اقدامات وزارت علوم در زمینه اخلاق در پژوهش

به گزارش قائم آنلاین، دکتر محسن شریفی، مدیرکل دفتر برنامه ریزی و سیاست‌گذاری پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در آئین گشایش این مدرسه تابستانی که با حضور معاونان پژوهشی و مدیران امور پژوهشی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور برگزار شد، گزارشی از فعالیت‌های صورت گرفته در پنج سال اخیر در زمینه اخلاق در پژوهش در وزارت علوم از جمله تدوین منشور اخلاق در پژوهش، تدوین دستورالعمل بررسی تخلفات پژوهشی، تدوین قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی و تدوین آئین‌نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی انجام گرفته‌اند، ارائه کرد.

وی سپس به آئین‌نامه اجرایی قانون اخلاق در پژوهش مصوب هیأت دولت در تاریخ ۳۰ مردادماه ۱۳۹۸ اشاره کرد و گفت: بر اساس این آئین‌نامه دو کارگروه تشکیل می‌شود؛ کارگروه اول، کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش است که در سطح وزارت علوم و وزارت بهداشت تأسیس خواهد شد و مأموریت آن تدوین آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها، برگزاری کارگاه‌ها به صورت کلان، انتقال تجربیات دانشگاه‌ها به یکدیگر و نظارت عالیه است. کارگروه دوم، کارگروه دانشگاهی است که مأموریت آن توجه به اخلاق در پژوهش و بررسی تخلفات پژوهشی در سطح دانشگاه یا مؤسسه آموزش عالی است.

دکتر علومی یزدی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علامه طباطبایی نیز به عنوان سخنران افتتاحیه این مدرسه تابستانی، نکاتی درباره اخلاق در پژوهش مطرح کرد و گفت: دانشگاه‌ها بیش از بحث پیشگیری از تقلب و برخورد با تخلف به وجود اخلاق دانشگاهی و فرهنگ دانشگاهی و یک همبستگی میان دانشگاهیان نیاز دارند.

وی افزود: نقش دانشگاه و استاد و به طور کلی استانداردهای دانشگاهی نیاز به بازتعریف دارد و راه‌های درست پژوهش و راه‌های جلوگیری از تخلف باید آموزش داده شده و فرهنگ‌سازی شود.

دکتر علومی یزدی تاکید کرد: آموزش، فرهنگ‌سازی، ترویج و خویشتن‌داری مواردی است که باید به همه اساتید و دانشجویان آموزش داده شوند و سپس در صورت احراز قطعی تخلف پژوهشی مجازات شوند.

وی ابراز امیدواری کرد که مباحث انتخاب شده در این مدرسه تابستانی به شکل‌گیری و نشر اخلاق علمی، اخلاق دانشگاهی و پژوهشی در بین دانشگاهیان کمک کند و از مدیران و معاونان پژوهشی خواست در صورت تشکیل کمیته اخلاق در پژوهش در دانشگاه‌های خود برنامه‌هایی که برای اجرای قانون نوشته می‌شود، صرفاً برنامه تنبیهی نباشد.

* لزوم تدوین سند اخلاق حرفه‌ای دانشگاهی

دکتر شجاع احمدوند، معاون آموزشی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در سخنرانی خود ابتدا به پیشینه تاریخی اخلاق در پژوهش بویژه اتفاقات مربوط به دادگاه و کد نورنبرگ و نیز کمیسیون ملی اخلاق در آمریکا پرداخت که هدف آنها استانداردسازی اخلاق علمی و حراست از انسان در برابر آثار پژوهش‌های رفتاری و زیست پزشکی بود.

وی به تشریح سه مفهوم و اصل کلیدی اخلاق در پژوهش یعنی حفظ حرمت افراد در پژوهش، رعایت عدالت در مشارکت کنندگان پژوهش و رعایت رفاه و آسایش افراد در پژوهش پرداخت.

دکتر احمدوند اعلام رضایت افراد در پژوهش را تجلی عینی اخلاق در پژوهش و شاخص حفظ حرمت افراد دانست و ابراز امیدواری کرد که بحث اخلاق علمی در دانشگاه علامه طباطبایی نه صرفاً در حوزه پژوهش، بلکه در قالب سند اخلاق حرفه‌ای دانشگاهی که حداقل دو حوزه آموزش و پژوهش را دربر بگیرد، تدوین شود.

* اخلاق در پژوهش؛ بخش اجتناب ناپذیر فرهنگ دانشگاهی

دکتر علی خورسندی طاسکوه، مدیر امور پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی و دبیر این نشست علمی، با استناد به گزارش‌های ملی و بین‌المللی موجود در زمینه اخلاق در پژوهش، به وضعیت نه چندان مناسب اخلاق پژوهشی در فرایندهای مختلف آموزشی و پژوهشی در دانشگاه‌های کشور پرداخت و گفت: با عنایت به کم و کاستی‌های موجود، هدف برگزاری این مدرسه تابستانی ملی و کارگاه‌های مشابه دیگری که در سال گذشته در خصوص موضوعات انسانی و حیوانی در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد، توسعه و نهادینه‌سازی فرهنگ اخلاق در پژوهش در مراحل مختلف طراحی، اجرا و انتشار گزارش پروژه‌های پژوهشی، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های پژوهشی است.

وی با بیان این که اخلاق در پژوهش در دانشگاه‌های ممتاز و بین‌المللی امروز بخش اجتناب ناپذیر فرهنگ دانشگاهی و اجتماعات آکادمیک است، افزود: برگزاری این مدرسه و مدارس این چنینی پاسخ و واکنش به نابهنجاری‌هایی است که در حوزه اخلاق در پژوهش در اجتماعات مختلف علمی و آموزشی کشور گرفتار شده‌ایم.

بر اساس اعلام وزارت علوم، مدرسان این مدرسه تابستانی، اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های کشور از جمله دکتر احسان شمسی گوشکی، دکتر لیلا افشار، دکتر مرتضی طیبی، دکتر مقصود فراستخواه و دکتر محمدهادی میرشمسی بودند.