نشست تخصصی« ظرفیت تمدنی حکمت و فلسفه صدرایی» برگزار شد

به گزارش قائم آنلاین، غلامرضا جلالی در نشست تخصصی با عنوان ظرفیت تمدنی حکمت و فلسفه صدرایی در محل بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، اظهار کرد: تردیدی نیست که امام بخش قابل توجهی از انسجام ذهنی و تفکر خود در تأسیس جامعه اسلامی، مدیریت آن و ابعاد تحلیلی که از جامعه داشت را از مجرای حکمت متعالیه به دست آورده بود و این قضیه یعنی ارتباط امام با حکمت متعالیه ۲۰ سال از دوران بسیار ارزشمند جوانی امام را به خود اختصاص داده بود.

وی با بیان اینکه مهم‌ترین تکیه‌گاه حکمت متعالیه نوع خاصی از معرفت‌شناسی کلام نگری است که مبنای آن را می‌توان اصالت وجود گرفت، عنوان کرد: معرفت‌شناسی مورد نظر امام متکی بر هستی‌شناسی است. ما اهمیت این نقطه را وقتی خواهیم فهمید که بدانیم یکی از متفکران برجسته جهان غرب یعنی «مارتین هایدگر» نظر به اینکه منتقد فلسفه حاکم بر غرب بوده، مبنایی را بر فلسفه خود مطرح کرده که با فلسفه امام و نظریات ملاصدرا هم افق است. امام این سخن را مطرح کردند که اگر انحرافی در تفکر غرب شکل گرفته به خاطر این است که به جای پرداختن به اصالت و حقیقت هستی فلسفه را به شناخت موجودات محدود کردند.

جلالی گفت: نظام فکری حاکم بر غربِ پیشین در فلسفه ارسطو و افلاطون این است که الهیات مبنا بوده اما در غربِ متاخر به جای الهیات، اساس اندیشه خود را بر مطالعه پدیده‌ها گذاشته‌اند. این امر سبب کنار گذاشته شدن آن جریان فکری کلام‌نگری است که می‌توانسته مطالعات مبنی بر طبیعت‌شناسی، جامعه‌شناسی و انسان‌شناسی را با الهیات ترکیب کند. اگر الهیات از بین رفت، دیگر انسان کلام‌نگر واقعی نخواهیم بود.

مدیر گروه مفاخر اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی با اشاره به اینکه اگر ما جایگاه حکمت صدرا را از این جهت پراهمیت بدانیم که به ملاصدرا ربط پیدا می‌کند، امام بعد از ملاصدرا تاثیرگذارترین فرد در ترویج این حکمت بوده است، تصریح کرد: اگر در اندیشه ملاصدرا حکمت متعالیه یک اندیشه بود و در نظام جامعه به آزمایش گذاشته نشد، بعد از انقلاب تفکرات ایشان به عنوان محور اندیشه‌های عقلانیت حاکم بر نظام درآمد و در ابعاد گوناگون به پاسخگویی روی آورد. یکی از سنگرهایی که از آن طریق مسلمانان توانستند در مقابل تفکرات مارکسیسم مقاومت کنند، اندیشه‌های صدرایی بود. امروز این اندیشه جهانی به دفاع از مذهب تشیع عرض اندام کرده و اهمیت تمدنی دارد.

وی بیان کرد: یکی از حسنات امام تمشیت شاگردانی مثل مطهری، آشتیانی، حائری یزدی و جوادی آملی بود که تا روزگار حاضر توانستند از طریق بسط و احیای این مطلب آن را آماده‌تر کنند. ملاصدرا از اندیشه جهانی برخوردار بوده و هرگز به بیان ایده‌های خود بسنده نکرده و اندیشه‌های دیگر را نیز نقل کرده است. ملاصدرا در اندیشه‌هایی که ارائه داد، تعامل جهانی و تعامل تمام مذاهب اسلامی وجود دارد. عقلانیت تمدن‌ها را می‌سازد که سه رویکرد پارادایمی هستی‌شناسی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناسی دارد.

جلالی ادامه داد: امام می‌فرمایند که اصالت وجودی‌ها یا ماهوی‌ها هر دو دچار اشتباه بوده، چون کثرت‌بین هستند. اکنون این پدیدارها عقلانیت غربی‌ها را مهار کردند و به جای اینکه مهارکننده ماهیت‌های خارجی باشند، به وسیله امور خارجی مهار شدند. انسان غربی نتوانسته ورای آن‌ها حرکت کند و جهت دهد. ما به اندیشه‌ای می‌رسیم که در این دنیا نمی‌توانیم اصالت وجودی و ماهوی بوده و فقط می‌توانیم اصالت ربطی باشیم.

مدیر گروه مفاخر اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی خاطرنشان کرد: انسان‌شناسی امام خمینی تحت تأثیر هستی‌شناسی ایشان بوده و مستقل نبود. ایشان ماهیت انسان را نه با تعریف حیوان ناطق، بلکه با نسبتی که با وجود بیان می‌کند، قابل تعریف می‌داند. انسان یک حقیقت تعریف شده از پیش تعیین یافته نیست. امام دیدگاه ملاصدرا که انسانیت یک حقیقت تعلل یافته نیست را یادآور می‌شود. در بحث معرفت‌شناسی نکات جدیدی از دیدگاه امام می‌توان استخراج کرد که انسان چگونه از دام شهوت رها می‌شود و بعد فهم عمیق هستی را پیدا می‌کند.

وی با بیان اینکه فلسفه امام خمینی دارای رویکرد تمدنی است، عنوان کرد: این فلسفه توانسته در مقابل فلسفه غرب بایستد. لازم است با احتیاط و به صورت گفت‌وگوی دوجانبه به آن نزدیک شد، آن را آزمود و از تحقق آن در فهم مسائل مختلف استفاده کرد. حکمت مورد نظر امام یک فلسفه حرکت‌زا و تکامل‌گرا است. این فلسفه علاوه بر اینکه به عنوان سنت زنده در ایران دنبال می‌شود، شاخ و برگ‌های تازه از آن رسته و نوآوری‌های زیادی در مسائل موردنیاز به وجود آورده است.