موازات نمایشگاه، ۶ نشست تخصصی تجاری سازی محصولات کاربردی فناوری نانو در حوزه‌های مختلف فناوری شامل نساجی، خودرو، آب و پساب، رنگ و رزین، پوشش، دارویی و بهداشتی نیز برگزار می‌‌شود.
همچنین ۱۵ کارگاه آموزشی در طول برگزاری نمایشگاه برگزار می‌شود.

فارس: با توجه به این میزان از پیشرفت فناوری در نانو و دست‌یابی به توان برگزاری نمایشگاه بین‌المللی در این حوزه، از ارتباطتان با صنعت کشور بگویید، آیا توانسته‌اید با این کیفیت مناسب فناوری با صنعت و بخش کاربرد هم ارتباط خوبی داشته باشید؟

سرکار: ما بخشی به نام صنعت داریم، اما این بخش بیشتر کارخانه و مونتاژکار هستند و دوم اینکه اینها یا دولتی هستند یا خصولتی، بنابراین پاسخگو نیستند و به دلیل اینکه دست‌شان در جیب مردم است، برایشان اهمیتی ندارد که یک محصول را ارتقا دهند تا رقابت‌پذیری افزایش یابد زیرا اینها به دنبال رقابت‌پذیری نیستند.

اینها به دنبال پیدا کردن مشتری یا ارزش افزوده سود نیستند و اینها مشکلات و معضلاتی است که برای ما در این حوزه وجود دارد.

* فناوری با اقتصاد خصولتی پیشرفت نمی‌کند

فارس: چند روز پیش هم نشست خبری شما درباره نمایشگاه نانو برگزار شد و شما در حضور خبرنگاران گلایه‌هایی از بخش صنعت داشتید و بسیار ناراحت بودید، دلیل این ناراحتی چیست؟

سرکار: متولیان این حوزه از وزارت صنعت گرفته تا بقیه به ایجاد رقابت‌پذیری توجه ندارند، کدامیک از اینها به دنبال کیفیت محصول هستند، کدام حتی به دنبال صرفه‌جویی هستند؟ اصلا صرفه‌جویی برایشان معنا ندارد زیرا دست‌شان در جیب مردم است.

اگر وضع و حال به این صورت باشد، ما نمی‌توانیم امیدی داشته باشیم، فناوری‌های جدید و نوین مثل نانو که می‌تواند تحول ایجاد کند و اعتماد مشتری را به کالای ایرانی افزایش دهد تولید نمی‌شود.

* فناوری را تولید می‌کنیم ولی صنعت حمایت نمی‌کند، مثل اینکه میوه‌ای ثمر دهد ولی خریداری نباشد و میوه بپوسد

فارس: چرا شرایط اینگونه است و انتظار محققان نانو از شرایط مطلوب چیست؟ 

سرکار: متولی محقق نانو ما هستیم و ما در فرایند توسعه تکنولوژی حمایت می‌کنیم و تکنولوژی خلق می‌شود ولی با این شرایط که در حوزه تولید داریم، یعنی اقتصاد دولتی است، صنعت‌مان کارخانه و مونتاژکار است و بازار انحصاری دارند، فناوری پیشرفت نمی‌کند چرا که اینها به دنبال فناوری نیستند، به دنبال ارتقای کیفیت محصول نیستند، ما فناوری را توسعه می‌دهیم و به مردم می‌رسانیم، مثل اینکه کشاورزی از بذر و نهالی مراقبت کند، ولی وقتی میوه و ثمری می‌دهد کسی خریدار نباشد و این میوه‌ها بپوسد، این شرایط مطلوب نیست، زیرا هیچ الزامی نیست.

فارس: در کشورهای دیگر دنیا وضعیت به چه صورت است؟ الزام وجود دارد؟

سرکار: در دنیا با تبیین استانداردهای الزامی و اجباری هم کشش بازار ایجاد می‌کنند و هم کشش توسعه فناوری ایجاد می‌کنند، مثلا در اروپا می‌گویند از یک تا دو سال آینده باید کیفیت بنزین به فلان سطح ارتقا یابد، یا خودروها باید الکتریکی شود، زمانی که این مسئله را مطرح می‌کنند، تمام صاحبان صنایع در بخش تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری می‌کنند تا به این استانداردها برسند، هر که زودتر به این استانداردها برسد بازار داخل را در دست می‌گیرد، بنابراین دولت می‌تواند الزام کند تا رقابت ایجاد شود. سرمایه‌گذاری‌ها و جازدن رقبا سبب می‌شود که فناوری در کشور رونق یابد و وقتی فناوری خلق شد، همه به دنبال این هستند که محصولاتشان را با آن استاندارد وارد بازار کنند که هم بازار توسعه می‌یابد و هم تحقیق و فناوری پیشرفت می‌کند.

ما چه زمانی این کارها را انجام دادیم؟ ما در حال حاضر طیف زیادی از محصولات را داریم اما برای ورود به بازار دوندگی‌های زیادی انجام می‌دهیم، این مرکز استاندارد اصلا گوشش به این حرف‌ها بدهکار نیست و این کار را مأموریت خودشان نمی‌دانند، اصلا در این فضاها سیر نمی‌کنند، این مشکل عمده مملکت است.

* اقتصاد دولتی و خصولتی ما را خفه می‌کند

 فارس: محققان نانو از کدام بخش گلایه‌مندند؟

سرکار: در بحث نانو،‌ رفتارهایی که از متولیان امر می‌بینیم و بخش صنعت که در اختیار دولت و بخش خصولتی است، ما را آزار می‌دهد، من از بخش خصوصی هیچ گله‌ای ندارم، بارها گفته‌ام، بخش خصوصی اگر بداند یک فناوری کیفیت محصولش را ارتقا می‌دهد یا رقابت‌پذیری‌اش را در بازار افزایش می‌دهد، سینه‌چاک به دنبال این فناوری است، ولی بخش خصولتی و اقتصاد دولتی و خصولتی است که ما را خفه می‌کند.

* مسؤولان به مطالبات پاسخ دهند

بی‌توجهی به این مسائل ما را آزار می‌دهد، ما به سرمایه‌گذاری بیشتر نیاز داریم، یکسری نهادهایی که متولی این هستند که در این زمینه بسترسازی کنند، باید مطالبات را پاسخ دهند، باید پاسخ دهند که چه کرده‌اند. ما در بحث استاندارد به دنبال استاندارد لواشک هستیم نه فناوری‌های نوین، سازمان استاندارد سنتی است.

* هیچ کشوری نیست که سکاندار آن به اندازه مقام معظم رهبری بر توسعه علم تأکید کند

شما که خبرنگار هستید بایستی مطالبات مردم و مقام معظم رهبری را پیگیری کنید تا مسؤولان پاسخ دهند. هر کسی به نوبه خودش پاسخ دهد که چه کاری انجام داده است.

فارس: مقام معظم رهبری بارها در فرمایشات‌شان در زمینه نانو تأکیداتی داشته‌اند، آیا مطالبات ایشان به اجرا رسیده است؟

سرکار:  انصافا هیچ کشوری را نمی‌توانید پیدا کنید که سکاندار آن مملکت به اندازه مقام معظم رهبری بر توسعه علم تأکید داشته باشد و بر فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان تأکید کند.

 ایشان در هر فرصتی بر این موضوع تأکید می‌کنند، ولی خودشان که نمی‌توانند وارد اجرا شوند، بارها و بارها تأکید کردند و رسانه باید مطالبات رهبری را پیگیری کند، شما از متولیان امر بپرسید که درباره مطالبات مقام معظم رهبری چه کرده‌اند، از تمام نهادها بپرسید، رسانه‌های ما باید تمام این مسائل را پیگیری کنند. باید دنبال مطالبات مردم، محققان و رهبری باشند.

زمانی که بودجه توسعه فناوری در این مملکت بسیار پایین است، کدامیک از خبرنگاران یقه متولیان را گرفتند؟ مگر این جزو مطالبات مقام معظم رهبری نبوده؟ مگر در سند چشم‌انداز نبوده که سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به ۲ درصد برسد؟ چرا به این عدد نرسیدیم؟ چه کسی باید پاسخگو باشد؟ چه کسی باید پیگیری کند؟ ما اگر روی این مسائل فریاد نزنیم که شرایط مطلوب نمی‌شود.

* بالفعل شدن ظرفیت علمی توجه و برنامه‌ریزی می‌خواهد

فارس: پیشنهاد کلی شما برای بهبود وضعیت فناوری چیست؟

سرکار: من بحثم این است که موضوع نانو و این الگویی که در پیشرفت فناوری نانو داریم می‌تواند در حوزه‌های دیگر علمی نیز در کشور پیاده شود، یعنی کشور ما ظرفیت بسیار بالایی در بخش علمی دارد، ولی توجه می‌خواهد، برنامه‌ریزی می‌خواهد، پشتکار می‌خواهد تا این مسیر را پیش برویم.

نانو الگویی است که پیاده شده و تمام زیرساخت‌های نرم و سخت آن آماده شده و این مسیر پیموده شده، یعنی اتوبان‌ها ساخته شده، اگر بقیه هم این الگو را پیاده کنند، کشور ما به تحول عظیم فناوری‌های پیشرفته دست می‌یابد.