زخم «زغالی» روی تَنِ نیمه جان هیرکانی

به گزارش قائم آنلاین، طی سال‌های اخیر، خبرهای خوبی از اوضاع جنگل‌های هیرکانی شمال کشور به گوش نمی‌رسد و هجوم آفت‌های گوناگون از شب پره گرفته تا تخم انگشتری و حالا هم “زغالی”، دمار از روزگار دانه دانه درختان گونه‌های متنوع این جنگل درآورده است و هر روز این درختان به زوال نزدیک‌تر، دست به دامان ما انسان‌ها، از خدا طلب باران می‌کنند.

کمی آن طرف‌تر از شهر و در همین حوالی، درختان متنوعی با بی‌شمار لشکر سرو قامت و رشید، دورهمی چندین صد ساله‌ای را راه انداخته‌اند؛ اما گویی ما آدم‌ها و حتی همین آفت‌های ریزه میزه، چشم دیدن آن‌ها را نداریم و در همین یکی دو دهه اخیر، چنان بلایی به سر این دور همی آوردیم که هیچکدام از این درخت‌ها حاضر نیستند، لباس عزای عزیزان‌شان را از تن بیرون آورند و هنوز سال یکی‌شان تمام نشده، عزادار دیگری می‌شوند.

زخم کاری “زغالی” روی تن نیمه جان هیرکانی

زیاد دور نمی‌رویم، چند وقتی هم نمی‌گذرد؛ شب پره‌ها بی‌رحمانه اولین زخم کاری را روی تن “هیرکانی” وارد کردند و پس از آن نیز، زخم پشت زخم و حال، “زغالی” هم که چند وقتی است دُم در آورده، دومین زخم کاری را  روی تن نیمه جان هیرکانی کاشت تا بی رمق، روی خاک زانو بزند!

هیرکانی که هنوز جامه سیاهش را در سوگ میلیون‌ها شمشاد‌ها از تن در نیاورده و حال و روز خوبی هم ندارد؛ حال در سوگ بلوط‌ها، خانه‌نشین شده است و از بغض، صدایش هم در نمی‌آید…

دورهمی قدیمی که هر روز سوت و کورتر می‌شود!

پس از آنکه، شب پره، ۹۰ درصد از شمشادهای خزری را خشکاند، این‌بار “زغالی” جا پای شب‌پره‌ها، بدنبال خشکاندن بلوط‌های خزری است و هر روز، با مرگ هر بلوط، این دورهمی دیرینه، سوت و کورتر می‌شود!

خودمانیم! هر چند همه، شب پره‌ها را آدم بده این ماجرا نشان دادند؛ اما بدی برخی از ما آدم‌ها، که نام‌مان بر حسب تقدیر “آقای مدیر” است؛ باعث و بانی این همه نفس‌هایی بود که از شمشادها گرفته شد؛ آن قدر دست دست کردیم که سرطانی شوم، تمام جان شمشادها را گرفت و این در حالی بود که همان ابتدا، می‌شد کاری برایشان کرد!

حال ماجرا تکرار شده، این بار، بیمار، بلوط است؛ خیال جبران دارید بسم‌الله؛ اگر می‌خواهید کمی از عذاب وجدانتان کم شود، حالا وقتش هست، به داد بلوط‌ها برسید، شاید “هیرکانی” شما را ببخشد.

مشاهده پژمردگی گسترده بلوط در پارک جنگلی شهید زارع ساری

امین وطن‌دوست کارشناس ارشد گیاه‌پزشکی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران در خصوص شیوع این بیماری در جنگل‌های بلوط به خبرنگار ما می‌گوید: بر اساس بازدید از عرصه پارک جنگلی شهید زارع ساری در نیمه سال گذشته، مشاهده کردیم که تعداد زیادی از درختان بلوط پژمرده و در حال خشکیدن هستند، لذا به منظور تشخیص قطعی بیماری، نمونه از بافت درختان آلوده تهیه و به موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور ارسال شد.

وی افزود: در نهایت و پس از بررسی‌های آزمایشگاهی، بیماری قارچی سوختگی زغالی بلوط از سوی این موسسه اعلام شد.

کارشناس ارشد گیاه‌پزشکی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه ساری خاطرنشان کرد: این قارچ که یک آسکومیست است در حد فاصل سال ۸۹ تا ۹۰ برای نخستین بار در کشور و در جنگل‌های استان گلستان و بر روی شاه بلوط‌ها مشاهده و گزارش شد.

“زغالی” چه بر سر بلوط‌ها می‌آورد؟

این مقام مسئول با بیان اینکه بیماری به صورت پژمردگی شاخ و برگ‌ها و خروج شیرابه‌های سیاه رنگ از داخل تنه در ارتفاعات اولیه بروز می‌نماید؛ تصریح کرد: در ادامه و به مرور زمان، شیرابه افزایش یافته و حالت ذغالی شکل در روی تنه و سیاه شدن در زیر پوست قابل رؤیت است و در نهایت منجر به مرگ کامل درخت می‌شود.

وطن‌دوست ادامه داد: عامل بیماری دارای فاز اندوفیتی طولانی بوده و تا زمانی‌که درخت تحت تاثیر تنش واقع نشود، به فرم مهاجم و بیماری‌زا تبدیل نمی‌شود.

خشکسالی عامل اصلی شیوع “زغالی”

وی با اعلام اینکه تنش خشکی یا همان خشکسالی  و دمای بالا به عنوان دو فاکتور عمده شناخته شده در شیوع این بیماری در اغلب نقاط دنیا به شمار می‌روند؛ عنوان کرد: این بیماری علاوه بر بلوط، درختان ممرز و آزاد را هم می‌تواند مورد حمله خود قرار دهد.

کارشناس ارشد گیاه‌پزشکی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه ساری با اشاره به این نکته که رشد داخلی قارچ در پوست میزبان‌های تحت تنش، او را قادر به آلوده‌سازی و گسترش در میزبان می‌سازد؛ تأکید کرد: مطالعات معدودی در محیط آزمایشگاهی برای کنترل بیولوژیک این بیماری انجام شده، اما در سطح جنگل هنوز روشی موثر گزارش نشده است.

این مسئول متذکر شد: بر اساس دستورالعمل تهیه شده از سوی کمیته تخصصی گیاه پزشکی سازمان جنگل‌ها، می‌توان بر حسب مناطق و شدت بیماری، روش‌های مختلف شامل عملیات پرورشی، آبخیزداری، جلوگیری از فشردگی خاک در پارک‌های جنگلی و غیره را برای پیشگیری و جلوگیری از شدت بیماری مورد استفاده قرار داد.

تهدید خشکیدگی بلوط در هزار و صد هکتار از جنگل‌های ساری

وطن‌دوست در خصوص وسعت مناطق آلوده این بیماری در سطح جنگل‌های استان پاسخ داد: هر چند این بیماری در نقاط گوناگون استان از غرب تا شرق گزارش شده است اما عمده خشکیدگی بلوط‌ها و شیوع این آفت مربوط به ۷۰۰ هکتار از جنگل‌های پارک جنگلی شهید زارع ساری و همچنین ۴۰۰ هکتار از جنگل‌های اطراف آن می‌باشد که آلودگی در نقاط مختلف آن، پراکنده است.

وی در خصوص اقدامات انجام گرفته در کنترل این بیماری در سطح مناطق آلوده گفت: عامل اصلی این بیماری به خشکسالی بر می‌گردد و هر چند نمی‌شود کاری برای بلوط‌های خشکیده انجام داد، اما بارش باران، از ادامه شیوع و گسترش این بیماری جلوگیری می‌کند.

تاکنون اقدام عملی برای کنترل “زغالی” انجام نشده است

کارشناس ارشد گیاه‌پزشکی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران منطقه ساری با بیان اینکه تاکنون اقدام عملی در این باره صورت نگرفته است؛ گفت: این پارک تحت مدیریت شهرداری و تحت اجاره بخش خصوصی است و هنوز اقدامی در این خصوص برای کنترل این بیماری صورت نگرفته است.

این مقام مسئول یادآور شد: بارش باران و سیراب بودن درخت به طور طبیعی، شیوع این آفت را کاهش می‌دهد و ادامه این روند، زنگ خطر و تهدید جدی برای بلوط‌های سالم باقیمانده در این منطقه است.

وطن‌دوست یادآور شد: در سال‌های اخیر و به دنبال خشکسالی‌های به وقوع پیوسته قسمتی از جنگل‌های هیرکانی، دچار بیماری زغالی بلوط شده است که این بیماری باعث خشکیدگی درختان بلوط شده است.

تغییر اقلیم‌ آب و هوایی عامل تشدید بیماری زغالی

آهنگران کارشناس گیاه‌پزشکی دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور نیز طی اظهار نظری در این‌باره با بیان اینکه این بیماری با استرس‌های محیطی به‌ویژه خشکسالی و کمبود رطوبت ارتباط مستقیم دارد؛ مطرح کرد: این بیماری در  شرایط عادی در خاک وجود دارد، اما فعال نیست؛ ولی اگر شرائط محیطی تغییر کند عامل این بیماری فعال و براثر سایر استرس‌های وارد شده به عرصه‌های جنگلی تشدید می‌شود و در نهایت می‌تواند در دوره‌های کوتاه مدت و میان مدت، منجر به خشکیدگی پایه‌های آلوده درختان افرا، بلوط و ممرز در جنگل‌های شمال شود.

به گفته وی، برای کنترل این بیماری، اقدامات بهداشتی مانند هرس و حذف پایه‌های آلوده، خراش سطحی، بذرپاشی، ایجاد تنوع گونه‌ها در عرصه‌های آلوده ضروری است و چنان‌چه این بیماری و موضوعات آن مورد پیگیری جدی‌تر مسئولان دست اندرکار قرار نگیرد، سرنوشت جنگل‌های شمال نیز به سرنوشت جنگل‌های زاگرسی دچار خواهد شد.

بی نتیجه مانده پیگیری‌های هشت ماهه
کارشناس دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور تصریح کرد: از ۸ ماه پیش طرح شناسایی و کنترل بیماری‌های زغالی بلوط توسط کارشناسان دفتر حفاظت و حمایت این سازمان، تهیه و برای اجرایی شدن به شورای عالی جنگل ارسال شده که تاکنون این پیگیری‌ها نتیجه‌ای نداشته است.

بررسی‌ها نشان داده در سال‌های اخیر  ناحیه رویشی جنگل‌های هیرکانی و مناطقی از پیرامون این عرصه  ملی در معرض تهدید بیماری‌هایی نظیر بلایت شمشاد، بیماری زغالی بلوط، بیماری شانگریا، بلایت شاه بلوط، آفت شب پره شمشاد، پروانه ابریشم باف ناجور، آفت جوانه هزار بلوط، پروانه تخم انگشتری و پروانه دم قهوه‌ای قرار گرفته و در پی آن خسارت‌های جبران ناپذیری به این عرصه‌های ملی وارد شده است.

حرف آخر…

با این تفاسیر انتظار می‌رود مسئولان با توجه ویژه به وسعت روبه رشد زوال بلوط ارزشمند جنگل‌های هیرکانی مازندران نسبت به تخصیص اعتبارات لازم و کافی برای جلوگیری از نابودی قسمتی از جنگل‌های طبیعی پارک جنگلی شهید زارع ساری و سایر نقاط آلوده استان اقدام کنند تا داغ بلوط بیش از این بر قلب جنگل‌های استان ننشیند؛ چراکه هیرکانی هنوز سیاه‌پوش شمشاد است و اگر دست نجنبانیم ماجرای غم انگیز شمشادها دوباره در سوگ بلوط‌ها، تکرار خواهد شد…