مأموريتهاي اصلي و فرعي جبرئيل، از منظر قرآن

۱٫نازل كردن وحي: «يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِىَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاء»[۱] مهم ترين ماموريت جبرئيل رساندن وحي الهي به پيامبر اكرم بود. خداوند در پاسخ كساني كه مي گفتند پيامبر به خدا افترا بسته و قرآن كلام خدا نيست، بيان داشته كه قران را جبرئيل از نزد خدا به حق نازل كرده است: «قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّكَ بِالحَْق»[۲] نزول قرآن توسط جبرئيل در آيات ديگري نيز بيان شده است؛ مانند آيه ۱۹۳ سوره شعرا كه مي فرمايد: «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِين»روح الامين آن را نازل كرده است.

۲٫آموزش: جبرئيل فرشته علم است كه خداوند متعال در او تجلي مي كند و از او فيض علوم و معارف حقيقي به ديگران مي رسد و سبب حيات قلوبشان مي گردد. يكي از آموزش هاي جبرئيل ، تعليم آدم بود. پس از هبوط آدم از بهشت، وي دچار برهنگي و گرسنگي شد. جبرئيل به وي پشمينه بافي و كشاورزي و نان پختن آموخت و به او گفت اين همان خستگي و سختي اي است كه خداوند به تو خبر داده بود: «فَلَا يخُْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى»[۳] از ديگر آموزش هاي جبرئيل آموزش مناسك و اركان حج به ابراهيم عليه السلام بود. آموزش هاي ديگر جبرئيل چگونگي ساختن كشتي به نوح، آموزش تورات به عزير و آموزش ساختن زره به داود بود.

۳٫رساندن بشارت هاي خداوند به اولياي الهي: جبرئيل به زكريا در محراب در حال نماز، بشارت داد كه خداوند فرزندي به نام يحيي به او خواهد داد: «فَنَادَتْهُ الْمَلَئكَةُ وَ هُوَ قَائمٌ يُصَلىّ‏ِ فىِ الْمِحْرَابِ أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيى‏»[۴] مفسران مقصود از ملائكه را جبرئيل دانسته و گفته اند: بكاربردن لفظ جمع براي يك فرد در زبان عربي رواست. هم چنين جبرئيل به مريم بشارت داد كه خداوند او را برگزيده ، پاكيزه گردانيده و بر زنان عالم برتري داده است: «وَ إِذْ قَالَتِ الْمَلَئكَةُ يَامَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَئكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفَئكِ عَلىَ‏ نِسَاءِ الْعَالَمِين»[۵] سپس اين بشارت الهي را به وي رساند كه خداوند فرزندي بنام مسيح عيسي بن مريم به او عطا خواهد كرد كه در دنيا و آخرت آبرومند بوده و از مقربان خواهد بود.« إِذْ قَالَتِ الْمَلَئكَةُ يَامَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكلَِمَةٍ مِّنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسىَ ابْنُ مَرْيَم»[۶] گرچه در اين آيات نيز واژه ملائكه به صورت جمع به كار رفته ، ولي با توجه به اينكه در سوره مريم چنين بيان شده كه جبرئيل به مريم گفت: من فرستاده خدا هستم تا به تو فرزندي پاك ببخشم «قَالَ إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا»[۷] شكي نمي ماند كه مقصود از ملائكه در اين آيات نيز جبرئيل است. جبرئيل بشارت هاي ديگري نيز ابلاغ كرده است. مانند بشارت بدنيا آمدن اسماعيل به ابراهيم و پس از آن اسحاق و پس از او يعقوب.

۴٫ياري رساندن به پيامبران و پيروانشان: خداوند عيسي را با جبرئيل تاييد كرد «وَ أَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ»[۸] مفسران تاييد را در اين آيه به معناي تقويت و اعانت دانسته اند. تاييد روح القدس سبب شد تا عيسي بتواند در گهواره با مردم سخن بگويد. از مهم ترين كمك هاي جبرئيل ياري رساندن به رسول اكرم(ص) و مسلمانان صدر اسلام در مواقع متعدد و حساس بود. برخي مقصود از تاييد مومنان به روحي از جانب خدا را ياري رساندن جبرئيل به مومنان و دفاع از آنان دانسته اند:«وَ أَيَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ»[۹] در جنگ بدر و  احد جبرئيل و تعدادي ديگر از فرشتگان به ياري پيامبر و مسلمانان آمدند. از ديگر كمك هاي جبرئيل به پيامبران و پيروانشان مي توان به نجات ابراهيم(ع) از آتش نمرود ، كمك به موسي(ع) در كودكي وي، جاري ساختن آب زمزم براي اسماعيل(ع) ، كمك به اميرمومنان(ع) در جنگ ها و عيادت رسول اكرم(ص) پيش از رحلت وي اشاره كرد.

۵٫ تهديد كافران و عذاب كردن آنها: طبق نقلي در شب قدر هر سال تقديرهاي مربوط به خسف و مسخ و سياسات و بليات و انواع عذاب را در نسخه اي به جبرئيل داده،[۱۰] به او مي گويند: اين كار توست تا سال ديگر. از جمله عذاب هايي كه بوسيله جبرئيل صورت گرفته موارد زير است:
الف.عذاب قوم لوط :زماني كه جبرئيل با ديگر فرشتگان به خانه لوط آمدند، قوم لوط خواستار عمل ناپسند با مهمانان وي شدند. جبرئيل با بال خود به آنان زد و همگي نابينا شدند: «وَ لَقَدْ رَاوَدُوهُ عَن ضَيْفِهِ فَطَمَسْنَا أَعْيُنهَُمْ فَذُوقُواْ عَذَابىِ وَ نُذُر»[۱۱] و نيز بال خود را بر دست آنان كشيد و دست هايشان خشكيد. فرداي آن روز جبرئيل قوم لوط را ابتدا با صيحه اي نابود كرد: «فَأَخَذَتهُْمُ الصَّيْحَةُ مُشْرِقِين»[۱۲] سپس با يك بال خود روستاهاي آنان را به آسمان برد و آنها را واژگون ساخت: «فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا جَعَلْنَا عَلِيَهَا سَافِلَهَا وَ أَمْطَرْنَا عَلَيْهَا حِجَارَةً مِّن سِجِّيلٍ مَّنضُود»[۱۳]
ب. عذاب قوم صالح(ثمود): جبرئيل به اذن خداوند با صيحه اي همه افراد قوم ثمود را نابود كرد: «وَ أَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُواْ فىِ دِيَارِهِمْ جَاثِمِين»[۱۴]
ج. عذاب فرعون: براساس نقلي ،آنگاه كه فرعون و لشگريانش به تعقيب بني اسرائيل پرداخته، به كنار رودخانه رسيدند، فرعون ترسيد به رودخانه وارد شود. جبرئيل به شكل هامان وزير فرعون ظاهر شد و او را با خود به درون رودخانه برد. و زماني كه فرعون قبل از غرق شدن اظهار ايمان كرد جبرئيل گلي به دهان او فرو برد و گفت: آيا اكنون ايمان مي آوري، درحاليكه پيش از اين معصيت كار و مفسد بودي: «حَتىَّ إِذَا أَدْرَكَهُ الْغَرَقُ قَالَ ءَامَنتُ أَنَّهُ لَا إِلَاهَ إِلَّا الَّذِى ءَامَنَتْ بِهِ بَنُواْ إِسْرَ ءِيلَ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ.  ءَالَْانَ وَ قَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَ كُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِين»[۱۵]

ماموريت هاي فرعي و موردي جبرئيل:
۱٫وساطت در وجود يافتن عيسي: جبرئيل به امر الهي واسطه آفرينش عيسي شد: «إِنَّمَا أَنَا رَسُولُ رَبِّكِ لِأَهَبَ لَكِ غُلَامًا زَكِيًّا»[۱۶] وساطت جبرئيل بدين شكل بود كه در دامن مريم دميد و از دم او عيسي پديد آمد.
۲٫ نوشتن الواح تورات: الواح تورات را جبرئيل به امر حق نوشته است: «وَ كَتَبْنَا لَهُ فىِ الْأَلْوَاحِ مِن كُلّ‏ِ شىَ‏ْءٍ مَّوْعِظَةً»[۱۷]
۳٫ گستراندن زمين: بنابر قولي در مراحل آفرينش زمين ، ابتدا مكان كعبه آفريده شد، سپس جبرئيل زمين را از زير خانه كعبه گستراند: «وَ الْأَرْضَ بَعْدَ ذَالِكَ دَحَئهَا»[۱۸]
۴٫ندادادن در روز حشر: جبرئيل در محشر انسان ها را ندا داده به سوي حساب مي خواند: «يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكاَنٍ قَرِيب[۱۹]»[۲۰]

پي نوشت:
[۱] . رسولى مى ‏فرستد و بفرمان او آنچه را بخواهد وحى مى ‏كند. شوري،۵۱
[۲] . بگو، روح القدس آن را از جانب پروردگارت بحقّ نازل كرده. نحل،۱۰۲
[۳] . مبادا شما را از بهشت بيرون كند كه به زحمت و رنج خواهى افتاد! طه،۱۱۷
[۴] . و هنگامى كه او در محراب ايستاده، مشغول نيايش بود، فرشتگان او را صدا زدند كه خدا تو را به يحيى بشارت مى ‏دهد. آل عمران،۳۹
[۵] . و (به ياد آوريد) هنگامى را كه فرشتگان گفتند: «اى مريم! خدا تو را برگزيده و پاك ساخته و بر تمام زنان جهان، برترى داده است.آل عمران، ۴۲
[۶] . (به ياد آوريد) هنگامى را كه فرشتگان گفتند: «اى مريم! خداوند تو را به كلمه ‏اى [وجود با عظمتى‏] از طرف خودش بشارت مى‏ دهد كه نامش «مسيح، عيسى پسر مريم» است. آل عمران،۴۵
[۷] . گفت: «من فرستاده پروردگار توام (آمده ‏ام) تا پسر پاكيزه ‏اى به تو ببخشم!» مريم،۱۹
[۸] . و او را به وسيله روح القدس تأييد كرديم. بقره،۸۷
[۹] . و با روحى از ناحيه خودش آنها را تقويت فرموده است. مجادله،۲۲
[۱۰] . «فِيهَا يُفْرَقُ كلُ‏ُّ أَمْرٍ حَكِيم»در آن شب هر امرى بر اساس حكمت (الهى) تدبير و جدا مى ‏گردد. دخان،۴
[۱۱] . آنها از لوط خواستند ميهمانانش را در اختيارشان بگذارد ولى ما چشمانشان را نابينا و محو كرديم (و گفتيم:) بچشيد عذاب و انذارهاى مرا! قمر،۳۷
[۱۲] . سرانجام، هنگام طلوع آفتاب، صيحه (مرگبار- بصورت صاعقه يا زمين ‏لرزه-) آنها را فراگرفت! حجر،۷۳
[۱۳] . و هنگامى كه فرمان ما فرا رسيد، آن (شهر و ديار) را زير و رو كرديم و بارانى از سنگ [گِلهاى متحجر] متراكم بر روى هم، بر آنها نازل نموديم. هود،۸۲
[۱۴] . و كسانى را كه ستم كرده بودند، صيحه (آسمانى) فروگرفت و در خانه ‏هايشان به روى افتادند و مردند. هود،۶۷
[۱۵] . هنگامى كه غرقاب دامن او را گرفت، گفت: «ايمان آوردم كه هيچ معبودى، جز كسى كه بنى اسرائيل به او ايمان آورده‏ اند، وجود ندارد و من از مسلمين هستم!»  (امّا به او خطاب شد:) الآن؟!! در حالى كه قبلًا عصيان كردى، و از مفسدان بودى! يونس،۹۰-۹۱
[۱۶] . من فرستاده پروردگار توام (آمده ‏ام) تا پسر پاكيزه ‏اى به تو ببخشم. مريم،۱۹
[۱۷] . و براى او در الواح اندرزى از هر موضوعى نوشتيم. اعراف،۱۴۵
[۱۸] . و زمين را بعد از آن گسترش داد، نازعات،۳۰
[۱۹] . منتظر روزى باش كه منادى از مكانى نزديك ندا مى‏ دهد. ق،۴۱
[۲۰] . دائره المعارف قرآن كريم، مركز فرهنگ و معارف قرآن ،بوستان كتاب، قم، ۱۳۸۲،ج۹،ص۵۰۲-