جهش ۷۰ درصدی قیمت شکر در روز‌های پایانی سال، از کجا آب می‌خورد؟

گویا در روز‌های پایانی سال، دومینوی افزایش قیمت این بار به شکر رسیده است. قاسمعلی حسنی دبیرکل اتحادیه بنکداران مواد غذایی طی مصاحبه‌ای در دوازدهم اسفند ۱۳۹۷ درباره افزایش قیمت شکر گفت: قیمت عمده فروشی هر کیلوگرم شکر در روی تریلی به ۵۶۰۰ تومان و در سطح عمده فروشی به ۶۰۰۰ تومان تا ۶۲۰۰ تومان رسیده، این در حالی است که در چند ماه گذشته، این محصول کمتر از ۳۰۰۰ تومان قیمت داشت. وی افزود: قیمت شکر ظرف سه ماه حدود ۷۰ درصد افزایش یافت و بخش خصوصی دخالتی در این افزایش قیمت ندارد.

آمار‌های منتشره در مرکز آمار ایران نشان می‌دهد، قیمت هر کیلوگرم شکر در یک سال اخیر نیز رشد ۲۹ درصدی را تا پایان بهمن ماه سال جاری تجربه نموده است. البته طبق گفته دبیرکل اتحادیه بنکداران مواد غذایی در روز‌های اخیر، قیمت شکر بیشتر رشد داشته است.

این افزایش قیمت شکر در حالی است که این ماده خوراکی به عنوان ماده اولیه تولید بسیاری از مواد غذایی است و افزایش قیمت آن می‌تواند بر قیمت کالا‌های مختلف از جمله شیرینی و شکلات تأثیرگذار باشد.

حالا پرسش اساسی این است که دلیل این افزایش قیمت شکر چیست؟ آیا افزایش نرخ دلار بر روی قیمت آن تأثیرگذار بوده است؟ آیا میزان تولید و واردات آن در سال جاری کاهش یافته است؟

در ابتدا باید گفت، دولت از ابتدای سال جاری برای واردات شکر ارز دولتی اختصاص داد. حتی هنگامی که در شانزدهم مرداد ماه سال جاری دولت و بانک مرکزی تصمیم گرفتند که فهرست کالا‌های اساسی دریافت کننده ارز دولتی را کاهش دهند، شکرخام باز هم در بین ۲۵ قلم کالای اساسی جای گرفت و دولت برای واردات آن ارز دولتی به قیمت ۴۲۰۰ تومان اختصاص داد. شایان ذکر است، شکر خام، شکری است که می‌توان با تصفیه آن به شکر سفید دست یافت. پس نمی‌توان افزایش قیمت دلار را دلیل افزایش قیمت شکر در این روز‌های پایانی سال دانست.

موضوع دیگری که می‌تواند روی قیمت شکر موثر باشد، کاهش عرضه این محصول از طریق کاهش تولید و یا کاهش واردات است.قبل از اینکه میزان تولید و واردات شکر را بررسی کنیم، باید گفت که مطابق با مصاحبه بهمن دانایی، دبیر انجمن صنفی کارخانه‌های قند و شکر ایران در اردیبهشت ماه سال جاری سرانه مصرف شکر هر ایرانی بین ۲۶ تا ۳۰ کیلوگرم است و سالانه حداکثر ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن شکر در کشور مصرف می‌شود. پس با توجه به این مصاحبه، برای پاسخ به تقاضای سالانه ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن شکر در کشور باید در مجموع به همین میزان تولید و واردات صورت گیرد.

نمودار زیر میزان تولید شکر در ده سال اخیر را نشان می‌دهد. آمار‌های این نمودار از سایت انجمن صنفی کارخانه‌های قند و شکر ایران استخراج شده است. روند تولید این محصول نشان می‌دهد که در ده سال اخیر شیب افزایش تولید بسیار بالا بوده است، اما در سال جاری، میزان تولید به صورت چشمگیری کاهش یافته است. در حالی که در سال گذشته میزان تولید بیش از دو میلیون تن بوده است، این رقم با کاهشی ۱۲۰ درصدی در ده ماهه نخست سال جاری به ۹۱۶ هزار تن رسیده است، حال آنکه علیرضا اشرف، رئیس هیأت مدیره انجمن صنایع قند و شکر ایران طی مصاحبه‌ای در پانزدهم مرداد ۱۳۹۶ عنوان نموده بود که اگر برخی شرایط جور باشد کشور می‌تواند در پایان دولت دوازدهم جشن خودکفایی کامل تولید شکر را بگیرد.

قاسمعلی حسنی دبیرکل اتحادیه بنکداران مواد غذایی در همین مصاحبه اخیر خود مدعی شده که به دلیل مسائل کم آبی در سال جاری ۷۵ درصد کمتر چغندر قند برداشت داشته ایم. این ادعا شاید مهمترین عامل کاهش میزان تولید شکر در سال جاری بوده است. البته کارشناسان دلایل دیگری را نیز در کاهش میزان تولید شکر دخیل می‌دانند که از جمله این موارد می‌توان به نارضایتی کشاورزان از نرخ خرید تضمینی چغندرقند، تأخیر در تسویه مطالبات آنان، تأخیر در اعلام نرخ شکر و … اشاره نمود.

علیرضا یزدانی، مجری طرح چغندر قند وزارت جهاد کشاورزی طی مصاحبه‌ای در شانزدهم دی ماه سال جاری با اشاره به لزوم اصلاح نرخ خرید تضمینی چغندر قند، اظهار داشت: سیاست‌های ارزی و مشکلاتی که در این زمینه به وجود آمد، موجب شد هزینه‌های تولید چغندرقند به شدت افزایش یابد. وی افزود: قیمت خرید تضمینی چغندر قند بهاره ۳ هزار و ۴۰۳ ریال و چغندر قند پاییزه ۳ هزار و ۳۳۸ ریال تصویب و اعلام شده است. در حالی که پیشنهاد ما حدود ۳۲ درصد افزایش نسبت به سال ۹۶ بوده که بر این اساس باید قیمت به بالای ۴۰۰ تومان می‌رسید.

اما وضعیت واردات شکر در سال جاری چگونه بوده است؟

جدول زیر از سایت انجمن صنفی کارخانه‌های قند و شکر ایران استخراج شده است و این جدول میزان واردات شکر از سال ۱۳۸۴ تا پایان دی ماه سال ۱۳۹۷ را نشان می‌دهد. همان گونه که ملاحظه می‌شود تا پایان دی ماه سال جاری واردات شکر سفید مطابق چند سال اخیر صفر و میزان واردات شکر خام در این مدت ۱۵۴ هزار تن بوده است که این میزان واردات کمترین میزان واردات از سال ۸۴ تاکنون می‌باشد. میزان واردات شکر در سال جاری در مقایسه با سال گذشته ۸۲ درصد کاهش یافته است. ارز خارج شده برای واردات ۱۵۴ هزار تن شکر تا پایان دی ماه سال جاری ۶۱ میلیون و ۱۷۷ هزار و ۳۹۲ دلار بوده است. به دلیل نبود اطلاعات کافی مشخص نیست که چقدر از این ارز خارج شده برای واردات شکر، ارز دولتی بوده است.

پس در مجموع میزان تولید و واردات شکر در سال جاری به شدت کاهش یافته است و این کاهش، فاصله چشمگیری با تقاضای سالانه شکر (۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن) دارد و همین خود عامل اساسی در افزایش قیمت شکر در روز‌های پایانی سال می‌باشد.

از طرفی علاوه بر این کاهش تولید و واردات شکر، قاسمعلی حسنی دبیرکل اتحادیه بنکداران مواد غذایی انحصار در توزیع شکر را نیز عامل دیگری در افزایش قیمت شکر دانسته است. وی در این باره در مصاحبه اخیر خود عنوان نمود: شکری که توسط شرکت بازرگانی دولتی توزیع می‌شود به دست همه نمی‌رسد و با انحصار همراه شده است. وی در پایان مصاحبه خود افزود: در صورتی که ارز ۴۲۰۰ تومانی از واردات این محصول برداشته شود افراد بیشتری می‌توانند اقدام به واردات آن کنند و بازار به تعادل خواهد رسید و دیگر این محصول با افزایش قیمت‌های ناگهانی در بازار داخلی مواجه نخواهد شد.