سیر تا پیاز نقشه باستان‌شناسی از زبان رئیس پژوهشکده

به گزارش قائم آنلاین، روح الله شیرازی – رییس پژوهشکده باستان‌شناسی – با بیان اینکه باستان‌شناسی امروز همراه، همگام و هم رأی با سایر علوم در حال ارتقاست و گستردگی استفاده از تجهیزات کارآمد و به روز در آن دور از انتظار نیست، اظهار کرد: نقشه باستان شناسی ایران نیز جدای از این موارد نبوده و با برنامه‌ریزی متناسب با قابلیت‌های علمی ـ آموزشی موجود تلاش می‌کند تا بهینه و موثر بتواند نیازهای باستان‌شناسی را برطرف سازد.

او با تاکید بر این‌که نقشه باستان‌شناسی به صورت مجموعه‌ای دیجیتالی از داده‌های باستان‌شناسی به صورت توصیفی روی داده‌های مکانی جانمایی شده و با استفاده از فن‌آوری رایانه‌ای قابلیت‌های گسترده سنجش، آنالیز و برنامه ریزی را دارد، افزود: ایجاد یک نقشه باستان‌شناسی بسیار دقیق نه تنها می‌تواند به شناخت و معرفی باستان‌شناسی ایران کمک کند، بلکه می‌تواند از آسیب‌های جدی احتمالی ناشی از پیشرفت صنعتی و عمرانی کشور بر سرمایه‌های فرهنگی ما جلوگیری کند.
از تعریف و اهداف تهیه نقشه باستان‌شناسی تا چگونگی این نقشه
وی در ادامه با بیان اینکه ایده تهیه نقشه باستان‌شناسی ایران به صورت رسمی توسط مرحوم عزت الله نگهبان در حدود ۵۳ سال پیش مطرح شده، اظهار کرد: نسبت به آن زمان که برای تکمیل اطلاعات نیاز به فیش برداری و تهیه بایگانی بود امروز اهداف گسترده‌تر و تجهیزات پیشرفته‌تر شده‌اند.

او با اشاره به اینکه سال ۱۳۸۶ گروه نقشه باستان‌شناسی تصمیم به اجرای طرح نقشه باستان‌شناسی با استفاده از تکنولوژی به روز و کارآمد گرفت، افزود: در جلسات برگزارشده چگونگی نقشه تهیه باستان‌شناسی، قابلیت‌ها، ویژگی‌ها و برخی موارد دیگر بررسی شدند.

وی با بیان اینکه نقشه باستان‌شناسی ایران در راستای اهداف کوتاه، بلند، میان مدت و بلند مدت شکل گرفته و براساس این اهداف، دارای مجموعه‌ای کامل از آثار باستان‌شناسی ایران خواهد بود، گفت: لایه‌های اطلاعاتی مربوط به باستان‌شناسی ایران و سایر علوم میان‌ رشته‌ای براساس نیاز روی نقشه باستان‌شناسی جانمایی می‌شوند.

او همچنین با اشاره به این نکته که لایه‌های مربوط به محیط زیست ایران، منایع معدنی، زمین‌شناسی، اقلیم، مکان‌های سیاسی، تقسیمات کشوری نقشه پایه را شکل می‌دهند، افزود: در این  نقشه‌ی پایه، انبوهی اطلاعات مکانی خواهیم داشت که می‌توان تئوری و فرضیات باستان‌شناسی را روی آن پیاده‌سازی کرد. این نقشه می‌تواند در سنجش فعالیت‌های عمرانی استفاده شود و پوشش آثار باستان‌شناسی ایران را با توجه به لایه‌های اطلاعاتی دیگر (الگوی استقرار) دارا باشد.

شیرازی، این نقشه را دارای قابلیت سنجش، برنامه‌نویسی ، برنامه‌ریزی و بروز رسانی دانست و افزود: نقشه باستان شناسی محدودیت بزرگنمایی (مقیاس) ندارد، اطلاعات توصیفاتی هر اثر روی آن جانمایی شده و امکان ویرایش اطلاعات و ایجاد خروجی متناسب با برنامه‌های معرفی و آموزش را دارد.

او در تشریح قابلیت‌های نقشه باستان‌شناسی نیز اظهار کرد: این نقشه به صورت دیجیتالی به راحتی اجرا می‌شود، نیازی به کارگیری نرم‌افزارهای پیچیده و تخصصی نداردومی‌تواند با نرم‌افزارهای رایگانOpen Source سازگار باشد.

رییس پژوهشکده باستان‌شناسی مهمترین ویژگی‌های نقشه باستان‌شناسی را وجود لایه‌های اطلاعاتی دقیق، سازگار با نرم‌افزارهای سبک، قابل سنجش و قابل ویرایش با امکان تهیه خروجی مناسب دانست .

قابلیت‌های نقشه باستان‌شناسی و ارتقای آن

تا برطرف نشدن کاستی‌ها، نقشه باستان‌شناسی تکمیل نمی‌شود

او با بیان اینکه اطلاعات نقشه باستان‌شناسی قابل سنجش و پایش هستند و می‌توان دقت نقشه را با توجه به داده‌های اطلاعاتی بالا برد، اظهارکرد: می‌توان در سنجش برخی نظریات مانند تئوری سیستم‌ها، الگوی استقرار مکانی آثار، نظریات مکان مرکزی و سیستم باز و بسته به سنجش و ارزیابی دست یافت.

رییس پژوهشکده باستان شناسی با تأکید بر این نکته که تهیه‌ی نقشه باستان‌شناسی هرگز متوقف نمی‌شود، بیان کرد: انبوه اطلاعات باستان‌شناسی ایران و اطلاعات پایه همیشه در حال تولید است که به همین نسبت باید وارد نقشه شودو منظور از نقشه، موجودی حال حاضر نیست، حال حاضری که همین لحظه است.

به گفته‌ی او، برای جبران این مورد نقشه باستان‌شناسی نیاز به اتصال به اینترنت پر سرعت و دریافت داده‌های مکانی و پایه‌ای اساسی دارد.

شیرازی با بیان این نکته که امروز در تهیه نقشه باستان شناسی کمی  عقب هستیم افزود: برای جبران این شرایط باید با تجهیزات روز تلاش مستمر انجام داد به نحوی که هر اثری که شناسایی می‌شود، هر کاوشی که صورت می‌گیرد، هر مقاله، کتاب و بروشوری که منتشر می‌شود باید در اختیار نقشه باستان شناسی قرار گیرد تا به صورت تصویری و توصیفی ضمیمه نقشه پایه شود .

وی ایران را از مهترین سرمایه‌های میراث فرهنگی کشور دانست که در بیش از چهار دهه تلاش و جدیت برای تکمیل آن ده‌ها برنامه بررسی و شناسایی اجرا شده و پهنه سرزمین ایران را پوشش می‌دهد.

او با بیان اینکه در این سال‌ها از روش‌های متفاوتی برای تکمیل نقشه باستان‌شناسی استفاده شده و در این راه افت و خیزهایی هم وجود داشته، افزود: امروز با بهره‌برداری از فناوری‌های مدرن و تلاش‌های مستمر سربلند هستیم که برنامه تکمیل نقشه باستان‌شناسی با اهداف بلند مدت تدوین شده و با حمایت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با گام‌های بلند، آهسته و پیوسته پیش می‌رود.

شیرازی با اشاره به این‌که سامانه تحت وب نقشه باستان‌شناسی با بیشترین کیفیت و امکان بهره‌برداری مدون شده، توضیح داد: در فاصله سال‌های ۱۳۹۶ تا امروز برنامه‌های نقشه‌باستان شناسی ایران با تکمیل ورود مکانی، تکمیل اطلاعات توصیفی، به روز رسانی نقشه پایه، اجرای کارگاه آموزشی، بررسی درخواست‌های بررسی و شناسایی، عرصه و حریم و کاوش به همراه بررسی طرح‌های عمرانی به صورت کامل و پیوسته انجام شده است.

او اظهار کرد: با توجه به ظرفیت‌های موجود و ناگواری‌هایی که در گذشته بر سر نقشه باستان‌شناسی ایران آمده هنوز کاستی‌هایی وجود دارد که برطرف کردن آنها جز با یاری باستان‌شناسان، همکاری استان‌ها و تجهیز نقشه باستان شناسی میسر نمی‌شود.

برنامه تکمیل نقشه باستان شناسی و نیازمندی‌های آن

هنوز بسیاری از اطلاعات نقشه باستان‌شناسی جانمائی نشده‌اند

وی در تشریح برنامه تکمیل نقشه باستان شناسی به جانمایی آثار ثبتی در نقشه باستان‌شناسی ایران اشاره کرد و گفت: در بانک اطلاعاتی نقشه باستان‌شناسی تعداد ۲۶۶۶۵ پرونده ثبتی تا سال ۱۳۸۶موجود است که بسیاری از آنها تاکنون جانمایی نشده‌اند.

شیرازی همچنین با تأکید بر ورود اطلاعات پرونده‌های چند سال اخیر در نقشه باستان شناسی گفت : با توجه به نواقص عمده پرونده‌های قدیمی از جمله فقدان مختصات جغرافیایی، نبود مسیر دسترسی یا کروکی اثر و حتی نشانی نامشخص اثر، جانمایی آنها در برخی موارد زمان برو با دشواری روبرو است. در دهه ۹۰ خورشیدی در جلساتی که با اداره ثبت آثار ایران برگزار شد، دستورالعمل‌های نقشه باستان شناسی در اختیار این اداره قرار گرفت تا سهولت در جانمایی آثار برقرار باشد.

جای خالی اطلاعات تاریخی روی نقشه باستان‌شناسی

تکمیل اطلاعات مربوط به مکان‌هایی که هنوز بررسی نشده‌اند

وی با بیان اینکه روی نقشه باستان‌شناسی فضاهای خالی فراوانی دیده می‌شود که یا هنوز بررسی نشده اند یا اطلاعات مربوط به آنها موجود نیست گفت : این مساله شامل همه استان‌های کشور می‌شود. بنابراین طرح‌هایی در اولویت بررسی و شناسایی قرار می‌گیرند که پیش از این برنامه پژوهشی در آن مناطق انجام نشده یا دقیق و منظم نبوده و با خطاهای اطلاعاتی روبرو است.

او با بیان این‌که اطلاعاتی که تاکنون روی نقشه باستان‌شناسی ایران جانمایی شده، شامل نام اثر، نام بررسی کننده، ارتفاع از سطح دریا، دوره اثر و توضیحات را مربوط به اثر دانست و گفت: پیش از این شرح بسیاری از اطلاعات با برنامه‌های ناسازگار با زبان فارسی نوشته شده‌اند که ناخوانا بوده و تصحیح می‌شوند.

به گفته وی ، این نامگذاری مانند کدملی باستان شناسی اثر است که هم به مختصات جغرافیایی اثر اشاره دارد و هم برای هر اثر بصورت ویژه ثبت شده و هیچ آثاری کد مشترک نخواهند داشت.

او در ادامه با بیان این‌که برخی از اطلاعاتِ جمع‌آوری شده در سال‌های دورکه به صورت مستندات مکتوب در سیستم GIS وارد شده‌اند، به دلیل عدم تجمیع در پایگاه داده‌ها به صورت پراکنده و ناهمگون هستند و امکان تحلیل سیستمی وجود ندارد، افزود: به این دلیل ضروری است‌ سامانه‌ای تحت وب‌ بر پایه یک پایگاه داده متمرکز مکانی طراحی و پیاده سازی شود، در این سامانه کارشناسان هر استان امکان ورود و ویرایش اطلاعات آثار را دارند و بر اساس تایید بخش نقشه باستان‌شناسی ایران، اطلاعات توصیفی و تصویری به عنوان لایه‌هایی مجزا وارد سیستم می‌شوند.

به گفته شیرازی، سازماندهی و سهولت دسترسی به لایه های وکتوری و رستری از جمله اهداف این سامانه به شمار می رود.
تهیه بسته نرم افزاری نقشه باستان‌شناسی ایران
به گفته‌ی رییس پژوهشکده باستان شناسی گفت: این بسته نرم‌افزاری برای اطلاع‌رسانی از میزان اطلاعات موجود در نقشه باستان‌شناسی به استان‌ها آماده شده است.

وی با بیان اینکه هدف از تهیه این بسته، ارائه آن به مراکز استانی برای استفاده در طرح‌های مطالعاتی ـ عمرانی است، اضافه کرد: مراکز استانی می‌توانند با توجه به اطلاعات موجود نسبت به تکمیل بررسی‌های باستان‌شناسی در مناطقی که هنوز نیاز به بررسی دارد برنامه‌ریزی کنند.

او اطلاعات موجود در این بسته را شامل تصاویر هوایی، منحنی میزان در مقیاس، شبکه‌بندی باستان‌شناسی با شماره هر شبکه، اطلاعات مکانی مربوط به تقسیمات سیاسی ایران مانند شهر، روستا، جاده و غیره و دفترچه راهنما نقشه باستان‌شناسی و مدل دانست.

شیرازی یکی از مهمترین ویژگی‌های نقشه باستان‌شناسی ایران را امکان مدیریت برنامه‌های عمرانی دانست و بیان کرد: هر طرح عمرانی که از پژوهشکده باستان‌شناسی استعلام می‌شود، در سامانه نقشه باستان‌شناسی مورد سنجش و پایش قرار گرفته و نسبت به طرح ،برنامه‌های مدیریتی برای بررسی ،شناسایی و اقدامات پژوهشی آن در نظر گرفته می‌شود.