سبک زندگی دانشجویی و مصرف کالای ایرانی

به گزارش قائم آنلاین، در این میزگرد مطرح شد که دانشجویان به جهت داشتن مؤلفه‌هایی مانند جوانی و تحصیلکرده بودن در جریانات و تغییر و تحولات جامعه مؤثر و پیشرو هستند. بنا به فرموده مقام معظم رهبری شعار سال «رونق تولید» است و رونق تولید مبتنی بر کالای ایرانی است؛ سؤال این است که دانشجو می‌بایست چه نوع سبک زندگی داشته باشد و چگونه می‌تواند با مصرف خود در تولید کالای ایرانی مداخله داشته باشد یا به بیان واضح‌تر مؤلفه‌های اثرگذار در سبک زندگی برای رسیدن به این گزاره چیست؟

پرویز آزادی استاد دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، در پاسخ به این سؤال می‌گوید: دانشجو فردی است که در جامعه زندگی می‌کند، در خانواده رشد کرده و سیستم آموزش و پرورش ۱۲ ساله‌ای روی او اعمال‌شده است، بنابراین این دانشجو مغزی است انباشته از داده‌هایی که طی ۱۲ سال در خانه، مدرسه و جامعه در ذهن او جمع شده است. این دانشجو کسی است که حدود ۱۸ سال در جامعه زندگی کرده و با مسائل مختلف این جامعه آشناست و با آن رشد کرده است، لذا او یک موجود فضایی نیست که ما به‌یک‌باره او را وارد دانشگاه کرده باشیم.

وی ادامه می‌دهد: تصورمان از دانشجو باید شخصیتی کاملاً شکل‌گرفته باشد که وارد دانشگاه شده و ما باید در اثرگذاری‌مان روی این فرد واقع‌بین باشیم، ممکن است که بتوانیم یک محیط پادگانی ایجاد کرده و دانشجو را وادار به انجام رفتارهایی کنیم که تماماً ظاهرسازی است و واقعی نیست؛ اما به‌محض اینکه از این محیطی که به‌صورت پادگان برایش ایجاد کرده‌ایم خارج شود به‌سرعت به رفتارهای گذشته خود و شاید بعضاً بدتر از رفتارهای قبل خود بازمی‌گردد.
این استاد دانشگاه اضافه می‌کند: هدف ما این است که باور سبک زندگی ایرانی و اسلامی و درنهایت فرهنگ مصرف کالای ایرانی را در دانشجو ایجاد کنیم، اما مسئله اینجاست که خودمان هم دقیقاً نمی‌دانیم سبک زندگی ایرانی و اسلامی و مصرف کالای ایرانی یعنی چه؛ چه کسی می‌تواند شاخص سبک زندگی اسلامی در جامعه باشد؟ در این موضوع ابهام وجود دارد؛ سبک زندگی ایرانی یعنی چه؟ آیا ایرانی بودن و اسلامی بودن از هم جدا هستند؟ نمی‌توانیم هویت اسلامی را از سبک زندگی ایرانی جدا کنیم، حتی قبل از اسلام هم ما دین‌دار بودیم، به نظرم ابتدا باید بدانیم در کنار عبارت سبک زندگی چه بیاوریم؟ ایرانی؟ اسلامی؟ مؤمنانه؟ دین‌مدار؟ این‌ها همه محل سؤال است.

وی تأکید می‌کند: بعدازاین مسئله، به مصرف کالای ایرانی می‌رسیم، می‌گوییم دانشجو باید مصرف کالای ایرانی داشته باشد، مگر دانشجو چه مصرفی دارد که از او می‌خواهیم ایرانی مصرف کند؟ دانشجوی کارشناسی هنوز به مصرف نرسیده است، مگر در لباس و پوشاک؛ بنابراین کاری که ما باید انجام بدهیم این است که این موضوع را در ذهنش نهادینه کنیم که وقتی وارد زندگی می‌شود باید چنین کاری را انجام دهد؛ با این ابهامات و شخصیتی که ساخته‌شده و وارد دانشگاه شده باید به این گزاره بیندیشیم که چگونه می‌توانیم روی این دانشجو اثرگذار باشیم؟

دانشگاه باید هنر فکر کردن را به دانشجو بیاموزد

آزادی با اشاره به لزوم تربیت قرآنی دانشجویان عنوان می‌کند: شاخص مهمی که ما در تربیت قرآنی می‌بینیم این است که خداوند باوجوداینکه قدرت مطلق است آزادمنشانه با انسان‌ها برخورد می‌کند، هیچ اجباری در کار نیست و خداوند می‌فرماید اگر من می‌خواستم همه را مؤمن می‌کردم؛ چیزی که ما همه آرزویش را داریم اما هدف خداوند این نیست؛ خداوند انسان‌هایی را از بین بشر برمی‌گزیند و پیام خود را منتقل می‌کند و صرفاً می‌گوید این پیام را به مردم برسانید، بگذارید بندگان به سمت من بیایند.

وی تصریح می‌کند: حال اگر ما خواهیم همین الگو را روی دانشجویان پیاده کنیم باید هنر فکر کردن را به آن‌ها بیاموزیم، دانشجویی تربیت کنیم که اندیشمند باشد و هر چیزی را به‌راحتی قبول نکند؛ تقلید نکند و سریع تحت تأثیر قرار نگیرد و برای هر چیزی یک «چرا» بگذارد، این دانشجو فوق‌العاده ارزشمند است و اگر این اتفاق بیفتد ما در سیستم دانشگاهی کسی را تربیت‌کرده‌ایم که دیگر هیچ نگرانی نسبت به آینده‌اش نخواهیم داشت.

استاد دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) می‌گوید: بااین‌حال با یک مشکل بزرگ مواجه هستیم و آن این است که فکور بودن یا نبودن فرد طی ۱۲ سال پیش از دانشگاه ساخته‌شده است و ما با موجودی طرف هستیم که چارچوب ذهنی‌اش در مدرسه ساخته‌شده و کار ما در دانشگاه فوق‌العاده سخت است.

وی با ارائه راهکار مناسب در این بخش تأکید می‌کند: یکی از کارهایی که می‌توان در این زمینه انجام داد این است که کلاس‌های دانشگاه این‌طور نباشد که صرفاً دیتا را در ذهن دانشجو تلنبار کند، داده‌ها در کتاب‌ها وجود دارد و بهترین دیتادارها کامپیوترها و نرم‌افزارها هستند و هیچ دانشجویی به گرد پایشان هم نمی‌رسد؛ اما اگر ما در کلاسمان بتوانیم مهارت فکر کردن را به دانشجو بیاموزیم در تربیت یک دانشجوی تراز جامعه ایرانی و اسلامی موفق خواهیم بود.

اهل کتاب بدون کتاب شده‌ایم

آزادی در ادامه این با اشاره به راهگشایی قرآن می‌گوید: یک واقعیت تلخ در جامعه ما وجود دارد و آن اینکه ما مسلمانانی بدون کتاب هستیم یعنی کتاب فوق‌العاده ارزشمندی داریم اما از آن استفاده نمی‌کنم درواقع ما اهل کتاب بدون کتاب شده‌ایم و از آن هیچ استفاده‌ای نمی‌کنیم؛ درصورتی‌که کتاب ما مصدق و تکمیل‌کننده کتاب‌های قبلی پیامبران است.

وی بیان می‌کند: دانشجوی ما ۱۲ سال در مدرسه درس قرآن داشته، بالطبع برخی‌ها دغدغه‌های قرآنی داشتند در مساجد و خانواده‌هایشان قرآن می‌خواندند، این دانشجو وقتی وارد دانشگاه می‌شود با قرآن قهر است، در ابتدای امر باید تلاش کنیم که این دانشجو را با قرآن آشتی دهیم، زیرا طی ۱۲ سال در خانواده، مدرسه و جامعه او را اذیت و با یادگیری، آموزش و آزمون‌های مختلف او را از قرآن بیزار کردیم.

استاد دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) با اشاره به لزوم تعامل مثبت دانشجویان با قرآن تصریح می‌کند: یکی از سختی‌های ما در رشته خودمان آشتی دادن دانشجو با قرآن است، دو سه ترم طول می‌کشد تا به دانشجویان تفهیم کنیم قرآن آنچه به شما یاد داده‌اند نیست و خیلی متفاوت، مفید، ارزشمند و کاربردی است؛ با این رویکرد چیزی حدود ۲۰- ۳۰ درصد دانش جویان ما واقعاً تغییر کرده‌اند و این تغییر چیزی نیست جز تعامل مثبتی که با قرآن داشته‌اند.

وی می‌گوید: اگر ما بتوانیم دانشجوهای خود را با قرآن آشتی بدهیم و به این نتیجه برسیم که قرآن فوق‌العاده کتاب مهمی است و بیاییم مسلمان شویم و قرآن بخوانیم و با قرآن تعامل داشته باشیم بسیاری از مشکلات ما برطرف خواهد شد؛ از تأثیرات ظاهری قرآن که خود قرآن خواندن و قرآن شنیدن بر پاکی و تقوای انسان اثر دارد تا تأثیراتی که به‌صورت عملی و عینی روی زندگی انسان دارد چون اندیشه انسان را عوض می‌کند.

تعامل با قرآن نگاه دانشجو را به عالم تغییر می‌دهد

آزادی در ادامه تأکید می‌کند: انتظاری که ما از دانشجوی کارشناسی داریم خیلی زیاد است زیرا دوره کارشناسی دوره فراگیری داده‌هاست و دانشجو وقتی در دوره کارشناسی وارد دانشگاه می‌شود داده‌هایش در یک‌رشته افزایش پیدا می‌کند، در کارشناسی ارشد شروع به پژوهش می‌کند و در دوره دکتری پژوهشگر می‌شود؛ اینکه خودش منشأ اثر و ایده پردازی باشد در دوره کارشناسی امکان‌پذیر نیست و انتظار زیادی است اما توقعی که می‌توانیم از او داشته باشیم تغییر رفتار به‌تبع تغییر در اندیشه است البته این هم با شیب ملایم و کند؛ مهم این است که دانشجو در دوره کارشناسی سؤال داشته باشد و آن را سؤال بپرسد.

استاد دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) می‌گوید: درباره اینکه چطور تفکر روی مصرف اثر می‌گذارد با یک مثال می‌گویم؛ چیزی که قرآن روی آن تأکید دارد این است که زندگی دنیایی بسیار کوتاه و اندک است، کسی که با قرآن چنین تعاملی داشته باشد و خودش به این نتیجه برسد زندگی فرصتی طلایی است که ابدیت را با آن می‌سازد نگاهش به عالم عوض می‌شود.

سبک زندگی امری سیال و در حال تغییر است

در ادامه این نشست مرتضی قلیچ عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین بیان می‌کند: سؤال اینجاست که آیا ما باید دانشگاه را یک نهاد خودکفای صرفاً علمی ببینیم یا نه دانشگاه را نهادی ارگانیک ببینیم که روابط دادوستدی با سایر نهادهای جامعه دارد؟ دو نگاه وجود دارد، اینکه نهاد دانشگاه صرفاً متخصص تولید می‌کند یا نه یک انسان در تراز جامعه جدید تربیت خواهد کرد، با یک بخش از سخنان دکتر آزادی موافقم بله انسانی که وارد دانشگاه می‌شود تا حدودی شاکله شخصیتش شکل‌گرفته اما ما جامع پذیری مادام‌العمر داریم، یعنی آدم‌ها تا فرآیند سالمندی دائماً در حال تغییر منش هستند، ذائقه و سبک زندگی آدم‌ها دائماً تغییر می‌کند چراکه با یک تعامل ممکن است به انتخاب دیگری رغبت نشان دهد و سبک زندگی خود را به‌گونه‌ای دیگر عوض کند؛ بنابراین سبک زندگی ما امری سیال است زیرا ما دائماً درحالی‌که فرآیند کسب دانش و بازاندیشی هستیم و منش و ذائقه‌مان درحالی‌که تغییر است.

قلیچ ادامه می‌دهد: اگر بپذیریم وظیفه دانشگاه ارتقای فرهنگ است نه‌فقط تولید متخصص، باید بگوییم که دانشجو همچنان ظرفیت این تغییر و اثرگذاری را دارد، اما آنچه ذائقه دانشجو را می‌سازد بخشی به خانواده و بخشی به بستر اجتماعی و فرهنگی دانشجو بازمی‌گردد؛ نباید نگاه تک‌بعدی داشته باشیم که همه دانشجوها یکسان هستند؛ همه دانشجوها شبیه هم نیستند و ظرفیت تغییر دارند.

این استاد دانشگاه با اشاره به مفهوم سبک زندگی بیان می‌کند: سبک زندگی به معنای شیوه سامان‌دهی زندگی شخصی و الگوی مصرف است؛ الگوی تفریح و فراغت شاخص‌های سبک زندگی است؛ مصرف هم ابعاد گوناگونی دارد مصرف مادی و مصرف فرهنگی است.

دانشجو باید با مصرف فرهنگی، سرمایه فرهنگی انباشته داشته باشد

عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوینبه لزوم در نظر گرفتن تمام ابعاد وجودی انسان تأکید می‌کند و می‌گوید: بخشی از رفتارهای انسانی را می‌توانیم به‌پای تفکر و تأمل بگذاریم اما انسان فقط قابلیت تقلیل به تفکر را ندارد، انسان نیازهای زیست‌شناختی، روانی، مادی و فرامادی دارد، و ما با تأکید بر یک بعد نباید از ابعاد دیگر غافل شویم.

وی تأکید می‌کند: هر جامعه‌ای به‌موازات اینکه مصرف دارد تولید هم می‌کند، ایران هم مثل جوامع دیگر است؛ اگر ما می‌خواهیم روی سبک زندگی و انتخاب کالای ایرانی تأکید کنیم فقط نمی‌توانیم به اینکه صرفاً ایرانی است تأکید کنیم مسئله کیفیت هم وجود دارد. بنابراین نیاز است سایر ابعاد زندگی را هم لحاظ کنیم، کالای ایرانی فارغ از اینکه مسلمان هستم یا نیستم یا تفکر می‌کنم یا نه باید به همه ابعاد انسان ازجمله نیازهای زیست‌شناختی، روانی پاسخ دهد.

این استاد دانشگاه می‌گوید: پژوهش‌هایی در سبک زندگی دانشجویی به‌ویژه در حوزه مصرف انجام‌شده و نگاه تطبیقی بین دانشجو و غیر دانشجو داشته است؛ به‌عنوان‌مثال در حوزه مصرف فرهنگی، پژوهش‌ها نشان می‌دهد در مصرف کتاب‌های غیردرسی تفاوتی میان دانشجو و غیر دانشجو وجود ندارد؛ یا درباره سینما رفتن تفاوت هست اما درباره مصرف فرهنگی تئاتر تفاوت چندانی وجود ندارد؛ دانشجو باید در مصرف فرهنگی داری ذخیره یا انباشته سرمایه فرهنگی باشد، سرمایه فرهنگی که می‌تواند جهان‌بینی و انتخابش را بسازد را ندارد.

قلیچ ادامه می‌دهد: دانشجویان و جوانان ما به سمت کول کالچر یا همان فرهنگ جوان‌پسند حرکت کرده‌اند، تحقیقات نشان داده ۷۰ درصد کسانی که کافی‌شاپ می‌روند دانشجو هستند؛ به این سبک زندگی در حوزه مصرف دقت کنید، کافه جایی است برای گذران اوقات فراغت و به‌نوعی سبک زندگی اوقات فراغت است؛ بنا به آنچه دکتر آزادی گفتند بنابراین دانشجو فکر نمی‌کند و یا جدی فکر نمی‌کند، دانشجو به‌جای اینکه به فکر حرکت از نردبان تحرک اجتماعی باشد تبدیل به سایبان شده است؛ به همین دلیل است که تیراژ کتاب این‌همه پایین آمده است، دانشجویان قرآن نمی‌خوانند، کتاب نمی‌خوانند بنابراین نمی‌توان انتظار داشت بدون انباشت ذخایر فرهنگی اعتلای فرهنگی در جامعه داشته باشیم و جامعه‌مان در آینده جامعه فرهیخته‌ای باشد.

سه راهکار برای تغییرات فرهنگی

عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) تأکید می‌کند: مناسبات نهادی و روابط نهادی که بین مردم در نهادهای متفاوت وجود دارد انسان ایرانی را می‌سازد، این مناسبات نهادی که در دانشگاه‌ها، خانواده، سیاست و حتی در رابطه حاکمیت با مردم وجود دارد باعث شده ما این‌گونه باشیم؛ حال اگر این مناسبات نهادی را تغییر دهیم یعنی شیوه تدریس و موضوعات عوض شد و به سمت تأمل حرکت کردیم مناسبات و رفتارها هم تغییر می‌کند.

وی تصریح می‌کند: فراموش نکنیم که تغییرات فرهنگی یک‌شبه اتفاق نمی‌افتد، دگرگونی‌های فرهنگی دگرگونی‌های فرآیندی هستند و این فرآیند در اثر یک سری تغییر در مناسبات نهادی اتفاق می‌افتد؛ مثلاً دگرگونی در حوزه خانواده را در نظر بگیرید؛ روابط پدر با دختر، پسر لا مادر، روابط قبل از ازدواج و انواع روابط دیگر تغییر کرده است، در آموزش‌وپرورش هم همین‌طوراست، گفتمان معلمی هم تغییر کرده است، مناسبت‌های حاکمیت در جامعه هم تغییر کرده و مردم به‌راحتی همه‌چیز را نمی‌پذیرند؛ برای ارائه راهکار و تجویز، اول ما باید بپذیریم که تغییری اتفاق افتاده است، دوم اینکه در قبال دگرگونی‌ها نگاه و رویکرد منفعلانه نداشته باشیم بلکه رویکرد فعالانه داشته باشیم و سوم اینکه به ظرفیت‌های بومی و داخلی خودمان امید داشته باشیم.

قلیچ می‌گوید: سیاست‌گذاری فرهنگی نیازمند این است که به تغییرات نه حتماً آنی بلکه به تغییرات بلندمدت فکر کنیم، سیاست‌های فرهنگی آن‌قدر پنهان و نامرئی حرکت می‌کند که نمی‌فهمیم چه اتفاقی افتاده است، نگاه علت و معلولی را کنار بگذاریم و نگاه مکانیسم محور داشته باشیم؛ یک فرآیند بلندمدت که محصولاتش را در درازمدت شاهد خواهیم بود.

دانشگاه برای فضای تربیتی دانشجو چه کرده است؟

در ادامه مهدی گلدوزها معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی قزوین می‌گوید: به فرموده مقام معظم رهبری سبک زندگی‌بخش نرم‌افزاری تمدن است و در مقابل مظاهر تکنولوژی که در حوزه‌های مختلف در ایران پیشرفته است، بخش سخت تمدن محسوب می‌شود؛ تمدنی که مبتنی بر فرهنگ ایرانی و اسلامی است و ما در ایران به دنبال آن هستیم؛ آنچه در فضای دانشگاه به دنبال آن هستیم و دکتر آزادی و دکتر قلیچ به آن اشاره کردند امور تربیتی در دانشگاه است؛ متأسفانه بااینکه دانشگاه یک محیط تربیتی محسوب می‌شود؛ چه پیش از ورود به دانشگاه و چه داخل دانشگاه هیچ پرورشی اتفاق نمی‌افتد و سؤال پیش می‌آید که دانشگاه برای فضای تربیتی چه کرده است؟ اگر بخواهیم موضوع سبک زندگی ایرانی و اسلامی خود را نشان دهد باید نقش تربیتی دانشگاه پررنگ شود و دانشگاه صرفاً از فضای آموزشی خارج‌شده و به مقوله فرهنگ و تربیت هم حساسیت نشان دهد، در حال حاضر دانشجو عملاً در دانشگاه و خوابگاه رهاست درصورتی‌که می‌شود برای او برنامه‌ریزی کرد.

وی اضافه می‌کند: در بحث مصرف کالای ایرانی موضوع تمرین تفکر وجود دارد؛ در حال حاضر نمی‌دانیم چقدر دانشگاه این دغدغه را دارد که با همه ظرفیت برای اقتصاد کشور حرکت کند؛ در هر رشته‌ای این بضاعت وجود دارد که برای تولید کالای ایرانی دخیل باشد؛ دانشگاه دانشجو را باید به سمتی سوق دهد که حتی وقتی در خوابگاه است برای تولید دانش‌بنیان فکر کند و برایش دغدغه باشد در این صورت است که دانشجو می‌تواند مصرف را جهت دهد.

این مسئول تصریح می‌کند: نگاه بلندمدت در آموزش‌وپرورش می‌تواند تربیت و آگاه‌سازی معلمان باشد؛ اگر معلم خود دغدغه مصرف کالای ایرانی داشته باشد در بلندمدت و دوره پیش از دانشگاه می‌تواند اثری را در فرد ایجاد کرد.

وی ادامه می‌دهد: در کوتاه‌مدت هم ارتباط بین دانشگاه و مسئله کف جامعه مهم است که این روزها همان اقتصاد است، باید ببینیم دانشگاه به چه میزان در خصوص موضوع اقتصاد برای دانشجویان و اساتید مسئله تعریف می‌کند که بتوانند آن را حل کنند؟ به همین صورت می‌توان برای کل زندگی دانشجو برنامه‌ریزی کرد.

دانشگاه الگوسازی کند

مهدی گلدوزها در پایان این نشست بیان می‌کند: هر بار صحبت از فرهنگ می‌کنیم می‌گویند فرهنگ هزار تعریف دارد و تغییر آن در بلندمدت میسر می‌شود؛ اما این امر آن‌قدر بلندمدت است که دیگر نمی‌توان به آن دست‌یافت؛ انگار کسان دیگری باید بیایند در فرهنگ تغییر ایجاد کنند نقش دانشگاه این میان چیست، نخبگان دانشگاهی چقدر روی این موضوع اثر دارند؟ کارگردانان سینمای ما چقدر برآمده از دانشگاه هستند؛ به نظر من دانشگاه اگر الگوسازی کند و برای جامعه به‌صورت جدی مسئله‌ای را حل کند رسالت خود را انجام داده است.