خود را ماندگار کنیم با وقف

به گزارش قائم آنلاین،  تاریخ اسلام شاهد ایثار و فداکاری مردان و زنان نیکوکاری است که برای رضای خالق خود، راه خدمت به انسان‌های تهیدست را از طریق بذل مال و وقف مکان انتخاب کرده و از خود آثار ماندگاری بجا گذارده‌اند که تا قیام قیامت برای آنان منشاء خیر و رحمت خواهد بود.

روح خدمت و نوعدوستی، موهبتی است که خداوند در نهاد همه انسان‌ها بودیعت گذارده و از روز اول خلقت تاکنون نام آنانی که از خود گذشتند تا انسان‌های دیگر بویژه محرومان به نوایی برسند، بر تارک زمان می‌درخشد و از آنان همواره تاریخ و افکار عمومی جهانیان به نیکی و جلالت یاد کرده است. موضوع وقف تنها مختص اسلام نیست بلکه همه ادیان به آن توجه داشته و پیروان خود را به انجام آن ترغیب کرده‌اند. بیش از سایر ادیان، اسلام به‌عنوان متکامل‌ترین دین الهی بر موضوع وقف تاکید و سفارش فوق‌العاده داشته و از آن به عنوان “صدقه جاریه” و “باقیات‌الصالحات” یاد می‌کند.

 

حجت‌الاسلام سید محمدحسن بنی هاشمی در زمینه اهمیت وقف می‌گوید: وقف که در بسياري از روايات اسلامي از ان به « صدقه جاريه » تعبير شده است داراي ثواب و فضيلت هاي فراواني است.حضرت صادق(عليه السّلام) فرمودند: « هنگامي که انسان مي ميرد، پرونده عمل او بسته مي شود مگر اينکه يکي از اين سه چيز از او باقي مانده باشد که در اين صورت پرونده اعمال او مفتوح و تا هنگامي که يکي از اين سه چيز وجود دارد اجر و ثواب در آن پرونده ثبت مي گردد: ۱- صدقه جاريه (هر چيزي که مصدر و منبع عايدات و درآمدهايي است که در راه خير صرف مي شود) .

۲-  سنّت و رسم نيکي که در زمان حيات خود به تأسيس آن اقدام و پس از مرگ همچنان مورد عمل است. ۳- فرزند صالحي که پس ازمرگ پدر و مادرش به ياد آنها است و براي آنان دعا مي کند ».

وی در ادامه افزود: حضرتش در حديث ديگر فرمودند:  شش چيز است که پس از مرگ آثار نيک آنها به انسان مُلحق مي شود: ۱- فرزندي که براي انسان استغفار مي کند. ۲- کتاب علمي که از او به

يادگار مانده است. ۳- درختي که انسان آن را نشانده است. ۴- چاه آبي که بوجود اورده است. ۵- صدقه جاريه .  ۶- رسم و رَوِش نيکي که انسان آن را بوجود آورده و پس از مرگ او مورد عمل قرار گرفته است .

و نيز آن حضرت فرمودند: « بهترين چيزي که از انسان مي ماند، سه چيز است: ۱- فرزند شايسته اي که براي او از خداوند طلب مغفرت مي کند. ۲- سنّت و رويّه نيکي که ديگران از آن پيروي کنند. ۳- صدقه جاريه(که همان وقف است) .

بطور کلّي نظر اسلام اين است که مسلمانان علاوه بر اينکه بايد وجودشان در زندگي منشأ خير و برکت باشد بکوشند که پس از مرگ خود نيز آثار نيکي که در يکي از ابعاد زندگي انسانها بدرد مي خورد و موجب رفاه و سعادت زندگي آنها مي گردد به يادگار بگذارند که اين موضوع در حساب خداوند بسيار پر ارزش است و به حساب خواهد آمد .

 

۴- که فرمود: وَ تکْتُبُ ما قَدّموُا وَ آثارَ هُمْ و کُلُّ شَيْ ءٍ اَحْصَيْناهُ في اِمامٍ مُبينٍ(سوره يس آيه ۱۲) . يعني آنچه را که انسانها در حال حيات خود انجام دادند و هم چنين آثاري را که از آنها مانده است همه را مي نويسيم و هر چيزي در کتاب روشن الهي ثبت و ضبط است.

وقف عامل تنظیم اقتصادی جامعه به نفع محرومان است

حجت‌الاسلام ساداتی نیز در تشریح فلسفه وقف اظهار می‌دارد: اسلام به گونه‏اي اساسي و ريشه‏اي تمام نيازهاي جامعه و پيروان خود را بررسي کرده و راه‏حلهايي را ارائه داده که ضامن و در بردارنده‏ي گسترش عدالت و مساوات است.
بعضي از اين قوانين عبارتند از:  زکات، خمس، صدقه و وقف که به مدد آنها مشکلات اقتصادي جامعه بر طرف مي‏شود و طبقه‏ي سرمايه دار همرديف گروه محروم و مستضعف مي‏شود. ولي با گسترش جامعه اسلام از نظر جمعيت و محدوده‏ي جغرافيايي نيازهاي بشر نسبت به گذشته تفاوت بسياري يافت. بدين جهت نياز به منابع اقتصادي ضرورت بيشتري يافت.
از اين رو وقف در ميان مسلمانان داراي ارزش والايي است. چرا که در پيشبرد شئون زندگي و استحکام پايه‏هاي گوناگون اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، و بهداشتي جامعه اسلامي نقش موثر و به سزايي داشته است.اسلام به پيروان خود دستور داده تا با اجراي دستورات قرآن و شارع مقدس براي محروميت زدايي از جامعه‏‌‌ي اسلامي اقدام کنند.
يکي از روش‌هاي نيکو و سنت‌هاي حسنه «وقف» است. وقف از دير باز به شکل‌هاي گوناگوني در تاريخ بشر وجود داشته است و اسلام آن را در مسيري روشن، منطقي، هدفدار، مترقي و دقيق نهاده است. گرچه متأسفانه درباره‏ي آثار معنوي، اقتصادي و اجتماعي وقف کمتر تحقيق شد.

وقف، رودی جاری و ماندگار برای واقف است

وی در ادامه افزود: امام صادق (ع) در روايتي مي‏‌فرمايد: هيچ پاداشي انسان را پس از مرگ تعقيب نمي‏‌کند مگر در سه خصلت: صدقه‏‌اي که در زمان حيات بدهد که اين صدقه پس از مرگش تا روز قيامت به عنوان صدقه‏‌ي موقوفه‏‌ي غير قابل ارث جريان خواهد داشت. يا سنتي نيکو که آن را بنيان نهد که خود بدان عمل کرده و ديگران نيز پس از او بدان عمل کنند يا فرزندي که براي او طلب مغفرت کند و بدين

مضمون از امام صادق (ع) روايات متعددي نقل شده که نقل همه‏‌ي آنها باعث طولاني شدن بحث مي‏‌شود، بدين جهت شما را به مصادر آن ارجاع مي‏‌دهيم.

وقف در قرآن
حسن‌علی غلام‌رضایی وقف را مدلول قرآنی می‌داند و می‌گوید: در قرآن آيه‌‏اي که بر وقف و احکام آن صراحت داشته باشد، وجود ندارد، ولي دانشمندان اسلامي از کليت برخي مفاهيم اخلاقي که در قرآن ذکر شده است، چنين دريافته‏‌اند که موقف مورد تاييد قرآن کريم است. چرا که اعمال خير و صالح همواره در آيات اين کتاب شريف و مقدس ستوده شده و به طور عموم هر آنچه که بر انجام کارهاي نيکو و تشويق بدان دلالت داشته باشد، بر وقف نيز دلالت مي‏‌کند. به تعبير ديگر مي‏توان گفت که روح وقف مورد تاييد قرآن کريم گرفته است. به عنوان تبرک چند آيه را نقل مي‏‌کنيم.
۱ – «و الباقيات الصالحات خير عند ربک ثوابا و خير املا.
يعني کارهاي شايسته‏‌ي ماندني نزد پروردگارت از نظر پاداش، بهتر و اميد آن بيشتر است.
۲ – «لن تنالوا البر حتي تنفقوا مما تحبون.
يعني؛ هرگز به مقام نيکوکاران و خاصان خدا نخواهيد رسيد، مگر آنکه از آنچه دوست داريد در راه خدا انفاق کنيد.
۳ – «و ما تقدموا من خير تجدوه عندالله هو خيرا و اعظم اجرا.
يعني؛ هر عمل نيک براي آخرت خود پيش فرستيد پاداش آن را نزد خداوند بيابيد و آن اجر و ثواب آخرت (بهشت ابدي) بسي بهتر و بزرگ‌تر و بيشتر است.
۴ – «و الباقيات الصالحات خير عند ربک ثوابا و خير مردا.
يعني؛ و کارهاي صالحي که اجرش نعمت ابدي است، نزد پروردگار تو (از مال و جاه فاني دنيا) هم ازجهت ثواب الهي و هم از جهت حسن عاقبت اخروي بهتر است.
۵ – «ليس البر ان تولوا وجوهکم قبل المشرق و المغرب و لکن البر من آمن بالله و اليوم الاخر و الملائکة و الکتاب و النبيين و اتي المال علي حبه ذوي القربي و اليتامي و المساکين و ابن السبيل و السائلين و في الرقاب» يعني، نيکوکاري بدان نيست که روي به جانب مشرق و مغرب کنيد چرا که اين بي اثر است (در جواب يهود و نصارا) لکن نيکوکار کسي است که به خدا و روز قيامت و فرشتگان و کتاب آسماني و پيامبران ايمان آورد و اموال خود را در راه دوستي خدا بر خويشان و يتيمان و فقيران و در راه ماندگان و مستمندان بدهد و در آزاد ساختن بندگان صرف کند…

امامان شيعه که پس از رسول گرامي اسلام (ص) پرچم دار اين شيوه‏‌ي حسنه‏‌اند. در اين عرصه خوش درخشيده‏‌اند که در پيشاپيش آن علي(ع) قرار دارد. پس از جستارمان در اين باره بدين واقعيت دست يافتيم که علي (ع) بيشترين موقوفات را داشته است که برخي را يادآور مي‏‌شويم.
علي(ع) در يکي از وقفنامه‏‌هايش انگيزه خود را چنين بيان مي‏‌کند:
ابتغاء وجه الله ليولجني الله به الجنة و يصرفني عن‌النار و يصرف النار عن وجهي يوم تبيض وجوه و تسود وجوه.
يعني؛ براي رضایت خداوند [وقف کردم] تا به سبب آن مرا داخل بهشت برين فرمايد و از آتش دورم دارد و آتش را از صورتم دور فرمايد، در روزي که صورت‌هايي سفيد و صورت‌هايي سياه‏‌اند.
درباره‏‌ي صدقات و موقوفات علي(ع) تاريخ‌نگاران مطالب زيادي را ياد آور شده‌‏اند که انسان

را به شگفتي وا مي‌‏دارد از آن جمله اين که: علي (ع) فرمود: اگر صدقه‏‌ي(موقوفات) من امروز ميان بني هاشم تقسيم شود همگي را کفايت مي‏‌کند. اين مطلب در حالي است که خود آن حضرت فرمود: خود را با پيامبر (ص) ديدم که از گرسنگي سنگ بر شکم خويش مي‌‏بستم در حالي که اکنون صدقات مال من ساليانه به چهل هزار دينار مي‏‌رسد. يا در عبارت ديگر فرمود: صدقه‏‌ي من امروز به چهل هزار مي‏‌رسد يا فرمود: صدقات اموال من ساليانه براي فقيران بني هاشم کفايت مي‏‌کند.
ابن اثير گويد: مراد از صدقه در اينجا زکات نيست بلکه مراد موقوفه‏‌هايي است که آن حضرت وقف کرده و صدقه جاريه قرار داده که حاصل درآمد آنها اين مقدار (چهل هزار) مي‌‏شده است.
علي (ع) چشمه‏‌هايي را در ينبع، سويقه و مدينه ايجاد کرد و زمين‌هاي موات فراواني را احيا کرد سپس آنها را از ملک خود خارج ساخته و صدقه براي مسلمانان قرار داد؛ به گونه‌‏اي که هنگام مرگ چيزي براي خويش باقي نگذاشته بود.
علي (ع) در محلي به نام «ينبع» صد چشمه حفر کرد که وقف بر حاجيان خانه‌‏ي خدا کرد. همچنين در راه مکه و کوفه چاه‌هايي حفر کرد و مسجد فتح را در مدينه و مسجدي در برابر قبر حمزه و در ميقات و بصره و کوفه آباداني‌هاي بسياري به وجود آورد.
سمهودي مي‏‌نويسد: پيامبر در “ذوالعشيرة” از زمين‌هاي ينبع قطعه‏‌اي به علي (ع) داد. و عمر در زمان خلافت خود قطعه‌‏اي بر آن افزود. و افزون بر آن علي (ع) نيز قطعه‌‏اي را خريد و بر آن افزود. از اين رو در اموال علي (ع) در آنجا چشمه‏‌هاي فراواني بود. از آنجا که اين زمين‌ها موات بود، آن حضرت شخصا چاه حفر کرده و آن سرزمين را آباد کرد.
در برخي روايات آمده است که علي(ع) در ينبع بغيبغه‌‏ها را درست کرد و چشمه‏‌هايي به نام خيف اراک، خيف ليلي، و خيف بسطاس در آن قرار داشت. در جايي ديگر نقل مي‏‌شود که: علي (ع) قطعه زميني را از عبدالرحمن بن سعد انصاري به ۳۰۰۰۰۰  درهم خريد و نخستين مزرعه‌‏اي که در آن درست کرد، بغيبغه بود و سپس آن را وقف بر ساکنان و ابن السبيل و نيازمندان کرد.
واقدي گويد: ميوه‏‌هاي بغيبغه در زمان علي (ع) به ۱۰۰۰ وسق رسيد که هر وسق پيماني معادل شصت من است.
از جمله موقوفات علي (ع) مي‏‌توان به سويقه (محلي که آل علي ساکن بودند و نزديک مدينه بوده) و اموال خيبر و وادي القري اشاره کرد. همچنين اموال ابي‏نيزر، بغيبغه، ارينه، رعد، رزين، قصيبه، ترعه، حرة الرجلي، که احمر ناميده مي‌‏شود از جمله موقوفات آن حضرت به شمار مي‌‏رود.
هم چنين علي(ع) برخي از زمين‌هاي خود را براي پس از مرگش وقف کرد و گروهي از غلامان خود را آزاد
ساخت و شرط کرد که در زمين‌هاي وقفي به مدت پنج سال کار کنند. زمين و خانه‌‏ي خويش را در مصر با

اموالي که در مدينه داشت، وقف اولاد کرد. به گونه‌‏اي که در پايان عمر هر چه املاک داشت وقف کرد.
اين در حالي است که ابن ابي الحديد مي‏‌نويسد: علي(ع) براي فرزندان خود ارثي باقي نگذاشت مگر چند نفر برده و غلام و کنيز و هفتصد درهم پول که براي خريد خانه‏‌اي ذخيره کرده بود.
آنچه در اين قسمت يادآور شديم، نمونه‌‏اي از مطالب فراوان و بي شماري است که تاريخ نگاران ياد کرده‏‌اند.

دلدادگی مازندرانی‌ها به امام رضا(ع) در عرصه وقف و نذر

مسؤول موقوفات و نذورات نمايندگي آستان قدس رضوی مازندران وقف‌الرضا(ع) را یکی از مجاری ثابت و قابل اطمینان برای رفع محرومیت و کمک به محرومان دانست و گفت: سیاست آستان قدس رضوی در این است که عواید و درآمدهای موقوفات حضرت رضا علیه‌السلام در هر استان و شهر و روستا مصروف محرومان همان منطقه شود.

 

فرج‌الله ملکی افزود: وقف در فرهنگ رضوی از جایگاه مقدس و مبارکی برخوردار است چرا که درآمدها و عایدی‌های آن مستقیم به سبد مصرف و درآمدی محرومان افزوده می‌شود.

وی وقف رضوی را در جامعه بویژه مازندران ناشناخته دانست و عنوان داشت: مردم خوب‌مان اطلاع چندانی از وقف رضوی و خصوصیات آن ندارند و نمی‌دانند که موقوفات رضوی دارای خصوصیات ویژه‌ای است.

مسؤول موقوفات و نذورات نمايندگي آستان قدس رضوی مازندران به مجوز تولیت آستان قدس رضوی به استان‌ها برای هزینه‌کرد درآمدهای ناشی از وقف و نذر در استان‌ها و شهرها و روستاها اشاره کرد و گفت: الحمدلله با این اقدام، کمک‌های شایانی به محرومان مازندران شده و امید می‌رود تا مردم ولایی و خیراندیش این استان با وقف و حتی تخصیص ثلث خود به حضرت رضاعلیه‌السلام، گام الهی برای صدیه جاریه خود بردارند و مطمئن باشند که تمام نیات آنان با حساسیت زیاد از سوی آستان قدس رضوی بمورد اجراء گذارده می‌شود.

وی مسئولیت موقوفات مردم برای امام هشتم علیه‌السلام را استان قدس رضوی ذکر کرد و یادآور شد: مسئولیت موقوفات امام رضا(ع) را آستان قدس رضوی و شعب ان در استان‌ها بعهده دارند و ادارات اوقاف و امور خیریه هیچ دخالتی در این زمینه ندارند.

فرج‌الله ملکی بر ضرورت احیاء وقف مشارکتی تاکید کرد و افزود: اگر تعدادی افراد جمع شوند و با مشارکت هم زمینی یا ساختمانی را خریداری کرده و آن را وقف آقا امام رضا علیه‌السلام کنند، هم حرکتی الهی در جهت شادکردن دل مبارک امام و مولای‌مان حضرت رضا(ع) انجام داده و هم موجب خلق باقیات الصالحات شده‌اندو

اوقاف مازندران و اقدامات آن

‌حجت الاسلام ابراهیم نیز اظهار داشت: وقف از مصادیق بارز باقیات و صالحات بوده که انسان با وقف اموال خود، تا ابد ماندگار می‌شود و از بهترین عمل خیرخواهانه بوده که انسان با وقف خود تنظیم کننده امور فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی جامعه می‌شود.

وی افزود: پیامبر گرامی اسلام (ص) نخستین واقف در اسلام

بوده و امام نخست شیعیان با حفر قنات سنت بزرگ و ماندگار وقف را در جامعه گسترانیده است.

 

مدیرکل اوقاف و امور خیریه مازندران با اشاره به اینکه توسعه مشارکت‌های اجتماعی از طریق ترویج وقف میسر می‌شود، تصریح کرد: انسان برای ذخیره باقیات و صالحات خود در روز قیامت سنت وقف را در جامعه ترویج دهد.

حیدری با بیان اینکه وقف مبارزه با نظام سرمایه‌داری است، افزود: وقف مبارزه با بی تفاوتی و پیوند با سرچشمه حیات دنیوی و اخروی از خصوصیات بارز وقف است.

وی با اعلام اینکه وقف همواره در جهان برای واقف ماندگار بوده و سرچشمه‌ای که انسان از خود بجا می‌گذارد و برای حیات دنیا و آخرت انسان چراغ راه خواهد شد، گفت: افرادی که اموال خود را برای وقف موقوفات کردند در دنیای آخرت از فلاح و رستگاران خواهند بود.

حیدری با اشاره به اینکه امور فانی دنیوی توسط وقف رنگ بقا و جاودانگی می‌گیرد، تصریح کرد: مردم مازندران در راستای ترویج فرهنگ وقف نقش اثرگذار داشته و دارند.

مدیرکل اوقاف و امور خیریه مازندران با بیان اینکه مازندران دارای هشت هزار اماکن مذهبی شناسنامه دار است، گفت: دینداری مردم علوی تبار استان مازندران را در قالب هزار و ۳۶۱ امامزاده و بقعه می‌توانیم متجلی کنیم.

وی با اشاره به اینکه از ابتدای امسال تاکنون ۵۳ وقف جدید در مازندران از طریق موقوفات منفعتی و دارای درآمد برای عام المنفعه در استان ایجاد شده است، تصریح کرد: در مازندران سه موقوفه قرآنی داشتیم اما ۱۱ وقف جدید امسال ما مربوط به امورات قرآنی ثبت شده است.

حیدری با بیان اینکه بسیاری از موقوفات استان مازندران باید بر اساس نیاز روز جامعه طراحی شود، گفت: ۷۵ درصد موقوفات استان برای عزاداری سید و سالار شهیدان توسط واقفان در نظر گرفته شده است.

مدیرکل اوقاف و امور خیریه مازندران با اشاره به اینکه طرح آرامش بهاری را در امامزادگان مازندران امسال با حلول بهار به نحو شایسته ای برگزار شده است، تصریح کرد: طرح خیمه‌های معرفت با حضور واقفان استان مازندران با شکوه خاصی  در ایام مورد نظر در امامزادگان و موقوفات مازندران برپا شده است.

حیدری با بیان اینکه ۱۲۷ پروژه عمرانی در امامزادگان استان از محل نذورات مردمی و موقوفات در استان اجرایی شده است، گفت: ۲۷۰۰ خادمان افتخاری به صورت ثابت و فصلی در امامزادگان استان فعالیت دارند.

وی با اشاره به اینکه ۱۸ هزار و ۷۳۲ رقبه موقوفات مازندران دارای سند مالکیت شده است، افزود: در سال جدید بالغ بر ۱۲ هزار و ۳۰۰ رقبه موقوفات استان دارای سند مالکیت شده است.