کارنامه ضعیف دولت‌ها در اعتماد به توان داخل

به گزارش قائم آنلاین، در ایران از سال‌های میانی دهه ۸۰ با ساخت و توسعه مجتمع‌های نمایشگاهی در سراسر کشور و بهبود کیفیت نمایشگاه‌ها، اولین تلاش‌ها در راستای معرفی توانمندی‌ صنعتی و خدماتی کشور صورت گرفت. در این راستا در قالب نمایشگاه‌های مرسوم، شرکت‌ها توانمندی‌ و مزایای رقابتی خود را در قالب کالا و خدمات عرضه کرده تا در صورت جلب نظر توسط بازدیدکنندگان زمینه برای فروش کالا و یا عرضه خدمات فراهم شود و بازدیدکنندگان نسبت به خرید اقدام کنند. این فرایند بعضاً با انتقاداتی همراه بوده که در این مورد، عدم حضور مجموعه‌های بهره‌بردار بزرگ دولتی، افزایش نه چندان زیاد حجم فروش شرکت‌ها و حمایت‌های لفظی مسئولان از جمله انتقادات وارده به نمایشگاه‌های رایج در کشور است.
تجربه کشورهای موفق در بازارسازی محصولات واحدهای تولیدی نشان‌دهنده آن است که در کنار مدل‌های سنتی و رایج مذکور از روش‌های دیگری نیز برای برگزاری نمایشگاه‌های تبلیغاتی استفاده می‌کنند، نمایشگاه‌های معکوس از جمله این روش‌ها است. در مدل مذکور، دستگاه‌های دولتی و خصوصی به عنوان میزبان نمایشگاه، نیازهای خود را مطرح می‌کنند و در طرف مقابل بخش‌های دارنده توانمندی در زمینه تولید کالا و خدمات با توجه به توانایی‌های خود به این نیاز پاسخ خواهند داد.
در این شرایط، سال جاری که شروعی برای دهه پنجم انقلاب اسلامی و دهه متصل به سال ۱۴۰۴ و چشم انداز ۲۰ ساله کشور محسوب می‌شود، از سوی مقام معظم رهبری با عنوان سال رونق تولید نامگذاری شده است. ابتدای امسال رهبر معظم انقلاب، مشکل اساسی کشور را همچنان مشکل اقتصادی عنوان کردند و با تأکید بر اهمیت نقش تولیدات داخلی در رشد اقتصادی کشور، رونق بخشی به تولید داخل را لازمه حل بسیاری از مشکلات اقتصادی دانستند. از این رو سیاست‌های کشور باید به سمت رفع موانع اقتصادی حرکت کند.
به گفته کارشناسان اقتصادی، جان گرفتن تولید در کشور بی‌شک نیازمند پارامترهای مختلفی است که باید مورد توجه قرار گیرند و در این میان، اشتغال و امنیت شغلی در سایه تولید به وجود می‌آید و تولید ملی مقدمه‌ای بر اشتغال‌زایی، کارآفرینی و افزایش بهره‌وری در تمامی عرصه‌ها به شمار می‌رود که بهبود وضعیت اجتماعی، رفاه زندگی مردم و رشد و توسعه اقتصاد کشور را موجب می‌شود.
در عین حال،‌ رونق تولید وجوه مختلفی دارد و یکی از جنبه‌های آن، خروج از وابستگی به نفت و درآمدهای نفتی است. در شرایطی که با بحران‌های اقتصادی مواجهیم راه نجات کشور در تولید داخلی است و هرچه تولید رونق بگیرد، کالا و خدمات ایرانی هم رونق می‌گیرد و به تبع آن، اشتغال، بنگاه‌های تولیدی، نیروی کار و سرمایه‌های انسانی نیز تقویت و حفظ می‌شوند.
تجربه کشورهای موفق در بازارسازی محصولات واحدهای تولیدی نشان‌دهنده آن است که در کنار مدل‌های سنتی و رایج معرفی محصولات، از روش‌های دیگری نیز برای برگزاری نمایشگاه‌های تبلیغاتی استفاده می‌کنند و در آن، برای خرید تجهیزات یا دریافت خدمات اعلام نیاز می‌کنند.
یکی از ابزارهای تقویت تولیدات داخلی ایجاد ارتباط نزدیک بین سازندگان و خریداران است تا صنعتگران ضمن آشنایی بیشتر با نیاز بازار نسبت به تولید آنچه که مورد درخواست بازار است اقدام کنند. طی سال‌های پیش هرچند گاهی تلاش‌هایی برای برقراری ارتباط نزدیک بین تولیدکنندگان و تجار و همچنین دانشگاه و صنعت صورت گرفت اما هیچ‌گاه یک شبکه دقیق و جامع در این زمینه شکل نگرفت و همچنان شاهد فاصله بین این بخش‌های موثر در اقتصاد کشور هستیم. در عین حال، در سال‌های گذشته اقدام جدی برای اعلام نیاز به تولیدات صنعتی و ارائه درخواست ساخت تجهیزات و یا محصولات صورت نگرفته بود و این اتفاق در بسیاری موارد باعث شد تا با وجود توان داخل، تقاضای خرید بسیاری تجهیزات و محصولات از طریق خریدهای خارجی تأمین شود. اما برای رفع این معضل رهبر معظم انقلاب در دیدار با تولیدکنندگان بر لزوم ایجاد نمایشگاه دائمی توانمندی‌های تولید داخل تأکید کردند و در این راستا برنامه‌ریزی برای در معرض نمایش قرار دادن دستاوردهای نخبگان و سازندگان داخلی در دستگاه‌های مختلف شکل گرفته که دومین نمایشگاه تقاضای ساخت و تولید ایرانی (تستا) از آن جمله است. این نمایشگاه با همکاری شورای علوم، تحقیقات و فناوری، صندوق نوآوری و شکوفایی و مرکز تحول و پیشرفت ریاست جمهوری  ۲۶ الی ۲۹ آذر امسال در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار خواهد شد.
در این خصوص با امیر عباس اختراعی، رئیس هیأت مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی کشور گفت و گو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
اختراعی درباره مزیت برگزاری نمایشگاه­های تقاضا محور اظهار داشت: تا پیش از این، نمایشگاه‌­ها محلی برای عرضه توانمندی بود. یکی از مشکلات این نمایشگاه‌­ها این است که صاحبان نیاز به طور کامل با توجه به محدودیت فرصت و زمان نمایشگاه نمی‌­توانند توانمندی‌­ها را با نیازهایشان انطباق دهند و این باعث می‌­شود فعالیت­‌های پژوهشی در مسیر علوم کاربردی و نیازهای روز و جدی جامعه قرار نگیرد.

وی افزود: نمایشگاه­‌های تقاضا محور پدیده پربرکتی هستند، از این جهت که مشتری طرح نیاز می‌­کند و صاحبان توانمندی می­‌توانند با پی بردن به نیازها، هسته­‌های تحقیقاتی و طراحی مهندسی خود را حتی در بخش‌­های دانشگاهی ایجاد کنند. این یک حرکت رو به جلو است. در حالی که در نمایشگاه‌­های عرضه توانمندی به رغم وجود نیاز، به دلایلی در دستگاه مشتری اراده خرید به وجود نمی­‌آید. بنابراین صاحب تکنولوژی و خدمات همیشه در بلاتکلیفی خوف و رجا می‌­ماند که آیا محصولش منجر به بازار می­‌شود یا خیر.
* در نمایشگاه تقاضا محور مشتریان پا به میدان می‌گذارند
رئیس هیأت مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی تصریح کرد: زمانی که مشتری خود پا به میدان می­‌گذارد این نیاز رسمیت پیدا می­‌کند تا با کسی که توان رفع آن را دارد، همکاری شکل گیرد. این مسئله از برکات تحریم است. وقتی فشارها جدی می‌­شود مجبور می‌شویم به توانمندی­‌های خودمان اتکای بیشتری کنیم. در نتیجه به جای اینکه چششمان به در باغ سبز غرب و کشورهایی که هیچ وقت کمک واقعی به ما نکردند باشد، به خودمان نگاه می‌­کنیم.
وی با اشاره به اینکه نمایشگاه‌­های تقاضا محور پدیده نوپایی به شمار می‌­روند، خاطر نشان کرد: کارهای نوپا آفت‌­های خاص خود را هم دارد و زمان می‌برد تا حرف‌ه­ا شنیده شوند.  یکی از بهترین راه‌­های سنجیدن میزان جدیت نیاز دستگاه‌­ها، ارائه پروتکل‌های رسمی و جدی همکاری در همان فضای نمایشگاه است. یعنی بین مشتری و کسانی که مدعی توانمندی هستند در همان زمان ارزیابی مقدماتی شکل بگیرد و پیش از پایان نمایشگاه، به شرط رعایت چارچوب‌­های قراردادی از سوی دو طرف، پروتکل­‌های همکاری حداقل در قالب تفاهم نامه امضا شود.
* حمایت از ساخت داخل مطالبه رهبری است
وی در مورد عدم استقبال برخی شرکت‌­ها از جمله خودرویی‌ها و شرکت نفت برای حضور در نمایشگاه تقاضا محور سال گذشته نیز گفت: خوشبختانه ما رهبر هوشمندی داریم که در سخنرانی خود برای اصحاب صنعت بر موضوع اهمیت نقش آفرینی شرکت‌های داخلی در عمق بخشی به این گونه نمایشگاه‌ها تأکید داشتند. برای الزام ورود شرکت­‌های مختلف دولتی به این نمایشگا‌‌ه‌­ها، فرمایشات رهبری ابزار خوبی است که مسئولان و دست‌اندرکاران از آن به عنوان اهرم مطالبه­‌گری استفاده کنند. همچنین ما زیرساخت‌­های قانونی خوبی داریم که از جمله آنها قانون استفاده حداکثری از توانمندی‌­های داخلی است.
طبق قانون استفاده حداکثری از توان تولید داخل، دستگاه‌­ها موظفند نیازمندی‌­های خود را به صورت دوره‌­های ۶ ماهه به وزارت صنعت اعلام کنند. در عین حال، وزارت صنعت نیز باید توانمندی شرکت­‌ها را در قالب سامانه کامل برای اطلاع دستگاه‌­ها ارائه کند.
* دستگاه‌ها باید ۶ ماه یکبار نیازمندی‌های خود را ارائه کنند
اختراعی ادامه داد: قانون مذکور در ۲۴ مورد نسبت به متن مصوب سال ۱۳۹۱ تغییراتی داشت که نکات ارزنده­‌ای در آن است. بر اساس آن، دستگاه‌­ها موظفند نیازمندی‌­های خود را به صورت دوره‌­های ۶ ماهه به وزارت صمت معرفی کنند. از طرفی وزارت صمت هم باید توانمندی شرکت­‌ها را در قالب سامانه کامل برای اطلاع دستگاه‌­ها ارائه کند. در متن قانون بحث جرم­‌انگاری برای کسانی که به آن توجه ندارند نیز لحاظ شده است. این قانون باید در کنار برنامه نمایشگاه­‌ها توضیح داده شود تا افراد متوجه باشند که ممکن است با مجازات­‌هایی روبرو شوند. با طرح این قانون، هم مسئولان دستگاه‌­های دولتی و هم سازندگان و مبتکران به حقوق و وظایف خود آشنا خواهند شد.
* کوچک شمردن توانمندی‌های داخلی اشتباه بزرگی است
اختراعی درباره توان صنعت داخل برای تأمین حداقل نیمی از نیازهای کشور اظهار داشت: این توان وجود دارد. ما در انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی همواره توانمندی‌ تمام شرکت‌­های بخش خصوصی که درگیر این حوزه هستند را رصد می‌­کنیم تا اگر در جلسات قرار است نکاتی را درباره توان داخل بیان کنیم، شکل شعاری نداشته باشد. صادقانه می‌­گویم همان طور که بزرگتر نشان دادن توانمندی ایرانی کار اشتباهی است، کوچک شمردن آن هم اشتباه بزرگی است.

وی تاکید کرد: باید توجه کنیم همه افراد داخل در یک طرف میز نشسته‌ایم و آن سوی میز نیز بدخواهان ما نشسته‌اند. برای ما دنیای غرب، در باغ سبزی بیش نیست. آنها امتحان خود را پس داده‌­اند. آمریکا از ابتدای انقلاب، ما را تنها گذاشت و دشمنی‌­اش را با ما شروع کرد. همچنین غربی‌­ها در دوران جنگ کمک‌­های زیادی در زمینه سلاح‌­های شیمیایی به عراق کردند و مشکلات زیادی برای ما به وجود آوردند. وقتی هم درهایشان را به روی ما باز کردند کالاهای خود را چندین برابر قیمت به ما فروختند. در حال حاضر شرکت­‌های داخلی چیزی کم ندارند.
* استفاده از کاتالیزورهای ساخت داخل در صنایع پتروشیمی
رئیس هیأت مدیره انجمن سازندگان تجهیزات صنعتی تصریح کرد: اکنون که درها بسته شده‌­اند صنایع پتروشیمی از انواع کاتالیزورهای ساخت داخل استفاده می­‌کنند. شرکت­‌های ما در حوزه تولید نیرو در قالب نیروگاه­‌های برقی و آبی، بادی و بخار پا در جای پای کشورهای با توانمندی بالا گذاشته‌اند. حتی در حوزه صنعت نفت نیز ما موفقیت­‌های زیادی داریم ولی آنچه ما بدان محتاج هستیم، باور داخلی است. اگر صاحبان دستگاه‌­های دولتی و تصمیم‌­گیرندگان پروژه‌­ها بخواهند شرکت­‌های داخلی را با بهترین برندهای جهان مقایسه کنند، این مقایسه ناجوانمردانه است. زیرا همان برندهای جهانی با پول­‌هایی که از پروژه‌­های ما کسب کرده‌ند خودشان را توسعه داده‌اند. تلاش کارشناسان ایرانی نیز می­‌تواند با سرمایه‌گذاری خودمان توسعه پیدا کند. باید روی اینها سرمایه­‌گذاری کنیم و تاوان کار خودمان را پس بدهیم. همه فرمایشات رهبری هم به این موضوع اشاره دارد. متأسفانه به این مسائل کمتر توجه ­شده است.
* شرکت‌های ایرانی قابلیت تأمین بیش از ۵۰ درصد نیازهای صنعت را دارند
وی افزود: ما قادر هستیم حتی بیش از ۵۰ درصد نیازهای حوزه صنعت را در داخل تأمین کنیم. در عرصه­‌های مختلف از جمله در صنایع معدنی بسیاری از نیازها در داخل برطرف می­‌شود. رهبری بارها در فرمایشاتشان اشاره کردند که بچه­ هایی که می­‌توانند پیشرفته ترین تجهیزات نظامی و علوم هسته‌­ای را ایجاد کنند چرا در تولید خودرو داخلی نمی­ توانند اثر خوبی نشان دهند؟ این کار هم شدنی است اما باید دید در دستگاه‌­ها چقدر نگاه به داخل وجود دارد؟
* دستگاه‌های داخلی کارنامه مثبتی در اعتماد به تولید داخل ندارند
اختراعی درباره عملکرد دستگاه‌­های داخلی در اعتماد به توان داخل نیز گفت: کارنامه مثبتی در این بخش نداریم. این کارنامه، یک کارنامه یکساله تحصیلی نیست. کارنامه عملکرد ۲۰ ساله است که در حال حاضر بیرون آمده و ناشی از پارامترهای متعدد است.
درباره عملکرد دستگاه‌­های داخلی در اعتماد به توان داخل ،کارنامه مثبتی وجود ندارد. این کارنامه در واقع کارنامه عملکرد ۲۰ ساله است که ناشی از پارامترهای متعدد بوده است.
به گفته وی، یک پارامتر مربوط به نگاه جزیره‌­ای می­‌شود. برای مثال دغدغه متولی بخش نفت فقط استخراج، راندمان، پالایش و تولید بیشتر و با کیفیت‌­تر بوده است و برای رسیدن به این هدف با برندهایی که این کارها را بهتر انجام می‌­دادند کار می­‌کرد. در حالی که به این فکر نشد به موازات توجه به بهره­‌برداری بهتر و در کنار استفاده از برندهای خوب باید در داخل صنعتی راه بیندازیم تا اگر روزی درها بسته شد همه چیز به روی ما بسته نشود.
وی ادامه داد: این همان نگاه جزیره‌­ای است. در صنعت خودور هم هدف تیراژ و سود بیشتر بود ولو اینکه این قطعات را شرکت­‌های چینی تولید کنند. در حالی که سازندگان داخل هم می­‌توانند این کار را انجام دهند ولی ما می­‌خواستیم قطعات را ارزان­تر و سریعتر تهیه کنیم، در حالی که مدیران مسئولیت اجتماعی و ملی دارند. آنها در زمان مدیریتشان باید فکر کنند که چگونه زیرساخت بسازیم و آینده خوداتکایی بیشتری داشته باشیم تا به معنای واقعی، خودرو ملی ساخته شود. نه اینکه وقتی درها بسته شد مشخص می­‌شود چقدر این خودرو ملی بوده است و حالا الان نمی‌­توانیم آنها را حتی کامل کنیم.