کتاب، گنجینه‌ای فراموش‌شده در میان خانواده‌های ایرانی

به گزارش قائم آنلاین،  آئینی بمانند اسلام نمی‌توان تاکید بر حفظ حرمت قلم و کتاب را نشانه آورد و در نقطه مقابل آن، باز هم نمی‌توان یافت در جوامعی بمانند کشورهای اسلامی با وجود غنای منابع خوانداری، کتاب و کتابخوانی در غربت و تنهایی بسر برد.
شمارگان نشر و فروش کتاب و خالی بودن کتابخانه‌ها از کتابخوانان واقعی، خود گویای مهجوریت مطالعه در میان مردم ما است.

کتاب در منابع اسلامی
«اقرأ باسم ربک‌الذی خلق» (آیه اول سوره علق) این اولین آیه‌ای است که بر پیامبر عظیم‌الشان اسلام نازل شده و منشاء بزرگ‌ترین تحولات تاریخ بشری گشته است. دین اسلام با خواندن آغاز می‌شود و این دستور صریح پروردگار است که بر پیامبر اعظم(ص) نازل و برجهانیان ابلاغ شده است. مهم‌ترین تغییرها و برداشت‌ها از این آیه شریفه این است که اسلام در ابتدا و در اولین آیه که بر پیامبرش وحی شده بر خواندن تاکید می‌کند.
پیامبر گرامی اسلام(ص) رسالتش را با فرمان خواندن از سوی خداوند آغاز می‌کند و در همین فرهنگ مقدس است که خداوند منان به قلم سوگندیاد می‌کند و معجزه آخرین فرستاده‌اش را یک کتاب قرار داده است.
آیین مقدس اسلام بیشترین بهره را از کتاب برده است و مطالعه و کتابخوانی جایگاه ویژه‌ای در دین مبین اسلام دارد.

نقش مطالعه در رشد افکار عمومی
یکی از مهم‌ترین عوامل برای انتقال فرهنگ، ارزش‌ها و اطلاعات یک نسل به نسل دیگر مطالعه کتاب می‌باشد. یک کتاب خوب، ماندگار و تاثیرگذار از اندیشه‌های متعالی، سالم و قوی نشأت می‌گیرد و می‌تواند در رشد افکار عمومی جامعه تاثیرگذار باشد.
رهبر معظم انقلاب درباره توجه به مسئله کتاب می‌فرمایند: «کتاب مجموعه‌ای از محصولات یک فکر، یک اندیشه، یک ذوق، یک هنر و مجموعه‌ای از یافته‌های یک یا چند انسان است و ما باید خیلی مغتنم بشمریم که از محصول فکر آحاد گوناگون بشر استفاده کنیم، این کاری است که کتاب به ما تقدیم می‌کند، هدیه می‌کند، این هدیه کتاب به ماست، لذا کتاب یک پدیده و یک موجود ذی‌قیمت است، همیشه این جور بوده است، در آینده هم همین‌جور خواهد بود، لذا باید به کتاب اهتمام ورزید.»
ایشان در موارد متعددی بر اهمیت کتاب و کتابخوانی تاکید داشته‌اند و در جای دیگر می‌فرمایند: «اسلام دین علم و پایبندی به ارزش‌های معنوی است، امروز کتابخوانی و علم‌آموزی نه‌تنها یک وظیفه ملی بلکه یک واجب دینی است، در جامعه اسلامی، کتابخوانی باید همگانی و فراگیر شود.»

وضعیت امروز مطالعه در جامعه
خواندن کتاب و گسترش فرهنگ مطالعه موجب رشد و بالندگی افکار عمومی یک جامعه می‌شود. اما متاسفانه این روزها مطالعه و کتابخوانی مورد بی‌مهری نسل جدید قرار گرفته و اکثر نوجوانان و جوانان به غیر از مطالعه کتاب‌های درسی که آن هم غالباً از سر اجبار صورت می‌گیرد مطالعه دیگری ندارند!
از سوی دیگر امروزه خانواده‌ها در سبد فرهنگی خود با انواع و اقسام شبکه‌های ماهواره‌ای، فضای مجازی، اینترنت، رسانه‌های مدرن و … مواجه هستند که تمام تمرکز خود را بر روی مقوله خانواده گذاشته‌اند و تلاش می‌کنند تا جهت فکری جوانان و اندیشه و افکار آنان را به سمت خواسته‌های خود متمایل سازند. شبکه‌های مهاجمی که خیانت، کجروی، انحراف و بی‌بندوباری را رواج می‌دهند.

در دنیای الکترونیک هم کتاب را فراموش نکنیم
کارشناسان اجتماعی معتقدند که دنیا، دنیای ارتباطات و عصر انتقال اطلاعات و فناوری است و استفاده از دنیای الکترونیک بسیاری از مسائل را آسان‌تر و سهل‌الوصول‌تر کرده است اما در کنار مزایای استفاده از اینترنت باید به پیامدها و عواقب ناگوار آن هم توجه داشت و در استفاده از فضای مجازی نهایت دقت و هوشیاری به عمل آید تا بیشتر از اینکه این رسانه‌ها بر روی ما تاثیر منفی بگذارند ما از تاثیرات مثبت آنان استفاده نماییم.
یک عضو هیئت علمی دانشگاه در این باره می‌گوید: «انسان‌ها زمانی به سراغ چیزی می‌روند که به آن احساس نیاز کنند و در شرایط کنونی وضعیت جامعه ما به گونه‌ای است که نسل جوان احساس نیاز به مطالعه آزاد ندارند.»
وی اضافه می‌کند: «مشکلات اقتصادی، بیکاری، روزمرگی، بی‌حوصلگی و بی‌انگیزه بودن ازجمله عواملی است که مانع از روی آوردن جوانان کشور ما به مطالعه و کتابخوانی شده است. خانواده‌ای که چهار یا پنج فرزند در حال تحصیل دارند و هزینه کتاب‌های درسی آنان را به سختی فراهم می‌کنند چگونه می‌توانند برای فرزندان خود کتاب‌های غیردرسی آن‌هم با هزینه‌های بالا تهیه نمایند؟»

به گفته این استاد دانشگاه، وضعیت کتابخانه‌های عمومی هم چندان مناسب و رضایت‌بخش نیست و اکثر کتابخانه‌ها با کمبود کتاب‌های جدید روبه‌رو هستند.
بحران بزرگ ورود به فضای مجازی
فضای مجازی زمان زیادی از مردم گرفته و اوقات فراغت‌شان را پر کرده است و این مسئله در بحث کتابخوانی بحران بزرگی محسوب می‌شود.
تنهایی، افسردگی، اضطراب، عزت نفس پایین، ضعف مهارت مقابله، اختلالات روحی ازجمله مسائلی هستند که کودکان و نوجوانان در استفاده بیش از حد از اینترنت با آن مواجه هستند.
روانشناسان و کارشناسان مسائل اجتماعی به خانواده‌ها درباره استفاده فرزندان از فضای مجازی هشدار داده و زنگ‌های خطر را برای آنان به صدا درآورده‌اند. به گفته آنان از عمده‌ترین تاثیرات منفی اینترنت می‌توان به بحران هویت، عدم رشد مهارت‌های اجتماعی، اعتیاد به اینترنت و نیز صدمات جسمانی اشاره کرد.

نگذاریم فضای مجازی مالیخولیای فرهنگ شود
یک نویسنده در این‌باره می‌گوید: «واقعیت این است که ملتی دور افتاده از مطالعه و کتابخوانی شده‌ایم و این مسئله نه تنها در ایران بلکه در تمامی جهان اتفاق افتاده و سرانه مطالعه کتاب کاهش یافته است.»
وی دلیل این مسئله را گسترش فضای مجازی و پرشدن اوقات فراغت مردم با اینترنت، شبکه‌‌های اجتماعی و سرگرمی‌های رایانه‌ای عنوان می‌کند و می‌افزاید: «استفاده مداوم از اینترنت و فضای مجازی به مرور ذهن را تنبل می‌کند و از آنجا که استفاده ازمطالب اینترنتی سهل‌الوصول است افراد تمایلی به مطالعه کتاب از خود نشان نمی‌دهند و زمانی را برای کتابخوانی در زندگی خود در نظر نمی‌گیرند.»

به گفته این نویسنده، فضای مجازی به مرور تبدیل به آفتی برای خانواده‌ها می‌شود و آنچنان در این گرداب وحشتناک غرق می‌شوند که خودشان هم خبر ندارند و از خطرات چنین پدیده‌ای احساس خطر جدی نمی‌کنند بنابراین روزبه‌روز و لحظه به لحظه مقدمه ورود به فضاهایی غیرمتداول و نامتعارف فراهم خواهد شد.
کارشناسان اجتماعی معتقدند مهم‌ترین دلیلی که باعث می‌شود ایرانی‌ها سراغ کتاب نروند بی‌نیاز از مطالعه کتاب و احساس پر بودن از معلومات و اطلاعات جامع است که آن هم به دلیل ورود به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است، کار از رایانه و تبلت و لب‌تاب و … گذشته، هر فردی با داشتن یک گوشی تلفن همراه به هر جای دنیا که می‌خواهد متصل می‌شود و خبر کسب می‌کند، به همین راحتی، در تاکسی، در محیط کار، منزل، فروشگاه، پیاده‌رو، پارک و…. همه را در حال فرو‌رفتن در گوشی تلفن‌همراه و غرق شدن در آنها می‌بینیم که در چنین شرایطی واقعا دنیای اطراف خود خبر ندارند و فقط دل به دنیای مجازی داده‌اند. در جامعه‌ای که گسترش فضای مجازی این همه در روح و ذهن مردم تاثیر گذاشته آیا می‌توان انتظار مطالعه و کتابخوانی داشت؟.

نقش پدر و مادر در کتابخوان‌کردن فرزندان
«خانم محمدزاده» کتابدار با سابقه درباره علت عدم استقبال مردم به ویژه نسل جوان از مطالعه و کتابخوانی می‌گوید: «متاسفانه ریشه‌های این مسئله را باید در خانواده‌ها جست‌وجو کرد، پدر و مادری که خودشان اهل مطالعه نیستند و بیشتر اوقات‌شان را صرف مسائل مختلف زندگی می‌کنند چه ‌طور می‌توان از فرزندان این خانواده‌ها انتظار مطالعه داشت؟!
وقتی در یک خانواده افراد ظاهرا در کنار هم نشسته‌اند و سرشان در گوشی‌های تلفن همرا‌هشان است به ظاهر در کنار یکدیگر قرار دارند ولی روح و روانشان جای دیگری است و بیشتر از اینکه با همدیگر ارتباط برقرار کنند با مخاطبین مجازی‌شان ارتباط می‌‌گیرند.»
وی اضافه می‌کند: «کتابخانه‌ها محیط آرام و مناسبی برای مطالعه هستند و از نظر منابع و کتاب‌‌های مختلف در تمامی زمینه‌‌ها در سطح قابل قبولی قرار دارند اما متاسفانه مراجعین زیادی ندارند و میزها و صندلی‌‌ها خالی از اهل مطالعه و کتاب است!»
این کتابدار البته مسائل اقتصادی را نیز بی‌ربط نمی‌داند و می‌گوید: «وقتی عمده توجه مردم به مسائل اقتصادی و رفع نیازهای ریز و درشت اقتصادی است چگونه می‌توان از آنها انتظار داشت که با فراغ بال و آسودگی خاطر به مطالعه کتاب بپردازند و مسلما به خود می‌گویند به جای اینکه ۲ یا ۳ ساعت از وقت خود را در روز به مطالعه کتاب اختصاص دهم به مشکلات خود بپردازم و لقمه‌ای نان در بیاورم!»
در یک مقایسه‌ اجمالی میان کشورهای پیشرفته و غیرپیشرفته می‌توان به این نتیجه رسید که در کشورهای پیشرفته قشر فرهنگی و کتابخوان زیاد هستند و به رغم گسترش فضای مجازی در این کشورها زمان مطالعه خود را کاهش نمی‌دهند و با هیچ‌ چیز دیگر عوض نمی‌کنند ولی در کشورهای غیرپیشرفته این مسئله وجود ندارد و افراد اهل فرهنگ و با مطالعه روزبه‌روز کمتر و کمتر می‌شوند.

روابط اجتماعی متاثر از فضای مجازی
واقعیت این است که فضای مجازی بین انسان‌ها شکاف انداخته و روابط خانوادگی و اجتماعی را متزلزل ساخته است. امروزه فرزندان و پدر و مادر کمتر اتفاق می‌افتد که چندین ساعت در کنار یکدیگر بدون اینترنت وقت بگذرانند و به درد و دل گفت‌وگو و معاشرت با یکدیگر بپردازند.
براساس اظهارات معاون سازمان بهزیستی کشور میزان گفت‌وگو در بین اعضای خانواده در کشور تنها حدود ۳۰ دقیقه است و این مسئله یعنی فاجعه، یعنی آسیب و بلایی که حاصل استفاده از فضای مجازی و غرق شدن در منجلاب اینترنت است!
یک دانشجوی رشته مکانیک در این‌باره می‌گوید: «مشکل عدم مطالعه و کتابخوانی در کشور ما معلول چند عامل است که هرکدام از اهمیت خاص خود برخوردار است. به طور مثال از کودکی یاد نگرفتیم که کتابخوانی را عادت هرروزه خود بکنیم و هنوز آگاه نیستیم که چرا باید مطالعه کنیم و از کتابخوانی چه هدفی عاید ما خواهد شد؟.

ضرورت کم‌هزینه‌کردن مطالعه کتاب
مسئله دیگر هزینه بالای کتاب‌ها در کشور است وقتی از طریق تلگرام و اپلیکیشن‌های مختلف می‌توانیم به راحتی به ورد (Word) یا پی‌دی،اف (PDF) کتاب‌ها دسترسی پیدا کنیم چرا باید پول زیادی برای خرید کتاب بپردازیم؟»
این دانشجو همچنین می‌گوید: «تبلیغات کتابخوانی هم در کشور ما زیاد نیست و کتاب‌‌ها از جذابیت زیادی چه از نظر چاپ و کیفیت،‌ محتوای مطالب، تنوع جلد و …. برخوردار نیستند و همین مسائل باعث رویگردان شدن بسیاری از جوانان از مطالعه شده است.»