نگاهی منتقدانه به برخی کارهای انجام شده و نشده در سیل

وی با اشاره به سیل اخیر در کشور گفت: نمونه اخیر این بحران‌ها، سیلاب‌های فروردین ماه امسال بود. رخدادی طبیعی که شمال تا جنوب کشور و حتی بخش‌هایی از شمال غرب، شرق و جنوب شرق را در برگرفت و مسئولان بسیاری پیگیر مدیریت و حل موضوع شدند.

ملکی با تاکید بر اینکه «بحران» و راه‌های برون رفت از بحران، نه تنها در ایران که در بسیاری دیگر از کشورهای جهان نیز یک دغدغه و اصل مهم است، گفت: در واقع هیچ کشوری نمی‌تواند مدعی شود که به سادگی می‌تواند از بحران عبور کند اما میزان آمادگی و قدرت کشورها در مقابله با بحران متفاوت است. بحران بخشی از ذات طبیعت است و وقوع آن چیز عجیبی نیست اما این که ما آماده نباشیم و زیرساخت‌های لازم را فراهم نکرده باشیم عجیب است. به گواه آمار، از بیش از ۴۰ بحران طبیعی شناخته شده در دنیا، بیش از ۳۰ مورد آن در ایران سابقه وقوع داشته و این نشان دهنده این است که کشور ما یک کشور بحران خیز است و طبعاً در همین شرایط، آمادگی برای مقابله با بحران از اولویت‌های مدیریتی محسوب می‌شود.

سخنگوی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی تهران با بیان اینکه در سیل اخیر پیش بینی و هشدار به موقع سبب کاهش خسارات و تلفات انسانی در مقایسه با وسعت سیل شد، گفت: اما نکته دیگر اقداماتی است که شاید اگر زودتر انجام شده بود، چه بسا اصلاً سیلی رخ نمی‌داد یا مانورها و تمهیداتی که باید اتخاذ می‌شد تا پس از وقوع بحران امدادرسانی با سرعت بیشتری انجام شود.

وی ادامه داد: در کشوری مانند ایران باید آمادگی لازم برای برخورد با حوادث بزرگ وجود داشته باشد و با عبارات «نمی دانستیم، اطلاع نداشتیم، فکر نمی‌کردیم چنین شود، غافلگیر شدیم و…» نمی‌توان از زیر بار سنگین مسئولیت شانه خالی کرد. البته مشخص  است که در زمان وقوع بحران، عیب یابی و بررسی دلایل بروز خسارت سنگین، کار منصفانه‌ای نیست چرا که در این زمان باید کار امدادرسانی و بویژه ارسال تجهیزات و دست گیری از هموطنان، اولویت نخست باشد اما حال که اوضاع مناطق سیل زده کمی بهتر شده می‌توان در این خصوص اقدام به اسیب شناسی کرد.

ملکی با تاکید براینکه افراد دارای مسئولیت در حوزه بحران باید بدانند که بحران خبر نمی‌کند، گفت: در مورد بسیاری از بحران‌ها مانند زلزله تقریباً هیچ پیش بینی وجود ندارد، در مورد سیل نیز تنها از چند روز قبل می‌توان مواردی را پیش بینی کرد که آن هم الزاماً دقیق نیست. در این میان تنها حفظ آمادگی می‌تواند کارگشا باشد و یکی از مهم‌ترین نکات این است که برنامه ریزی ها باید پیش از وقوع بحران و در جلساتی که بعضاً طولانی و وقت گیر است انجام شده و خروجی داشته باشد.

سخنگوی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی تهران ادامه داد: در همین راستا باید مسئولیت‌ها و مسئولان مربوطه در آن جلسات مشخص شده و تقسیم کارها با توجه به توانایی، تخصص و تجربه افراد انجام شود تا آن مسئول نیز نسبت به انتخاب تیم‌های عملیاتی خود اقدام کنند. استفاده از افراد بی تخصص و کم تجربه در موقع بحران باعث افزایش مشکلات شده و چه بسا تصمیمات نادرست اتخاذ شده باعث تشدید بحران شود.

ملکی با اشاره به حضورش در سه استان سیل زده گلستان، لرستان و خوزستان گفت: در هر سه استان آثاری از غفلت و بی توجهی بعضی مسئولان دوره‌های مختلف در حوزه بحران را دیدم که گاهی موجبات نارضایتی مردم هم شده بود. این که مدیری از یک استانداری با آن همه تشکیلات به عنوان نهاد هماهنگ کننده قادر به تهیه حتی یک موتور برق سه فاز برای راه اندازی پمپ‌های قوی نباشد و یا زمان زیادی و حتی بیش از چهار روز هم طول بکشد تا آن وسیله فراهم شود. یا اینکه در پایان از کشاورزان منطقه بخواهیم که امکانات شخصی خود را بسیج کنند نشان دهنده این است که آمادگی برای مقابله با بحران در کمترین میزان بوده است. در حالی که تجهیزات و لوازم بحران باید همواره آماده باشد.

وی تصریح کرد: یا اینکه مسئولان شهری حتی موقعیت دقیق کانال‌ها، آب راه‌ها و زه کش‌های شهر خود را نشناسد و برای یافتن کانال‌های شهر زمان از دست برود، این که زمان زیادی از لایروبی کانال‌ها و مسیل های شهری یا رودخانه‌ها گذشته باشد و عدم لایروبی جدید باعث کاهش ظرفیت پذیرش آب رودها و کانال‌ها شده و آب وارد شده از آنها سرریز شده و به معابر شهر و خانه‌های شهروندان وارد شود بیان کننده باور نداشتن بحران در هر زمان و مکان و به تعویق انداختن امور مهم پیش از بحران است. وقتی کارشناسان خبره و با تجربه در دستگاه‌های متولی مربوطه حضور نداشته و یا تعداد آنان قلیل باشد نباید انتظار اقدامات خیلی مهمی در این زمینه داشت.

سخنگوی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی تهران با بیان اینکه در برخی شهرهای بحران زده کسی برای راهنمایی و هدایت صحیح نیروهای امدادی که از شهرهای دیگر آمده اند حضور نداشت، گفت: حضور کارشناسان متخصص و خبره بسیار مهم است به عنوان مثال در یکی از شهرهای سیل زده، یکی از کارشناسان آن شهر اصرار به برداشتن خاکریزی داشت که در روزهای گذشته برای جلوگیری از ورود آب رودخانه به شهر توسط مردم آن منطقه ایجاد شده بود. در حالی که با بررسی دقیق مشخص شد که هنوز سطح آب رودخانه بالاتر از سطح آب داخل شهر است و درصورت انجام این عمل، حجم آب زیادی دوباره وارد شهر می‌شد.

ملکی با انتقاد از وضعیت نامناسب سوله‌های بحران نیز گفت: این که سوله‌های بحران مناسب و با مکان مناسبی برای اسکان شهروندان نداشته باشیم و یا ظرفیت آنها متناسب با تعداد شهروندان نباشد حاکی از عدم محاسبات دقیق و مناسب است. بعضی از شهروندان خسارت دیده اعلام می‌کردند که در روزهای گذشته به ما اخطار دادند که باید منازل خود را ترک کنید اما جایی برای اسکان ما وجود نداشت و کسی برای اسکان ما اقدامی نکرده بود و فقط بعد از سیل برای ما چادر و پتو آوردند. علیرغم وفور کمک‌های مردمی و سازمانی اما در بسیاری از نقاط ناهماهنگی در توزیع مشاهده می‌شد. به گونه‌ای برخی از نقاط دوردست از نبود کمک‌ها گلایه داشتند و بعضی روستاها، رسیدگی به مراتب بهتری انجام شده بود.

وی با بیان اینکه کیسه‌های خاک فقط برای مدت زمانی کوتاه و حداکثر تا چند روز در مقابل سیلاب دوام می‌آورد، اظهارکرد: روش خاکریز و کیسه‌های خاک به عنوان یک راه کار موقتی است و باید در اولین فرصت با مخلوط سنگ و یا قطعات بتنی، خاکریزها را تقویت کرد. متأسفانه در برخی مناطق از همین نکته ساده نیز غفلت شده و همین امر باعث افزایش مشکلات شده و بعد از مدتی در صورت عدم تقویت دیواره‌ها، احتمال تخریب خاکریزها و شسته شدن کیسه‌های خاکی و ورود دوباره آب به داخل شهر وجود دارد. باید افرادی مسئول بازدید و بررسی این خاکریزها شده و دائم سلامت و آمادگی این بخش‌ها رصد شوند و آن قسمت‌هایی که نیاز به مرمت دارند به سرعت انجام پذیرد.

سخنگوی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی تهران با بیان اینکه بطور قطع همه کشورها در مدیریت بحران ضعف‌هایی دارند، گفت: اما میزان ناهماهنگی‌ها متفاوت است و به درایت و دوراندیشی مدیران و بکارگیری نیروهای مستعد بازمی گردد. حتی آن دسته از کشورهایی که مدعی تاب آوری بالا در بحران‌ها هستند در مقابل حوادث شدید مانند سونامی یا آتش سوزی‌های گسترده جنگلی با مشکلاتی مواجه هستند. اما اگر استفاده بهینه از تجربیات به دست آمده داشته باشیم می‌توانیم مدیریت صحیح‌تری در بحران‌های آتی داشته باشیم. به عنوان مثال در برخی کشورهای پیشرفته، تجهیزات و لوازمی شامل موتور برق، بیل و کلنگ، البسه عملیاتی، نقشه‌های دقیق مسیل‌ها و کانال‌های شهر و صدها قطعه دیگر که فقط برای مواقع بحران در سوله‌های مخصوصی نگهداری می‌شوند وجود دارد. در بعضی از کشورها حتی برای نیروهای مردمی هم تجهیزاتی متناسب با بحران آماده کرده اند که بتوانند از پتانسیل نیروهای داوطلب نیز استفاده کرد. در حال حاضر تقریباً تمام شهرها مدعی هستند که نیروهای مردمی و داوطلب زیادی را برای مواقع بحران آموزش داده و ساماندهی کرده اند اما در بحران‌های سال‌های اخیر مشخص شد که چنین چیزی حداقل در عمل درست نیست و اگر هم هست به علت عدم تشکیلات منظم، قادر به بهره برداری منظم از این افراد نیست.

ملکی با بیان اینکه در بحران‌های مختلف به کرات مشاهده شده که مردم عادی بصورت خودجوش و تنها بخاطر انسان دوستی به مناطق بحران زده وارد شده و هر کدام گوشه‌ای از کار را به عهده گرفته اند، گفت: اما با توجه به نبود متولی مشخص و عدم برنامه ریزی مناسب، گاهی این تلاش‌ها چندان مؤثر نیست. نیروهای داوطلب باید دوره‌های حوادث مختلف را طی کرده و با اختصاص کد شناسایی فردی و در اختیار داشتن تجهیزات امدادی انفرادی در قالب گروه‌های تخصصی مشخص و تحت مدیریت واحد به مناطق بحران زده اعزام و مشغول فعالیت شده و در پایان دوره مأموریت خود نیز به محل اعزامی خود مراجعت کنند.

سخنگوی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی تهران تصریح کرد: در پایان باید به این موضوع اشاره کرد که برخی از مسئولان عنوان کرده بودند که بحران‌هایی نظیر سیل و زلزله، فوایدی را نیز در پی داشته که از جمله می‌توان به افزایش میزان آب‌های ذخیره‌ای و بالا آمدن سطح آب‌های زیر زمینی و یا افزایش محصولات کشاورزی اشاره کرد. این کلام اگرچه از نظر تخصصی درست است اما بیان کردن آن در این مقطع که بسیاری از شهروندان خسارت‌های فراوانی دیده اند مناسب نیست. بهتر است روی این موضوع تمرکز کنیم که تجریبات به دست آمده در بحران‌های جدید را با داشته‌های قبلی درآمیخته و ثبت کرده تا برای مدیریت بحران‌های احتمالی آینده از آنها استفاده کنیم. اگر چنین کنیم می‌توانیم امیدوار باشیم که از فواید این حوادث بهره برده ایم.