وحي قرآن بر پيامبر(ص) از كدام نوع وحي نبوي است؟

به گزارش قائم آنلاین، «وَ ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْياً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا» و هيچ بشرى را نرسد كه خدا با او سخن گويد، جز [از راه‏] وحى يا از فراسوى حجابى، يا فرستاده ‏اى بفرستد.[۱]

در آيه فوق اقسام تكليم الهى با بشر منحصرا در سه صورت بيان گرديده است:
نوع اول القاي قلبي است، نوع دوم تكليم از پشت حجاب است، مانند ايجاد صدا از جايي بدون اينكه شخص متكلم ديده شود؛ مانند شجره طور كه موسى عليه السّلام سخن خدا را مى‏ شنيد، ولى از ناحيه آن؛ و نوع سوم ارسال فرشته وحي است تا آنچه لازم است را به پيامبر ابلاغ كند. بنابراين قسم اول وحى بى ‏واسطه و مستقيم است و دو قسم ديگر كه در آنها تكليم، مقيد به قيد حجاب يا رسول گرديده، وحى با واسطه و غير مستقيمند. [۲]
اما نحوه وحى بر پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله در سوره شوري مشخص گرديده است: «وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لَا الْإِيمانُ» و همين گونه، روحى از امر خودمان به سوى تو وحى كرديم. تو نه مى‏ دانستى كتاب چيست و نه ايمان كدام است.[۳]
از اين آيه به خوبى روشن مى‏ گردد كه «وحى قرآن» از طريق تكلّم و گفت و گو بوده و «روح» در آيه همان روح الامين است كه در آيه ۱۹۴ شعراء مى ‏فرمايد: «قرآن را روح امين بر قلب تو نازل كرده است.»[۴] بنابراين بخشى از قرآن را فرشته وحى (جبرئيل و روح الامين) از طرف خدا آورده است. برخي از آيات هم به شيوه مستقيم بر پيامبر وحي شده است. برخي معتقدند به احتمال زياد اكثر قرآن به شيوه مستقيم به پيامبر وحي شده است.[۵]  اين نوع وحي دشوارترين نوع بوده است؛ يعنى هنگامى كه پيامبر مى‏ خواهد با همه وجود خويش بى‏ هيچ واسطه‏ اى با مبدأ هستى ارتباط برقرار كند: «إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا» در حقيقت ما به زودى بر تو گفتارى گرانبار القا مى ‏كنيم.[۶] عظمت «وحى مستقيم» آن گاه معلوم مى‏ گردد كه بدانيم، پيامبر اكرم داراى روحى نيرومند و فوق العاده بوده است و اساسا چون عاشقى را قابليّت لازم است، هر كسى نمى‏ توانسته است خود را در شعاع وحى قرار دهد و در حيطه اين امر عظيم واقع شود. اما سنگينى وحى چنان است كه پيامبر نيز به سختى آن را برمى‏ تابد.
در روايتي از پيامبر اكرم(ص) سوال مي شود وحى چگونه بر شما نازل مى ‏شود؟ حضرت فرمود: گاهى مانند صداى زنگ مى‏ آيد و اين شديدترين حالت وحى بر من است كه مرا كوفته و خسته مى ‏نمايد (در روايت ديگر آمده كه گمان مى‏ كنم كه جانم را از كالبد خارج مى‏ سازند) و در عين حال همه گفته‏ ها را حفظ مى‏ كنم. و گاه فرشته ‏اى به صورت مردى متمثل شده آن چه مى ‏گويد حفظ مى‏ شوم. در بخش اول اين روايت به وحي مستقيم و در بخش دوم به وحي از طريق جبرئيل اشاره شده است. از روايات چنين برمى‏ آيد كه هنگام وحي به واسطه جبرئيل امر بر حضرت دشوار نبوده است. گاه جبرئيل به صورت بشرى متمثل مى‏ شد و به حضور پيامبر (ص)مى‏ رسيد. در نقلى از امام صادق عليه السّلام آمده است:
«كان جبرائيل إذا أتى النّبيّ قعد بين يديه قعدة العبد و كان لا يدخل حتّى يستأذنه» جبرائيل هنگامى كه به حضور پيامبر مى‏ رسيد، مانند بندگان مى ‏نشست و بدون اجازه وارد نمى ‏شد. اين روايت عظمت و جلالت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله را در مقابل جبرئيل، كه قرآن از او به «شديد القوى» تعبير مى ‏كند، نشان مى ‏دهد. بنابراين دريافت وحى از طريق جبرئيل كار دشوارى نبوده است. گفته‏ اند كه جبرئيل به صورت دحية بن خليفه كلبى در برابر پيامبر ظاهر مى ‏شده است؛ چرا كه دحيه، زيباترين انسان در مدينه بوده است. [۷]

پي نوشت:
[۱] .شوري،۵۱
[۲] . التمهيد في علوم القرآن،محمد هادي معرفت، مؤسسة النشر الاسلامى‏،قم، ۱۴۱۵، ج‏۱، ص: ۳۰
[۳] .شوري،۵۲
[۴] . «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلى‏ قَلْبِكَ»
[۵] . التمهيد في علوم القرآن، ج‏۱، ص: ۶۴
[۶] .مزمل،۵
[۷] . التمهيد في علوم القرآن، ج‏۱، ص:۶۷؛  درسنامه علوم قرآنى، حسين جوان آراسته‏، بوستان كتاب قم‏،۱۳۸۰، ص: ۷۳-