حسینیه اعظم، نقطه صفر عاشقی در زنجان

به گزارش قائم آنلاین، امروز یوم‌العباس است، روزی که زنجانی‌ها هر سال به انتظار می‌نشینند تا در اجتماع عظیم عزادران حسینی حضور یابند تا در هجوم سیاهی زمانه در آغوش جوانمردی پناه بگیرند که دیگر دست و علم و مشک ندارد اما چه باک برخیز ای آقای خوبی‌ها، فدای سرت انگار نه انگار.

اینجا حسینیه اعظم زنجان است، گنبدی طلایی در جنوبی‌ترین نقطه شهر که علمدار کربلا، ارادتمندان خود را به نظاره نشسته است و هیچ‌کس در این شهر به یاد ندارد که از این آستان با دست خالی رهسپار شده باشد؛ چراکه غیرت عباس با غیرت مردمان این دیار پیوندی دیرینه دارد و رخصت نمی‌دهد که کسی که دست نیاز به سوی آقا دراز کرده است، محتاج نامردان زمانه شود. هر چند که مشک تیر خورده باشد و عباس شرمنده شیرخواره‌ای شود که شیر از تیر می‌نوشید و کودکانی که در خیمه‌ها در رویای آب، چشم به راه علمداری بودند که تیر از پی تیر آمد و پوشاند تنش را.

قدمت مسجد حسینیه اعظم زنجان

تاکنون هفت سند مکتوب که قدمتی بیش از یکصد سال دارد در زمینه حسینیه اعظم شناسایی و معرفی شده‌اند. این هفت سند مکتوب از نظر ترتیب زمانی عبارتند از گزارش‌های کتاب تاریخ دارالعرفان خمسه اثر رستم الحکماء مربوط به دوره افشاریه، زندیه و اوایل دوره قاجار که به روایت میر اشرف‌بیگ زنجانی و میر افضل بیگ زنجانی نوشته شده است. دیگر اسناد مربوط به تاریخ مندرج در عَلَم حسینیه اعظم به سال ۱۲۲۱ هجری‌قمری، دوره فتحعلی شاه قاجار و تاریخ مندرج در کتیبه تجدید بنا به سال ۱۲۶۱ هجری‌قمری، دوره محمدعلی شاه قاجار است.

همچنین گزارش آمار نفوس محله حسینیه و ذکر تکیه حسینیه در کتاب دارالسعاده زنجان از سال ۱۲۸۵ الی ۱۲۹۰ هجری قمری، دوره ناصرالدین شاه قاجار، وقف‌نامه مورخه ۱۲۹۵ هجری‌قمری، دوره ناصرالدین شاه قاجار، ذکر تکیه حسینیه در سفرنامه مهندس عبدالله به سال ۱۳۱۷ هجری قمری، دوره مظفرالدین شاه قاجار و نیز وقف‌نامه مورخ ۱۳۲۲ هجری قمری دوره مظفرالدین شاه قاجار نشان از این دارد که وجود حسینیه در دوره افشاریه قطعی و به احتمال قریب به یقین ساخت آن به دوره صفویه برمی‌گردد.

با ظهور سلسله صفویه در سال ۹۰۷ هجری‌قمری، مذهب رسمی ایران تشیّع اثنی عشری اعلام شد. یکی از دستاوردهای مهم این سلسله، تداوم و گسترش عزاداری و تعزیه‌خوانی بود. همچنین به دلیل اینکه زیارت عتبات عالیات به خصوص کربلا و نجف مورد توجه حاکمان صفوی و شیعیان ایران بود، در مسیر راه‌های مختلف شهری و روستایی اماکنی برای عزاداران زوار احداث کردند که حسینیه نامیده شد و کتاب عالم آرای عباسی در دوره صفویه قدیمی‌ترین سند مکتوبی است که لفظ حسینیه در آن آمده است.

بنابراین بر اساس سند اول، حسینیه اعظم زنجان در دوره نادرشاه افشار وجود داشته و بروز اتفاقات و حوادثی در این دوره در محله حسینیه به ثبت رسیده است. نکته قابل توجه این سند این است که حسینیه در آن زمان هم نام محله و هم نام تکیه بوده و از نظر جغرافیایی نیز با حسینیه اعظم امروزی منطبق است.

از دیگر اسناد مکتوب حسینیه که در حال حاضر در راهرو مسجد به دیوار نصب شده‌، سنگ نوشته‌ای است که تاریخ ۱۲۶۱ هجری قمری در ذیل اشعار آن مکتوب شده است. این تاریخ نشان می‌دهد اهالی محل این مسجد را در سال ۱۲۶۱ هجری قمری تعمیر کرده‌اند و ساخت آن به زمان‌های پیشتر برمی‌گردد.

علاوه بر این اسناد مکتوب، گفته‌های شفاهی مُعمّرین، ریش سفیدان و هیات امنای مسجد وجود وسایل و ابزارآلات متعدد قدیمی و مرتبط با تعزیه مثل طبل، شیپور و چند قطعه شمشیر در کنار علم اصلی حسینیه که تاریخ ۱۲۲۱ هجری‌قمری بر روی آن درج شده را تایید می‌کند که متاسفانه در دوره رضاخان به علت تعطیلی مساجد، بسیاری از این اشیاء مفقود شده یا به سرقت رفته است.

معماری مسجد حسینیه اعظم زنجان

در جنوبی‌ترین قسمت شهر زنجان و در بافت قدیمی وسنتی آن در محله سیدلر بنایی واقع شده است که مسجد و گرمابه حسینیه اعظم خوانده می‌شود و از نظر مردم بسیار محترم است. این بنای قدیمی از یک مسجد در ضلع شمالی و یک گرمابه در ضلع جنوبی مسجد تشکیل شده است. کتیبه‌ای در قسمت قدیمی این بنا وجود دارد که تاریخ ساخت آن را ۱۲۶۱ هجری‌قمری نشان می‌دهد.

شایعه حسینیه اعظم خانم

حسینیه با توجه به افزایش تعداد حسینیه‌های زنجان و لزوم تفکیک حسینیه اعظم از سایر حسینیه‌ها، قدمت حسینیه اعظم بر اساس اسناد موجود و وسعت این مکان به لقب اعظم مزین شده است و ارتباطی با هیچ شخص خاصی ندارد.

توسعه حسینیه

اکنون حسینیه اعظم زنجان نه تنها مکانی مقدس برای عزاداران و مامنی برای عاشقان مکتب حسینی است؛ بلکه گستره فعالیت خود را در امور فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی هم افزایش داده و فضاهایی همچون دارالشفا، کتابخانه و مجتمع کشت و صنعت مصباح را در خود جای داده و به یکی از نقاط اثرگذار در گردشگری مذهبی تبدیل شده است.

میراث معنوی

مراسم عزاداری حسینیه اعظم زنجان که در هشتمین روز ماه محرم در زنجان برگزار می‌شود، در تاریخ ۱۵ دی‌ماه ۸۷ با شماره ثبتی ۱۰ به‌عنوان دهمین مورد از میراث معنوی کشور و نخستین گونه از جنبه منحصربه‌فرد آیین‌های عزاداری در فهرست میراث معنوی کشور ایران به ثبت رسید.

دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منا

از جنبه‌های حائز اهمیت این مراسم، تعداد ذبح قربانی است که حسینیه ‌اعظم زنجان را به عنوان دومین قربانگاه جهان اسلام بعد از منا در مکه و نخستین قربانگاه در جهان تشیع بدل ساخته است.