خبری از «ترسالی» نيست، مديريت كنيد…

به گزارش قائم آنلاین، «آب» یکی از معیارهای مهم برای تامین امنیت غذایی به حساب می‌آید چراکه در صورت نبود آن نمی‌توان محصولی تولید کرد ضمن اینکه امنیت غذایی کشور با بحران مواجه می‌شود.

در دنیا از یک متر مکعب آب ۲٫۵ کیلوگرم محصول تولید می‌شود که این نشان‌دهنده اهمیت بهره‌وری آب را در دنیا نشان می‌دهد اما این رقم در کشور به ۱٫۲ کیلوگرم در متر مکعب رسیده و با میانگین جهانی فاصله زیادی داریم.

با توجه به اهمیت موضوع آب در بخش کشاورزی بر آن شدیم در این خصوص با رضا بهراملو عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان و یوسف کاکاوند معاون مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان به گفت‌وگو بنشینیم.

 با توجه به اینکه اخیراً بارندگی‌های اخیر موجب بروز سیل در بسیاری از نقاط شده، آیا به نظر شما از بحران بی‌آبی و کم‌آبی خارج شده‌ایم؟

بهراملو: بحران آب یک مبحث طولانی‌مدت است و یکسری شاخص‌ها دارد، محدوده خاورمیانه با کم‌آبی و بحران آب مواجه است و کشور ما نیز از این موضوع مستثنی نیست.

با توجه به بارندگی‌های اخیر بحران آب حل نشده است در حالی که برخی می‌گویند وارد ترسالی شده‌ایم اما اصلا اینگونه نیست چراکه امکان دارد تابستان با خشکسالی شدیدی مواجه شویم.

این بی‌نظمی‌های اقلیمی باعث ایجاد سیلاب‌ها و بارندگی‌های پیش‌بینی نشده می‌شود بنابراین نباید از موضوع آب غافل شویم و لازم است اقدامات در دست اجرا را در اولویت‌های بعدی قرار دهیم.

در رابطه با موضوع سیلاب در کل دنیا مسئله‌یابی می‌شود که ایران هم از این قاعده مستثنی نیست؛ در این راستا در استان پیشنهاد تشکل کارگروه «مدیریت پساسیلاب و پیشگیری» را دادم.

سیلاب در کشور رخ داده که در خلال این موضوع برای یکسری سازه‌های رودخانه‌ای در حوزه‌های مختلف کشاورزی، صنعتی، مسکونی و اجتماعی مشکلاتی ایجاد شده که باید در این موضوع کار کارشناسی انجام گیرد.

باید گروهی علمی با گشت در مناطق سیل‌زده و بررسی مشکلات مسئله‌یابی آسیب را کمتر کنند.

شورای عالی حفاظت آب از مدت‌ها پیش تشکیل شده و سیاست‌هایی برای کاهش مصرف آب در نظر گرفته است، آیا این سیاست‌ها اجرا شده است؟

کاکاوند: شورای حفاظت آب در کنار جلساتی از جمله شورای ماده ۱۱ و شورای تعادل‌بخشی با هدف مشترک در استان تشکیل می‌شود، این شورا‌ها اهداف مشترکی دارند اما در سازوکار مدیریتی تا حدودی متفاوت هستند.

همدان از نظر آب، استانی با شرایط بحرانی است و دشت‌های ۱۳گانه بحرانی دارد، از طرفی منابع آب زیرزمینی، تعداد چاه‌های غیر مجاز و یا چاه‌های مجازی که اضافه برداشت دارند، دلیل شده تا موضوع آب با سرعت بیشتری پیگیری شود.

جلسات متعددی با حضور معاون عمرانی استاندار تشکیل می‌شود که دستور کار‌ متفاوتی دارد اما در واقع این جلسات بر سه محور انسداد چاه‌های غیر مجاز در استان، چاه‌های مجاز دارای اضافه برداشت و نصب کنتور هوشمند و تعادل‌بخشی و تعدیل میزان پمپاژی از چاه‌های اندازه میزان فعلی برداشت می‌کنند، می‌چرخد؛ که موضوع سوم زیاد مورد تایید سازمان جهاد کشاورزی نیست.

بهترین کار این بود چاه‌های غیرمجاز را مسدود شوند در مرحله بعد اضافه برداشت‌ها کنترل شود؛ اگر سفره آب‌های زیرزمینی به تعادل نرسید، مرحله سوم مورد اجرا قرار گیرد اما شرکت آب‌منطقه‌ای هر سه محور را در دستور کار دارد و همزمان پیش می‌برد.

هدف این شرکت هم کنترل بهبود شرایط حال حاضر در زمینه آب است، در این دستورالعمل تناقضی ایجاد نشده اما بند سوم زیاد مورد تایید جهاد کشاورزی نیست.

موضوعی که نتیجه گرفتیم در دشت‌های استان مثل دشت نهاوند روند نزولات کاهش پیدا کرده و وضعیت تثبیت شده است.

در برخی دشت‌ها روند نزولی و آبخوان کاهش یافته، امسال هم با انسداد چاه‌های غیر مجاز روند رو به رشد خوبی در آب‌های زیرزمینی داشتیم.

فارس: در گذشته چقدر آب کشاورزی مصرف می‌شده و اکنون به چه میزان رسیده است؟

کاکاوند: در سال‌های اخیر طبق برنامه‌ها هر ساله ۱۰ هزار هکتار سیستم نوین آبیاری در استان اجرا می‌شود که در ازای هر هکتار اجرای سیستم نوین آبیاری ۴ هزار و ۴۰۰ متر مکعب آب صرفه‌جویی می‌شود.

در حال حاضر ۱۶۰ هزار هکتار اراضی مستعد اجرای آبیاری نوین در استان وجود دارد که از این میزان ۱۴۷ هزار هکتار اجرایی شده است حال اگر ۱۴۷ هزار هکتار در ۴ هزار و ۴۰۰ متر مکعب ضرب شود به رقم قابل توجهی دست می‌یابیم.

در بخش اجرای کانال‌های آبیاری هم به ازای هر ۱۵ هکتار یک کیلومتر کانال شبکه سه و چهار می‌توانیم احداث کنیم که بسیار در صرفه‌جویی و در راندمان تاثیر گذاشته است از طرفی ایجاد جاده بین مزارع میزان ضایعات تولیدات را می‌دهد در نتیجه در مصرف کم آب تاثیر مثبت می‌گذارد.

بهراملو: کارگروه حفاظت آب و کارگروه ماده ۱۱ به موضوع آب کشاورزی می‌پردازند و به صورت علمی کار می‌کنند، در این دو کارگروه به دنبال ارائه گزارش نیستیم و بیشتر به دنبال مسئله‌یابی هستیم.

در کارگروه ماده ۱۱ وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو با هم همکاری می‌کنند تا برای چگونگی تامین آب، بهترین نقطه برای تامین آب را بررسی کنند و مشخص شود تامین آب و چگونگی مصرف آب بر عهده وزارت نیرو و ارتقا بهینه و مصرف بهره‌وری بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است.

میزان بهره‌وری در دنیا ۲٫۵ کیلوگرم بر متر مکعب است به این معنی که برای یک مترمکعب آب ۲٫۵ کیلوگرم محصول تولید می‌شود درحالی که این آمار در ایران در گذشته یک کیلوگرم بر متر مکعب بود و با اجرای سیستم نوین آبیاری به ۱٫۲ کیلوگرم رسیده اما در استان آمار ۱٫۴ کیلوگرم بر متر مکعب است.

اقدامات سازه‌ای بسیار زیادی در استان انجام شده به طور مثال ۱۴۴ بند انحرافی ایجاد شده و اما موضوع فرهنگسازی و انتقال به بهره‌برداران بسیار مهم است و باید ارتباط با رسانه‌ها قوی‌تر باشد.

 فرمودید براساس آمار ۱۴۷ هزار هکتار آبیاری نوین در استان اجرا شده اما بخشی از این مساحت زیر پوشش آبیاری نوین فرسوده شده و وزارت جهاد کشاورزی بودجه‌ای برای نوسازی نمی‌داد، حالا شرایط چگونه است؟

کاکاوند: در حال حاضر افزون بر ۱۴۷ هزار هکتار سیستم نوین آبیاری در استان اجرا شده است؛ اجرای آبیاری نوین از سال ۷۳ آغاز شده و اکنون هم نوع سیستم و هم کیفیت سیستم فرسوده شده است.

اکنون درصد رطوبت هوا، درجه حرارت و… تغییر کرده اما سیستم‌های گذشته در شرایط جدید سیستم مناسبی نیستند و باید به دنبال سیستمی با بهره‌وری بیشتر و راندمان بالاتر بود.

حدود ۵۳ هزار هکتار آبیاری بارانی و فرسوده در استان همدان وجود دارد که عدد بزرگی است و شاید به اندازه عملکرد استان‌های دیگر باشد.

مکاتبات زیادی برای نوسازی قسمت‌های فرسوده و قدیمی آبیاری‌های تحت فشار انجام شده و حتی حضوری به وزارتخانه مراجعه کردیم اما گفتند اعتبارات این پروژه از نوع توسعه‌ای است و اعتبار بهبود نیست چراکه کل کشور به میزان درصد جذب استان نرسیده و موافقتنامه اجازه کار کردن بر روی بهبود را نمی‌دهد.

رایزنی شده امسال روی بهبود سیستم آبیاری نوین کار کنیم، در صورت تخصیص اعتبارات بهبود اجرایی خواهد شد، اگر استان همدان بخواهد راندمان خود را بالا ببرد، باید حتما کمک شود تا بهره‌وری در سیستم فرسوده و اصلاح نوع سیستم اجرا کرد اما متاسفانه از لحاظ اعتباری موفقیتی برای جذب حاصل نشده است.

 جمع‌بندی شده که اگر ۵۳ هزار هکتار سیستم‌های فرسوده آبیاری نوسازی شود چقدر در افزایش راندمان آب موثر است؟

کاکاوند: اگر تفاوت راندمان را در نظر بگیریم خود به خود این عدد به دست می‌آید، زمانی که ۵۳ هزار هکتار نوع سیستم آبیاری از بارانی به آبیاری تیپ تبدیل شوند حداقل ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش راندمان خواهد داشت که رقم بزرگی است در ۵۳ هزار هکتار به دست می‌آید. حال اگر سیستم نوین آبیاری فرسوده باشد شاید ۵۰ درصد راندمان افزایش پیدا کند که عدد قابل توجه خواهد بود.

فارس: با توجه به اینکه در نوسازی سیستم‌های فرسوده آب، رقم بالایی از آب صرفه‌جویی می‌شود، این اقدام وزارت جهاد کشاورزی در رابطه با عدم تخصیص اعتبار برای نوسازی منطقی است؟

بهراملو: یکی از اقدامات انجام شده حفظ آب است چراکه امانتی برای نسل آینده است از طرفی هم مجبوریم با توجه به افزایش جمعیت، غذای جمعیت رو به رشد را تامین کنیم.

در همین راستا طرح کلان «راهکار‎های افزایش تولید با کاهش مصرف آب» تعریف شده که کل استان درگیر آن هستند، در این طرح می‌خواهیم ۲۵ درصد تولید را بالا ببریم و از طرفی ۲۵ درصد مصرف را کاهش دهیم.

البته در حال جمع‌آوری امضا برای طرح هستیم، این طرح یک‌میلیارد تومان اعتبار می‌خواست که در نهایت ۱۸۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده ضمن اینکه برای اجرای آن هر کس می‌تواند کمک کند.

در این طرح ۱۰ پارامتر برای افزایش تولید و ۱۰ پارامتر در کاهش مصرف آب تعریف شده و برای هر محصول از ۲۰ زاویه نگاه می‌شود.

سیستم آبیاری بارانی ۵۵ درصد راندمان دارد و در بسیاری نقاط فرسوده شده و تلفات آب بالاست، در این طرح می‌خواهیم بررسی و مسئله‌یابی کنیم که سیستم آبیاری بارانی چقدر مشکل دارد و ما چقدر با ایده‌آل فاصله داریم ضمن اینکه برای رسیدن به ایده‌آل چکار باید کنیم؟

باید برای مطالعه هزینه شود؛ اگر کار‌ها با اعتقاد علمی و دید کارشناسی انجام شود، سرمایه‌گذاری مفید خواهد بود زیرا هرکجا بخواهیم با آزمون و خطا جلو برویم، متضرر خواهیم شد.

طرح «راهکار‎های افزایش تولید با کاهش مصرف آب» ۳۰۰ زیرپروژه دارد؛ می‌خواستیم کل استان را درگیر اجرای آن کنیم اما گفتند اعتبار کم است و ۱۰ درصد اعتبار تخصیص دادند.

این طرح ابتدا روی دو محصول گندم و سیب‌زمینی که از محصولات استراتژیک و پرمصرف هستند اجرا خواهد شد؛ این دو محصول در مزارع بررسی خواهد شد تا راهکار ارائه دهیم.

 بفرمایید نظر شما در مورد قیمت آب کشاورزی، افزایش قیمت یا ثبات آن چیست؟

بهراملو: چون اجرای طرح تازه شروع شده در مورد نتیجه آن نمی‌توان صحبت کرد اما هدف همه‌جانبه بودن است؛ در این طرح نمی‌خواهیم به هر قیمتی تولید را بالا ببریم و یا محیط زیست را نابود کنیم، اصلا به دنبال شعار نیستیم؛ اگر طرح هم به نتیجه نرسد می‌گویم موفق نبود  چراکه هر موضوع مانع را باید شفاف عنوان کرد.

همدان ۶۵۰ هزار هکتار سطح زیر کشت دارد در حالی که ۷۰۰ هزار هکتار کشت می‌شود بنابراین دیگر زمینی برای کشت نداریم و از طرفی محدودیت آب داریم و باید عملکرد کشت را افزایش دهیم.

در کشور ۲۰ تا ۳۰ درصد تلفات برداشت داریم حتی ۱۰ درصد تلفات برداشت کاهش پیدا کند تاثیر بسزایی در کاهش مصرف آب خواهد داشت.

در رابطه با قیمت آب کشاورزی باید نقطه بهینه ایجاد شود تا هیچ یک از بهره‌بردار یا مصرف متضرر نشود، کار‌های زیادی برای تعیین قیمت انجام شده اما در این طرح می‌خواهیم با در نظر گرفتن همه جوانب قیمت مشخص شود.

آیا در بخشنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی به قیمت و میزان آب مصرفی اشاره شده است؟

کاکاوند: در مقایسه دو کشاورز با شرایط کشاورزی یکسان ممکن است یک کشاورز در یک زمین ۶ تن و دیگری هشت تن از یک هکتار برداشت کند و سرمایه‌گذاری فیزیکی تا یک درصدی اهمیت دارد اما غیر فیزیکی تاثیری به مراتب از فیزیکی بیشتر دارد.

افزایش قیمت آب نه تنها کمکی به کشاورزی نمی‌کند به مراتب تاثیر منفی می‌گذارد، باید در سیستم تولیدی آب مصرف و بهره‌وری آب را بالا ببریم؛ در مجموع باید فرهنگ کشاورزی جامع‌تر از این حرف‌ها باشد.