انتشار مقاله محققان ایرانی از«پیشرفت‌ها و چالش‌های سلامت ایران» در مجله معتبر بین المللی لنست

به گزارش قائم آنلاین، این مقاله با همکاری بیش از ۴۰ محقق ایرانی و تعدادی از مراکز تحقیقاتی علوم پزشکی کشور، با عنوان « Iran in Transition » (ایران در گذار)، دوشنبه ۲۹ آوریل ۲۰۱۹ درمجله بین المللی «لنست» در حالی منتشر شده است که ایران، همزمان میزبان هفتمین نشست منطقه‌ای مجمع جهانی سلامت (اولین نشست منطقه‌ای سلامت غرب آسیا و شمال افریقا) با حضور بیش از ۷۰۰ شرکت کننده داخلی و خارجی در جزیره کیش است و نتایج این مقاله در این نشست نیز تشریح خواهد شد.

آنچه می‌خوانید تصویری است که این محققان ایرانی از تأثیر وقایع یاد شده بر سلامت در ایران و نیز چالش‌های پیش روی آن ارائه کرده‌اند:

تحولات مهم سیاسی اجتماعی مؤثر بر سلامت ایران

کمبود شدید امکانات بهداشتی، قحطی، خشکسالی، فقر، گرسنگی و سو تغذیه، امید به زندگی پایین، نرخ بالای مرگ و میر کودکان (۵۰ درصد) و مادران به دلیل بارداری‌های مکرر غیرایمن، مرگ زودهنگام نوزادان بر اثر اسهال و بیماری‌های عفونی، تیفوس، وبا، سرخک، طاعون، سل، مالاریا و … چهره سلامت در دوران قاجار (۱۷۹۴-۱۹۲۵) را به شدت تحت تأثیر قرار داده بود، اما امیرکبیر، نخست وزیر نامدار ناصرالدین شاه، نه فقط با اقدامات وسیعش، علیه بیماری‌های عفونی به پا خاست تا آنها را کنترل کند و تا حدی هم موفق بود، بلکه با مشاهده این اوضاع، توسعه دانش پزشکی در ایران را یک ضرورت دید و برخی اقدامات دیگر در این زمینه را نیز به مجموعه تلاش‌های خود افزود.

آثار به جا مانده از ایرانیان باستان در پزشکی و مجموعه اقدامات انجام شده در ادوار مختلف برای درمان و کنترل بیماری‌ها نشان می‌دهد حفظ سلامت و بهداشت عمومی با فرهنگ این کشور، درآمیخته است.

پس از قاجار، سلسله پهلوی نیز با وجود جنگ جهانی، اشغال کشور توسط نیروهای متفقین (انگلیس و شوروی)، مشکلات عظیم همچون ادامه فقر، گرسنگی، قحطی، بیماری‌های عفونی، مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال (از هر سه کودک ایرانی زیر ۵ سال، یک کودک فوت می‌کرد) نرخ باروری بالا در ایران که در آن زمان یکی از بالاترین نرخ‌های باروری در جهان بود، سبب رکود در اقدامات نشد بلکه در این دوران، ما در نهایت، شاهد تأسیس دانشگاه تهران و توسعه برخی مراقبت‌های بیمارستانی بر پایه بهداشت عمومی هستیم؛ هر چند که دسترسی به خدمات درمانی، محدود به چند بیمارستان و کلینیک، آن هم فقط در پایتخت و چند شهر بزرگ کشور بود. تأثیر وقایع سیاسی اجتماعی بر سلامت عمومی طی آن دوران در حالی ادامه می‌یافت که ایران تغییرات اکولوژیکی و زیست محیطی مؤثر بر سلامت از یک سو و افزایش سه برابری جمعیت طی سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۹ (سه دهه قبل از وقوع انقلاب اسلامی) را تجربه کرده بود.

سلسله پهلوی سقوط کرد و ایران شاهد پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ شد. اما درست یک سال بعد، این کشور، تحت حمله متجاوزانه عراق به خاک خود به فرمان صدام حسین قرار گرفت. جنگی مهیب و ویرانگر با هزاران کشته و مصدوم و خسارات فراوان در طول ۸ سال! و این همه، قطعاً سلامت در ایران را در ابعاد جسمی و روانی تحت تأثیرات شدید قرار داده بود.

پس از پایان جنگ هشت ساله، ایران که هنوز زیر بار فشار آثار یکی از مهیب‌ترین جنگ‌های تاریخ قرار داشت با بی سابقه ترین تحریم‌ها در طول تاریخ، از آمریکا و متحدانش مواجه شد؛ این تحریم‌ها که تا کنون به مدت چهل سال طول کشیده و عمدتاً عرصه اقتصادی را هدف گرفته‌اند، بخش سلامت ایران را نیز به دلیل ایجاد محدودیت شدید در دسترسی ایرانیان به داروها و تجهیزات پزشکی در بازار جهانی تحت تأثیر قرار داده است.

نگاهی به عوامل مؤثر بر سلامت پس از انقلاب اسلامی

ایران به عنوان سومین کشور پهناور و پرجمعیت خاورمیانه، با بیش از ۸۲ میلیون تن جمعیت، جزو کشورهای دارای درآمد «متوسط – بالا» در طبقه بندی جهانی است. نرخ باروری در این کشور طی سال‌های ۱۹۸۵ تا ۲۰۱۶ از ۶.۵ تولد به ازای هر زن، به ۱.۸ رسیده است. با وجود پوشش ۹۵ درصدی تحصیلات عمومی رایگان در مناطق شهری و روستایی ایران، اما این کشور هنوز شاهد برخی کاستی‌ها در این زمینه به ویژه در برخی مناطق محدود روستایی است.

نکته قابل توجه، اما، افزایش نرخ سواد عمومی در ایران است که از ۱۰ درصد و ۳۰ درصد در زنان و مردان، به بیش از ۸۴ درصد و ۹۱ درصد رسیده است! همچنین شمار دانشجویان در ایران با رشد بسیار قابل توجهی رو به رو بوده و از ۳۱۲ هزار در ۱۹۹۰ به ۴ میلیون نفر در ۲۰۱۶ رسیده است. نرخ بیکاری در ایران برای مردان ۱۰.۹ درصد و برای زنان ۱۸.۶ درصد است و بالاترین نرخ بیکاری به جوانان فارغ التحصیل دانشگاه‌ها اختصاص دارد که یکی از مهمترین دلایل آن افزایش حضور زنان در آموزش عالی و سهم کمتر آنها در بازار کار به علل مختلف است.

دستاوردهای ایران در سلامت پس از انقلاب
توسعه دانش پزشکی در ایران با تربیت هزاران دانشجو و پزشک

مقاله محققان ایرانی، سپس به دستاوردها و چالش‌های سلامت در ایران پس از انقلاب اسلامی اشاره کرده و اینگونه عنوان می‌کند که اگرچه طب سنتی قرن‌ها در مراکز آموزشی مذهبی ایران رایج بود اما تأثیر فوق العاده مدرسه دارالفنون طی نیم قرن برای تربیت ۱۱۰۰ پزشک که بسیاری از آنها آموزش پزشکی را در خارج از کشور ادامه داده و پس از بازگشت، پست‌های بالایی را در نظام آموزش پزشکی و بهداشتی ایران در دست گرفتند، ایجاد اولین دانشکده پزشکی طب در تهران که حاصل استقلال گروه پزشکی دارالفنون بود، تأسیس دانشکده پزشکی دانشگاه تهران که دانشجویان دختر نیز برای اولین بار در دهه‌های اول قرن بیستم وارد آن شدند، همگی نشان از خیز ایران برای توسعه دانش پزشکی داشت.

توسعه‌ای که حاصل آن ابتدا، افزایش قابل توجه تعداد پزشکان آموزش دیده در خارج در تخصص‌های مختلف بود و با استقلال دانشکده‌های پرستاری، مامایی، داروسازی، دندانپزشکی و بهداشت ادامه یافت و به ایجاد دانشکده‌ها و دانشگاه‌های فراوان علوم پزشکی به سراسر ایران رسید تا آنجا که اکنون بیش از ۵۰ دانشکده پزشکی دولتی و خصوصی در ایران فعال است و سالانه بیش از ۷ هزار دانشجوی پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی در دانشگاه‌های پزشکی آموزش می‌بینند. این آموزش، از زمانی که دانشگاه‌های علوم پزشکی به زیر مجموعه وزارت بهداشت منتقل شده‌اند، کیفیت بسیار بهتری یافته است. اکنون، شمار دانشجویان پذیرش شده در دانشکده‌های پزشکی، پرستاری و بهداشت ایران از ۶۶ هزار در سال ۱۹۸۸ به ۲۵۶ هزار تا سال ۲۰۱۷ رسیده و این یعنی، دسترسی بیشتر به مراقبت‌های بهداشتی در ایران با توسعه دانشگاه‌های علوم پزشکی و پیشرفت‌های سریع ایران در تولید علم پزشکی و کسب رتبه بالا در منطقه!

الگوی موفق توسعه شبکه مراقبت‌های اولیه سلامت در روستاهای ایران و چالش‌های موجود در خدمات سطح سوم

در حالی که بر اساس تخمین‌ها، در سال ۱۹۵۰، تنها یک پزشک به ازای هر ۶۰ هزار ایرانی وجود داشت، توزیع بهتر خدمات اولیه سلامت بویژه در نواحی روستایی دورافتاده، تبدیل به یکی از دغدغه‌ها در ایران شده بود. بنابراین، این کشور با بهره بردن از تجربیات پروژه‌های آزمایشی که قبل از انقلاب انجام شده بودند همچون «سپاه بهداشت» که فارغ التحصیلان پزشکی را ملزم به خدمت در مناطق روستایی تا دو سال می‌کرد، گام‌های بلندی برداشت، برنامه ملی ایجاد شبکه سراسری مراقبت‌های اولیه سلامت در روستاها با حضور کارکنان آموزش دیده تحت نظارت حوزه سلامت را در دستور کار قرار داد و «خانه‌های بهداشت» را در تمام مناطق روستایی توسعه داد. بهورزها به عنوان اولین نقطه ارتباط در ارائه خدمات سلامت در نواحی روستایی، تربیت شدند و در موارد ضروری بیمار را به پزشک ارجاع می‌دادند. این شبکه با حضور ماماها و سایر متخصصین کامل‌تر شد. به این ترتیب بهبود بسیار چشمگیری در سلامت مردم روستا بویژه سلامت مادران و کودکان و کاهش مرگ و میر آنها حاصل شد. همچنین ایران برنامه «پزشک خانواده» را بنیان گذاشت تا در تمام روستاها فعال شوند و با وجود کاستی‌هایی که این برنامه تا کنون دارد، به دستاوردهای فوق العاده ای رسیده است.

نگرانی مهم موجود در این نظام جایی است که سطح خدمات رسانی از بهورز و پزشک خانواده بالاتر رفته و به سطح سوم خدمات سلامت می‌رسد و در بخش‌هایی مثل خدمات بستری دچار مشکل شده و تلاش‌های صورت گرفته را تحت الشعاع قرار می‌دهد. چالش‌های این شبکه با توسعه شهرنشینی افزون‌تر شده است.

بهبود دسترسی به مراقبت‌های ثانویه و بیمارستانی

نقص در کنترل و درمان کامل بیماری‌های پرخطر

ساخت بیمارستان در ایران سابقه‌ای بسیار طولانی دارد. قبل از انقلاب، بویژه از سال ۱۹۱۶ چندین بیمارستان بزرگ در ایران ساخته شد. اما توسعه وسیع بیمارستانها در ایران به بعد از سال ۱۹۹۰ باز می‌گردد. هم اکنون خدمات بستری در ۹۲۰ بیمارستان ایران که ۸۴ درصد آنها دولتی هستند، با ۱۱۷ هزار تخت بیمارستانی ارائه می‌شود. در حالی که کل جمعیت ایران، طی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۱ حدود ۱۱ درصد افزایش داشته، اما، تراکم تخت‌های بیمارستانی در ایران در همین مدت ۶۹ درصد افزایش نشان می‌دهد. هر چند توزیع نامناسب تخت‌های بیمارستانی، لزوم توجه به مناطق دورافتاده را آشکار می‌کند. همچنین با توسعه بیمارستان‌های خصوصی در ایران، شکاف بزرگی بین کیفیت خدمات این بیمارستانها و بیمارستان‌های دولتی ایجاد شده که باید کاهش یابد. کاهش مرگ و میر در بخش‌های مراقبت‌های ویژه (آی سی یو) نیز موضوع دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد.

خدمات سرپایی در ایران نیز با وجود پیشرفت‌های بسیار عالی، دچار کاستی‌هایی است. مثلاً در سال ۲۰۱۱، ۷۰ درصد زنان و ۸۰ درصد مردانی که مبتلا به فشار خون بالا بودند، بیماری شأن تشخیص داده نشده بود و تنها کمتر از ۱۰ درصد افرادی که بیماری فشار خون آنها تشخیص داده شده بود، تحت کنترل مناسب بودند. این وضعیت در مورد برخی بیماری‌ها همچون دیابت نیز قابل مشاهده بود.

بیشترین و سریع‌ترین کاهش فرزندآوری در جهان

ایران در طول سه دهه قبل از انقلاب اسلامی، رشد سه برابری جمعیت را تجربه کرده بود. سیاست فرزندآوری در ایران، متأثر از اتفاقات گوناگون دستخوش تغییراتی بوده است. در سال ۱۹۶۶ اولین برنامه تنظیم خانواده با هدف تشویق خانواده‌ها به کاهش تعداد فرزندان با شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» آغاز شد. پس از وقوع جنگ، مجدداً سیاست «فرزند بیشتر» جایگزین سیاست قبلی شد و رشد سالانه جمعیت افزایش یافت. اما در ادامه با اجرای قوی‌تر برنامه تنظیم خانواده برای کاهش فرزندآوری، نرخ باروری به سرعت، به ۱.۸ تولد به ازای هر زن رسید. ایران طی چهار دهه گذشته بیشترین و سریع‌ترین کاهش فرزندآوری در جهان را تجربه کرده است. اکنون سیاست فرزندآوری بیشتر مورد حمایت است.

از ریشه کنی آبله تا ورود به «پیش – حذف» مالاریا

در اواسط قرن ۱۹، امیر کبیر، اولین ابتکار عمل ملی را برای کنترل بیماری‌های عفونی با برنامه ملی واکسیناسیون علیه آبله، به کار بست. سپس واکسیناسیون رایگان، اجباری شد. تأسیس مرکز درمان بیماران جزامی، نخستین بیمارستان مبتلایان سل، تأسیس «انستیتو پاستور» اقداماتی بزرگ در کنترل بیماری‌های عفونی در ایران محسوب می‌شوند. انستیتو پاستور ایران، واحد پیشگیری از بیماری‌های مشترک حیوان و انسان و چندین آزمایشگاه تشخیص طبی تأسیس کرد و دستاوردهای برجسته ای در پوشش ملی واکسیناسیون و تأمین واکسن‌های رایگان ضد دیفتری و واکسن آبله حاصل شد. پس از جنگ جهانی دوم، زمانی که تولید داخلی واکسن آبله به ۵۰ میلیون دوز در سال رسید، ایران ریشه کنی آبله را در کشور رسماً اعلام کرد و سپس، اولین برنامه ریشه‌کنی مالاریا در ایران آغاز شد و ایران اکنون در فاز پیش-حذف بیماری قرار دارد. حدود یک سوم تا نیمی از موارد جدید مالاریا در سال‌های اخیر، بین مهاجران بوده است. بهبود شرایط اجتماعی-اقتصادی و درمان بهتر، باعث کاهش ۱۰ برابری بروز مالاریا طی ۵۰ سال گذشته شده است. برنامه «پایش ملی سل» از دیگر برنامه‌های موفق ایران بوده است. همچنین وبا در ایران کاملاً تحت کنترل است و شیوع تب تیفوئید به دنبال ارتقا بهداشت و تأمین آب آشامیدنی سالم به شدت کاهش یافته است.

تداوم نگرانی‌ها از بودجه ناکافی سلامت در ایران

کاهش سهم مردم در هزینه‌های سلامت به ۳۰ درصد، همواره یکی از شعارها و اهداف در ایران بوده است. این سهم در سال ۲۰۱۰ به بالاترین میزان (۵۹ درصد) رسید اما پس از آن روند کاهشی یافت. افزایش ناکافی بودجه دولتی سلامت، در کاهش نیافتن سهم مردم در هزینه‌های سلامت نقش مهمی داشته است. در حالی که هزینه‌های کلی سلامت طی سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲، ۹ برابر شده بود، اما بودجه سلامت، حدود ۷.۵ برابر افزایش یافته بود. همچنین بین افزایش جمعیت تحت پوشش بیمه عمومی و بودجه منابع آن، شکاف زیادی بود. در این شرایط ایران، طرح بزرگ تحول سلامت را باهدف پوشش همه جانبه هزینه‌های سلامت به اجرا درآورد؛ اما با وجود آشکار شدن آثار این طرح که موجب پوشش ۹۷ درصدی جمعیت با بیمه‌های پایه و کاهش سهم مردم در هزینه‌های سلامت به کمتر از ۱۰ درصد شده بود، تأمین بودجه کافی طرح تحول سلامت همواره یکی از نگرانی‌ها بوده است.

سطح پایین سواد سلامت روان و نیاز خدمات غیردارویی به پوشش بیمه‌ای

تأسیس بیمارستان‌ها و دپارتمان‌های جدید روانپزشکی در ایران از دهه ۱۹۵۰ و آموزش روانپزشکی از دهه ۱۹۶۰ منجر به خدمات به بیماران مبتلا به اختلالات روانپزشکی شد که در این زمینه، بیمارستان روزبه و انستیتو روانپزشکی تهران پیشتاز بودند. اما نگرانی‌ها از وضعیت سلامت روان مردم ایران، پس از پایان جنگ عراق علیه ایران بروز یافت. شیوع بالای اختلالات روانی در برخی مناطق روستایی تحت آسیب جنگ و ظرفیت پایین پاسخگویی، بر این نگرانی‌ها دامن می‌زد.

بر همین اساس ایران، اولین برنامه «سلامت روان» را اجرا و سلامت روان را برای عموم مردم دنبال کرد و آن را توسعه داد؛ به طوری که سلامت روان شامل «سلامت روان در مدارس»، «سلامت روان نجات یافتگان از حوادث طبیعی»، «پیشگیری از خودکشی»، «جلوگیری از خشونت خانگی»، «درمان سو مصرف مواد»، «توسعه مراقبت کوتاه مدت بیماران دربخش‌های روانپزشکی بیمارستان‌های عمومی به جای اقامت‌های طولانی مدت بیماران در بیمارستان‌های روانپزشکی»، «حمایت از مراقبان این بیماران در منزل» و انجام سایر مداخلات بوده است. با وجود تمام این پیشرفت‌ها در ایران، همچنان یک سوم افراد مبتلا به اختلالات روانی، نیازی به دریافت خدمات نمی‌بینند و اقدامی نمی‌کنند و دو سوم بیماران مبتلا برای درمان مشکلات خود، هیچیک از خدمات سلامت را دریافت نمی‌کنند. سطح سواد در زمینه سلامت روان پایین است و سیستم بیمه‌ای، بیشتر خدمات غیردارویی مبتلایان به اختلالات روانی را پوشش نمی‌دهند.

بر اساس گزارش پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، نگاهی به مجموع دستاوردهای علمی و اجتماعی ایران در عرصه سلامت نشان می‌دهد این کشور، به پیشرفت‌های چشمگیری در سلامت عمومی از جمله کنترل رشد جمعیت با اجرای برنامه ملی تنظیم خانواده، اجرای واکسیناسیون‌های سراسری رایگان علیه برخی بیماری‌های عفونی مرگبار و تولید واکسن‌های مورد نیاز، بهبود فوق العاده شاخص رشد کودکان (کوتاه قدی)، کاهش مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال و نیز نوزادان با کسب رتبه نخست در دنیا، کاهش مرگ و میر مادران باردار، ایمن سازی ۹۹ درصدی زایمان مادران با مداخله کامل متخصصان و نیروهای بهداشتی ماهر، کاهش بسیار شدید موارد بروز سل، کنترل بیماری مالاریا تا مرز حذف آن و سایر بیماری‌های عفونی، کاهش بروز هپاتیت‌های ویروسی و کنترل آنها از طریق واکسیناسیون مادران و نوزادان و تولید داروهای مؤثر درمانی، کاهش مرگ بر اثر تصادفات جاده‌ای، کاهش شدید بیماری‌ها و مرگ بر اثر مصرف آب آشامیدنی غیربهداشتی، کاهش مرگ بر اثر آلودگی هوا بویژه آلودگی هوای خانه، کاهش در مصرف سیگار و … و در نهایت افزایش سن امید به زندگی در زنان به ۷۹.۴ سال و در مردان به ۷۵.۵ سال دست یافته که همگی آنها در شرایط سخت تحولات سیاسی و اجتماعی گوناگون که از همه مهم‌تر جنگ تحمیلی و تحریم‌های آمریکا و متحدانش بوده، محقق شده‌اند.

بیماری‌های غیرواگیر عامل اصلی سه چهارم مرگ‌ها

با وجود کسب دستاوردهای عظیم بهداشتی و علمی در عرصه سلامت توسط ایران اما این کشور اکنون چالش‌های مهمی پیش رو دارد که برای کنترل کامل آنها تا ۲۰۳۰ برنامه ریزی، سیاستگذاری و اقداماتی کرده است.

با کاهش بار بیماری‌های واگیر دار، چهره سلامت در ایران همانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه، رنگ بیماری‌های غیرواگیر گرفت. اکنون این بیماری‌ها، علت اصلی بیش از سه چهارم مرگ‌های ثبت شده و عامل بیش از ۸۰ درصد بار تحمیلی بیماری‌ها به ایران هستند.

مرگ‌های زودرس و خیلی زودرس در ایران

هر چند که هنوز جراحات ناشی از تصادفات جاده‌ای در صدر فهرست مرگ جوانان در ایران است؛ اما بیماری‌های ایسکمیک قلبی، سکته‌های قلبی و مغزی علت نخست مرگ در بین میانسالان و سالمندان و نیز بیماری‌هایی با بیشترین سال‌های زندگی همراه با ناتوانی در ایران معرفی می‌شود؛ حتی این بیماری‌ها در ایران، در مقایسه با کشورهای پردرآمد، در سنین پایین‌تری رخ می‌دهند. تا آنجا که ایران با دغدغه‌ای بزرگ به نام مرگ‌های زودرس و مرگ‌های خیلی زودرس عمدتاً به دلیل سکته‌های قلبی و مغزی ناشی از عوامل قابل پیشگیری مواجه شده است به طوری که بر اساس آخرین آمارها، ۴۷ درصد از مجموع ۳۸۰ هزار مرگ در سال ۲۰۱۷، زودرس (زیر ۷۰ سال) بوده که ۱۲۲ هزار مورد آن مربوط به بیماری‌های غیرواگیر مزمن بوده است. از همین مجموع مرگ‌های زودرس ایران، ۸۵ هزار مرگ خیلی زودرس (زیر ۵۰ سال) بوده که سرطان‌ها در رتبه نخست و بیماری ایسکمیک قلبی در رتبه علل مرگ‌های زودرس در ایران بوده‌اند. بنابراین وزارت بهداشت ایران باید اولویت اول را به پیشگیری از مرگ‌های زودرس بدهد.

اختلالات روانی و سو مصرف مواد

اختلالات روانی و سو مصرف مواد نیز منجر به تحمیل بار بزرگی از بیماری‌ها در بین جوانان شده است. این دسته، بیماری‌هایی هستند که بیشترین میزان سال‌های زندگی منطبق با ناتوانی را به دنبال دارند.

سهم ۱۲ درصدی سرطان‌های بدخیم در مرگ و میر

انواع مختلف سرطان‌های بدخیم، در ۱۲ درصد مرگ و میرهای ایران سهم دارند. سرطان پستان در زنان و سرطان پروستات در مردان ایران شایع‌ترین است.

در دهه ۹۰ بیشترین میزان شیوع سرطان مری در جهان به شمال شرق ایران اختصاص داشت اما با بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی ساکنان آن منطقه، شیوع این سرطان تقریباً ۵۰ درصد کاهش یافت.

کم تحرکی، چاقی، اضافه وزن و رژیم غذایی نامناسب

بر اساس داده‌های مطالعه «بار بیماری‌های غیرواگیر»، ایران در معرض افزایش شدید پرفشاری خون و دیابت است. ۲۰ درصد ایرانی‌ها مبتلا به فشار خون بالا هستند. چاقی در بزرگسالان رو به افزایش است و در زنان ایران از ۱۳ درصد به ۳۰ درصد و در مردان از ۴ درصد به ۱۷ درصد رسیده است. شیوع بالای چاقی در بین نوجوانان (۱۵ درصد) می‌تواند بزودی منجر به افزایش شیوع پیش دیابت شود. کم تحرکی، چاقی و اضافه وزن، رژیم غذایی نامناسب، سلامت ایران را به شدت تهدید می‌کند.

مصرف قلیان و افزایش مرگ بر اثر بیماری‌های مزمن تنفسی

شیوع مصرف دخانیات طی دهه گذشته در ایران اندکی کاهش یافته اما در بین مردان مصرف دخانیات همچنان بالا (۲۴ درصد) است. افزایش مصرف قلیان در بین نوجوانان، جوانان و زنان افزایش یافته و یکی از نگرانی‌های موجود است. این در حالی است که مرگ بر اثر بیماری‌های مزمن تنفسی در ایران طی سال‌های گذشته افزایش یافته است.

رفتارهای پرخطر و افزایش روند ابتلاء به ایدز

بیشتر جمعیت ایران را جوانان تشکیل می‌دهند. بروز رفتارهای پرخطر مثل روابط جنسی محافظت نشده قبل از ازدواج به دلیل افزایش سن ازدواج، همچنین موارد جدید ابتلاء به ایدز در ایران روند افزایشی گرفته است. بر اساس برآوردها در ۲۰۱۴، حدود ۱۰۰ هزار نفر با ویروس ایدز در ایران زندگی می‌کردند. بدون برنامه کنترل جامع، بار این بیماری می‌تواند ۴ برابر شود. ۴۵ درصد موارد ابتلاء به ایدز از طریق سرنگ‌های مشترک آلوده و از آغاز اپیدمی ایدز، ۱۰ درصد موارد مثبت مربوط به زنان بوده است.

افزایش آلودگی هوا، استفاده فراوان ایرانی‌ها از خودروهای شخصی

در کنار این عوامل خطر، باید به سایر عواملی که سلامت ایران را تحت تأثیر قرار خواهد نیز اشاره کرد:

طبق اعلام وبدا به نقل از پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، چالش ایران در مدیریت منابع آب به عنوان کشوری که کمتر از یک سوم میانگین جهانی بارش‌ها را داراست، دشواری‌هایی در تأمین امنیت غذایی به دلایل متعدد از جمله جمعیت کشاورزی در حال پیر شدن، افزایش نرخ مهاجرت جوانان به شهرها که همواره برای کشور یک اولویت بوده است، تشدید آلودگی هوا به دلیل افزایش سهم مالکیت خودروها و استفاده زیاد ایرانی‌ها از خودروهای شخصی به جای حمل و نقل عمومی و مصرف بالای بنزین ارزان که صعود ناگهانی آن در ایران همواره یک امر دشوار برای دولت‌ها بوده است.