پژوهش‌ها درباره شیوع یک تومور مغزی خاص در ایران

به گزارش قائم آنلاین، دکتر محمود رضا حاجی‌قاسم در گفت‌وگو ، با بیان این که مرکز تحقیقات ضایعات مغزی و نخاعی بخشی از پژوهشکده علوم اعصاب یا بازتوانی عصبی است، گفت: پژوهشکده علوم اعصاب دارای ۵ مرکز تحقیقاتی است. این مراکز تحقیقاتی عبارتند از: مرکز تحقیقات ضایعات مغزی و نخاعی، مرکز تحقیقات ام‌اس، مرکز تحقیقات بیماری‌های مغز و اعصاب، الکتروفیزیولوژی و مرکز تحقیقات پزشکی ورزشی. به منظور تداخل نداشتن فعالیت‌های این مراکز با یکدیگر، ما عمدتاً فعالیت‌های مربوط به ضایعات نخاعی را بر عهده داریم.

وی افزود: در بیماری‌های مغزی تمرکز ما بر روی تومورهای مغزی است و در این راستا، فعالیت‌هایی را به صورت مشترک با سایر مراکز انجام می‌دهیم. مثل پژوهش‌های مرتبط با اپی‌لپسی وهم‌چنین پژوهش‌هایی در زمینه تومورها. اپی‌لپسی به بیماری می‌گویند که فرد مبتلا دارای تشنج‌های خودبه‌خودی و تکرارشونده‌ای است که نیاز به کنترل دارد. در مرکز تحقیقات ضایعات مغزی نخاعی حدود ۹ سال است روی این موضوع کار تحقیقاتی انجام می‌دهیم.

حاجی قاسم با بیان این که این تحقیقات بر روی بیمارانی انجام گرفته که پاسخی به داروی ضدتشنج ندارند ،گفت: طی سال‌های گذشته ما در این زمینه مطالعاتی بر روی حیوانات داشتیم و حیوانات تشنجی را بررسی کردیم. با استفاده از نتایجی که به دست آوردیم داروی جدیدی به نام بومتاناید را مؤثر یافتیم. این دارو قبلاً در بیماری‌های دیگر استفاده می‌شد ولی بنابر مشاهدات ما اثر این دارو بر یافته‌های ما بسیار قوی است؛ بر همین اساس اولین مقاله منتج از فعالیت‌های ما در زمینه تأثیر بومتاناید بر اپی‌لپسی حدود سال ۲۰۱۳ منتشر شد که بنابر آن، تیم تحقیقاتی مرکز تحقیقات ضایعات نخاعی و مغزی در دنیا به عنوان تیم هدایت‌کننده تحقیقاتی اپی‌لپسی شناخته شد. این مقاله در مجله Epilepsia به چاپ رسید.

وی درباره روند این پژوهش گفت: طی این پژوهش، سه بیمار که هر سه کاندیدای عمل جراحی بودند بررسی شدند. از بین افرادی که کاندیدای انجام عمل جراحی بودند سه نفر را انتخاب کردیم. دو نفر از این سه نفر خیلی خوب به درمان پاسخ دادند و تشنج نفر سوم به طور کلی قطع شد. ما هم‌چنان پیگیر فردی که تشنج وی قطع شد هستیم و او را رصد می‌کنیم. او اکنون تشنج نمی‌کند و حداقل داروها را مصرف می‌کند.

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات ضایعات مغزی و نخاعی افزود: این طرح پژوهشی گسترده‌تر شد و آن را وارد فاز یک کلینیکی کردیم که اصطلاحاً به آن (RCT) گفته می‌شود. این بار ۳۰ بیمار در بیمارستان امام خمینی با همکاری بخش نورولوژی پذیرش شدند. از این ۳۰ نفر، ۷۰ درصد بیماران به داروها پاسخ دادند. این افراد نسبت به مطالعات قبل، تعداد تشنج‌های بیشتری داشتند و به طور میانگین بین ۹ تا ۱۰ تشنج در ماه را تجربه می‌کردند البته در این بررسی، بیماری حضور داشت که دارای ۹۵ تشنج در ماه بود. این افراد وارد دوره درمان شدند و سختی زیادی هم متحمل شدیم زیرا دارو در ایران وجود ندارد و با کمک یک سری از دوستان در حوزه دارو، داروی بومتاناید وارد شد. از میان این ۳۰ نفر، تشنج‌های ۱۲ نفر به طور کلی قطع شد.

حاجی‌قاسم با بیان این که عمل جراحی یکی دیگر از راه‌های بهبود بیماران مبتلا به اپی‌لپسی است گفت: طی عمل جراحی، قسمتی از مغز که کانون تشنج است برداشته می‌شود. برداشتن منطقه مذکور هم موجب ایجاد برخی آسیب‌ها می‌شود و هم این که هزینه‌های سنگینی دارد زیرا دارای تست‌هایی خاص و مرتبط با تشخیص نیمکره غالب فرد است. علاوه بر گران بودن تست‌ها، عمل جراحی هم ریسک بالایی دارد. تعدادی از بیماران بعد از عمل جراحی هم همچنان تشنج می‌کنند، اما معمولاً این جراحی باعث می‌شود بیماران پاسخ‌دهی خوبی به داروها پیدا کنند.

وی ادامه داد: این عمل جراحی، حدود شش یا هفت سال قبل، با توجه به محاسبات ما حدود ۱۰۰ میلیون تومان هزینه داشت، که قطعاً الان بیشتر است. بخش بزرگی از بیماران اپی‌لپسی دچار آسیب به جمجمه هستند. تعداد زیادی از نیروهای ایران در دوران جنگ که دچار موج انفجار شدند و آسیب به سر دارند از جمله مواردی هستند که اپی‌لپسی دارند و به درمان پاسخ نمی‌دهند.

حداقل ۳۰۰ هزار بیمار مبتلا به اپی‌لپسی در ایران وجود دارد

وی در پاسخ به سوالی درباره تعداد بیماران مبتلا به اپی‌لپسی در ایران گفت: متأسفانه ما سیستم رجیستری بیماران اپی‌لپسی را در ایران نداریم و راه‌اندازی این سیستم رجیستری از جمله اولویت‌های ما است، اما برای ایجاد این سیستم نیازمند حمایت دولت و وزارت بهداشت هستیم. با توجه به ضریب جهانی این بیماری، طبق آخرین محاسبات ما حداقل بین ۳۰۰ هزار تا ۵۰۰ هزار بیمار مبتلا به اپی‌لپسی در ایران وجود دارد که جمعیت قابل‌توجه‌ای است.

حاجی‌قاسم درباره علت ایجاد اپی‌لپسی و افزایش این بیماری در ایران گفت: معمولاً کسانی که دچار آسیب شدید به سر می‌شوند بعد از شش ماه اولین تشنج را تجربه می‌کنند و معمولاً این تشنج‌ها به سمت صرعی شدن می‌رود و به اپی‌لپسی تبدیل می‌شود. این صرع از انواعی است که پاسخ ضعیفی به درمان می‌دهد. از آن جایی که حوادث جاده‌ای در ایران ضربات به سر را افزایش داده، احتمالاً میزان شیوع اپی‌لپسی در ایران افزایش یافته است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران با اشاره به انجام مطالعات نقشه‌برداری مغزی روی بیماران مبتلا به اپی‌لپسی گفت: نتایج مطالعات حوزه نقشه‌برداری مغز و وضعیت شناختی بیماران اپی‌لپسی قبل و بعد از درمان و نتایج مرتبط با پاسخ‌دهی به داروی بومتاناید در مجلات معتبر منتشر شده است. اکنون در تلاش هستیم که جمعیت مورد مطالعه در حوزه اپی‌لپسی را گسترده‌تر کنیم و بیماران در سطح ملی بررسی شوند؛ البته مشکلات عدیده‌ای مانند کمبود منابع مالی و نبود دارو در این زمینه وجود دارد. در زمینه نبود دارو وزارت بهداشت باید با ما همکاری کند تا داروی بومتاناید وارد شود. نتایج این پژوهش‌ها می‌تواند باعث شود که این دارو جزو فارماکوپه (داروهای موجود در بازار) ایران شود و بیماران از آن استفاده کنند و هم‌چنین متخصصان مغز و اعصاب در نسخ خود بتوانند این دارو را تجویز کنند.

افزایش شیوع گلیوبلاستوما در ایران

وی درباره فعالیت‌های مرکز تحقیقات ضایعات مغزی نخاعی در زمینه تومورهای مغزی گفت: مطالعاتی که ما به کمک جراحان مغز و اعصاب انجام دادیم نشان می‌دهد میزان بروز بیماری گلیوبلاستوما (نوعی تومور مغزی) در ایران در حال افزایش است و موارد زیادی به بخش مغز و اعصاب دانشگاه علوم‌پزشکی برای این بیماری مراجعه می‌کنند. این بیماری معمولاً درمان ندارد و از زمان تشخیص تا فوت بیمار حدود یک سال و نیم تا دو سال طول می‌کشد، حیات کوتاه‌مدت بیماران مبتلا نشان می‌دهد این بیماری بسیار کشنده است، گلیوبلاستوما ممکن است با یک سردرد ساده شروع شود. علائم این بیماری با توجه به محل قرارگیری تومور متفاوت است ولی ثابت‌ترین علامن آن سردرد است؛ سردردی که معمولاً به دارو پاسخ نمی‌دهد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: یکی از فعالیت‌های ما برای بررسی گلیوبلاستوما، ژن درمانی است. طی پژوهش‌هایی که ما در ژن‌درمانی انجام دادیم، یک ساختار نوترکیب ایجاد شد که این ساختار حاوی دو ژن کشنده است. بعد از این که این ساختار به سلول‌های سرطانی منتقل می‌شود، باید با یک دارو فعال شود. این فعال شدن باعث انهدام سلول‌های سرطانی خواهد شد. این مطالعه در سطح سلول انجام گرفته و نتایج خوبی داشته که در مجلات ارائه شده است.

وی با بیان این که این مطالعه اکنون در فاز حیوانی است گفت: در تلاشیم تا مدل حیوانی این تومور را درست کنیم و این ساختار را به حیوان منتقل کنیم و بعد اگر پاسخ مناسبی دریافت کردیم، با رعایت مقررات مربوط به ساخت این ساختار برای انسان به بررسی تأثیر این ساختار بر مدل انسانی می‌پردازیم.

حاجی قاسم یکی از عوامل بروز گلیوبلاستوما را استرس برشمرد و افزود: یکی از بزرگترین مشکلاتی که در سطح جامعه داریم استرس است. استرس باعث می‌شود فرآیندهای اکسیداتیو در سطح سلول افزایش پیدا کند. وقتی فرد به صورت طولانی مدت دچار استرس باشد قطعاً آسیب می‌بیند. این آسیب را می‌توانید تحت عنوان اغلب بیماری‌هایی که در جامعه وجود دارد، ببینید. این بیماری‌ها می‌تواند شامل سرطان‌ها، افسردگی، ام اس و دیگر بیماری‌ها باشد. به همین دلیل است که اغلب گفته می‌شود جامعه‌ای سالم است که یک جامعه شاد باشد، بنابراین هرقدر استرس‌ها را از سطح جامعه دور کنیم به سلامت کمک می‌شود. در جوامعی که شاد هستند بروز و ظهور بیماری‌های مذکور کم است.

معاون پژوهشی مرکز تحقیقات ضایعات مغزی و نخاعی در پایان تصریح کرد: قبل از انقلاب، ایران در منطقه میزان بروز کم ام‌اس قرار داشت مطالعاتی که طی چهار- پنج سال گذشته انجام شده نشان می‌دهد میزان بروز این بیماری در ایران بسیار بالا رفته است و ما در نقشه پراکندگی جغرافیایی این بیماری از low risk به medium risk رفته‌ایم. این موضوع دلایل بسیاری دارد اما یکی از عوامل بسیار مهم آن استرس است. عوامل دیگری مانند تغذیه، عوامل اقتصادی و عوامل محیطی مانند پراکندگی سیگنال‌ها و نویزها هم تاثیرگذار است. وقتی این عوامل محیطی بر بستر ژنتیکی قرار می‌گیرند، ام‌اس بروز و ظهور پیدا می‌کند.