رهایی سفالینه‌های خجالتی مازندران از غربت نفس‌گیر

به گزارش قائم آنلاین، در سالیان نه چندان دور، کارگاه‌های سفالگری در شهرهای مازندران رونق داشت و هنر دست استادکاران این دیار، بازارهای مازندران را قُرُق کرده بود، اما حال وضع تغییر کرده است و دیگر این سفال‌ها در پس رنگ و لعاب‌های ظروف امروزی، رنگی ندارند و به قول قدیمی‌ها، از سکه افتاده‌اند.

قدره (کاسه آش)، گومبکا (ظرف مخصوص نگهداری نیشکر)، دوشون (ظرف مخصوص تولید کره)، گل لوه (ظرف مخصوص درست کردن ماست) و نمک شور (ظرف مخصوص نگهداری نمک) از جمله ظروف سفالی مازندران بودند که برای خود اسم و رسمی داشتند و مشتریان زیادی برای تهیه این اقلام پا به مراکز عرضه این محصولات می‌گذاشتند.

اما امروزه جدا از همه این نامهربانی‌ها به این صنعت کهنه و بومی استان، ذائقه‌ها هم تغییر پیدا کرده است و کورسو طرفداران این سفال‌ها، خریدشان جنبه تزیینی پیدا کرده است تا مصرف کاربردی و حال ذات تولید این کالا، از دیرباز به دلیل مصارف کاربردی آن و فوایدی که استفاده از آن در پخت و نگهداری مواد غذایی و خوراکی داشت، استفاده می‌شد.

این روزها گرچه شاید حتی اهالی این دیار هم صنعت سفالگری مازندران را نمی‌شناسند و جدا از مغفول‌ماندنش در غربت و تنهایی غریبی به سر می‌برند اما هستند استادکارانی در شرق و غرب مازندران که با اقتباس از آموخته‌های پدران‌شان دست از کار نکشیده‌اند.

آری، آنان به خاک مرده، جان می‌بخشند؛ خاک را با عشق و مهارت در هم می‌آمیزند، چرخ می‌گردانند، ذوق روی سفال می‌نگارند، ما حصل کار را در کوره‌ها می‌گدازند و اینگونه  بر سرخی علاقه‌شان، کوزه به کوزه، و کاسه به کاسه می‌افزایند.

هر چند شاید سایه گستری چترِ دست ساخته‌های سفالی همدان بر روی سفالینه‌های مازندران، آن را کمی خجالتی و گوشه‌گیر بار آورده و همواره رنگ سیمایش، سرخ است؛ اما سرخی تولیدات این دیار در مقابل رنگ روشن تولیدات همدان، آن را متمایز و منحصر به فرد ساخته است و هر کجا کوزه سرخی دیدید بدانید که سفالگری مازندران با همه مهجوریت‌اَش بر پا است و خشنودیم که سفالینه‌ها بر قرارند و کوره‌ها روشن و داغ…

سفالگری یکی از ده‌ها صنایع دستی بومی و اصالت‌دار استان مازندران است که متأسفانه امروزه به دلیل برخی مشکلات، رونق گذشته را ندارد و برای احیاء آن نیاز به برنامه‌ریزی و عزمی عمومی میان هم مردم و هم مسئولان است.

حسین ایزدی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران در این‌باره به خبرنگار ما می‌گوید: سفال در کنار سایر محصولات اصیل و بومی استان، یکی از مصنوعات دستی قدیم در استان مازندران و در سطح کشور است که تولیدات آن در گذشته، خاصیت کاربردی داشته است.

وی افزود: خاک رسی که در مازندران وجود داشت، در واقع بهترین خاکی بود برای ساخت مصنوعات سفالی و این تولیدات به جهت اینکه دمای آب را در تابستان خنک نگه می‌داشت و املاح مفید موجود در خاک نیز با حل شدن در آب، فقر بسیاری از مواد لازم برای بدن آدمی را از بین می‌برد، مورد استفاده کاربردی قرار می‌گرفت و در واقع باید بگوییم که تولیدات سفالی نقشی کاربردی در زندگی مردم گذشته داشته است.

معاون صنایع دستی مازندران خاطرنشان کرد: سفال مازندران تفاوتی که با سایر تولیدات سایر نقاط کشور دارد، بر می‌گردد به خاک رسی که در استان وجود دارد و با توجه به اینکه منطقه جغرافیایی ما یک منطقه رطوبت‌خیز است و با لحاظ شرایط اقلیمی استان، رنگ خاک رس موجود در استان به رنگ قرمز است و این است که تمییزی بین تولیدات مازندران با تولیدات استان همدان وجود دارد.

این مسئول ادامه داد: نه تنها محصولات تولیدی سفالی استان، رنگی سرخ دارد بلکه بر روی سفالینه‌های مورد استفاده روی بام خانه‌های روستایی و امروزه شهری ما هم به رنگ سرخ است و اگر سری به روستاهای قدیمی شرق تا غرب استان بزنید، مشاهده می‌کنید که تمام سقف شیروانی‌های بام خانه‌ها از سفال‌های قرمز چیده شده است و در کنار جذابیت ظاهری، هم در فصل سرما و هم در فصل گرما، کاربردی بوده است.

ایزدی بیان کرد: این رشته شاید در نسل جدید با رغبت بیشتر به سمت محصولات استان همدان که رنگ شیری و روشنی دارد؛ همراه شده باشد اما انچه را که منطبق با اوضاع و احوال و اقلیم استان مازندران است در درجه اول، خود خاک استان مازندران است حتی اگر بخواهیم جدا از استفاده از تولیدات سفالی برای بام منازل‌مان از آن استفاده کنیم.

وی اضافه کرد: امروزه اگر ببینید در سطح استان حتی اگر چیزی جز سفال مثل حلب هم برای پوشش سقف‌ها استفاده کنند، غالبا به رنگ قرمز است که منطبق است با رنگ خاک و سفال‌های قدیمی استان و این برگرفته از شرایط اقلیمی و بومی استان است.

معاون صنایع دستی مازندران متذکر شد: در گذشته و در دوره استانداری آقای طاهایی، دستوری داده بودند تا در تعمیرات و مرمت خانه‌ها و ابنیه قدیمی و حتی منازل جدید حتما از سفال بومی مازندران استفاده شود و این دستور و نگاه، نقش بسیار مهمی در تولید انبوه تولیدات این صنعت داشت که متاسفانه پس از آن، دیگر از سوی مسئولان استانی پیگیری نشد.

این مسئول عنوان کرد: خوشبختانه این صنعت در استان در حال توسعه است و خیلی از مردم در زمان ساخت از سفال‌های بومی و قرمز رنگ استان استفاده می‌کنند.

ایزدی افزود: ما در این رشته اساتید برجسته‌ای مثل استاد چینی‌ساز در کلاگر محله شهرستان جویبار را داشتیم که یک کارگاه سفالگری کشوری داشتند، مهر اصالت ملی گرفتند؛ برادران و پسران استاد محبی را در غرب استان و در تنکابن داریم که مهر اصالت یونسکو را گرفتند و هم اکنون نیز ما دهکده سفال را در جنت رودبار تنکابن داریم که ۱۸ خانواده مشغول به این رشته هستند و مورد توجه گردشگران خارجی نیز قرار گرفته است.

وی اعلام کرد: امروزه این صنعت‌گران، توانستند این صنعت را پویاتر کنند و جدا از نقش کاربردی آن در زندگی روزمره، نقوش جدیدی را متناسب با ذائقه امروز مشتریان روی این مصنوعات، ایجاد کنند؛ البته ما نباید صنایع دستی را با دید تزئینی و اینکه زیبا است، بخریم بلکه باید یک صنایع دستی علاوه بر این، استفاده کاربردی هم داشته باشد.

معاون صنایع دستی مازندران مطرح کرد: سفال از دیرباز هم استفاده کاربردی داشته و هم حالت تزیینی، الآن ما متاسفانه می‌بینیم که سفال‌های قدیمی که حتی در کاوش‌های باستانی کشف می‌شود، به صرف استفاده تزیینی در روی طاقچه‌ها نگهداری می‌شود و حال اینکه از روی همین سفال‌ها، باستان‌شناسان پی به قدمت آن منطقه می‌برند که این امر پیوند میان صنایع دستی و میراث فرهنگی را نشان می‌دهد.

این مسئول با بیان اینکه سفال قدمت بسیار بالایی در کشور و استان مازندران دارد؛ یادآور شد: سفال در واقع یکی از نخستین ظروف کاربردی انسان برای سرو و نگهداری غذا و همچنین پوشش بام منازل محسوب می‌شود که این امر به دلیل سهل‌الوصل بودن تهیه مواد اولیه آن برای صنعتگران این رشته بود.

ایزدی اضافه کرد: حتی در برخی از مناطق استان، از سفال و لوله‌های سفالی برای هدایت آب نیز در گذشته استفاده می‌کردند و نمونه آن را در بهشهر می‌توانید مشاهده کنید.

وی تصریح کرد: قدمت سفالگری در مازندران با توجه به کاوش‌های باستانی که در غار هوتو بهشهر و یا گوهر تپه این شهرستان انجام شد، بیش از ۵ تا ۶ هزار سال تخمین زده شد و چه بسا که سفال، پیش از آن نیز در مازندران بوده است.

معاون صنایع دستی مازندران با بیان اینکه متاسفانه برخی از استادکاران ما در این رشته به ورطه فراموشی کشیده شده‌اند؛ تاکید کرد: استادکاران و هنرمندان صنایع دستی روحیه لطیفی دارند و می‌شود با کمی توجه و در اختیار قراردادن تسهیلات و برخی امکانات، با تهیه بازار فروش و تبلیغات، از آن‌ها حمایت کرد و ما در حال حاضر بدنبال تکمیل کردن این چرخه با رایزنی با سایر ارگان‌ها و ادارات هستیم.

این مسئول با بیان اینکه در یک زمانی این صنعت در حال منسوخ شدن بود؛ اذعان کرد: خوشبختانه هم اکنون نه تنها از حالت منسوخ، احیا و بازنده شد؛ بلکه در حال پر و بال گرفتن و گسترش تنوع تولیدات متناسب با ذائقه بازار است و روزهای روشنی را در پیش رو دارد.

ایزدی افزود: در حال حاضر حدود ۵۰ تا ۶۰ استادکار رشته سفال در استان مازندران داریم که هم در غرب، هم در شرق و هم در مرکز استان پراکنده و مشغول فعالیت هستند.

وی در خصوص عمده‌ترین مشکلات استادکاران و فعالان این صنعت گفت: عمده این هنرمندان در بخش لعاب مشکل دارند؛ این استادکاران، با توجه به حجم تولیداتی که دارند، لعاب‌کاری دست ساخته‌هاشان برایشان، مقرون به صرفه نیست، لذا برخی اقدام به خرید سفال آماده می‌کنند و روی آن پردازش انجام می‌دهند و یا اینکه کار لعاب را به جای دیگر و یا استان دیگر می‌سپارد تا برایش انجام دهند.

معاون صنایع دستی مازندران افزود: ما برای حل این مشکل می‌توانیم یک کارگاه لعاب مشترک برای استادکاران خرده کار بزنیم و یا اینکه دستگاه‌ها را موظف کنیم به اینکه در اِلِمان شهری و ساخت منازل از سفال استفاده کنند، تا رونق تولید را به این رشته و صنعتگران بازگردانیم؛ البته باید صنعت‌گر هم تولیدات خود را به روز کند.

این مسئول عنوان کرد: ما با کامل کردن این چرخه یعنی رفع موانع تولید، بازار، تبلیغات، فروش و احداث کارگاه‌های لعاب، می‌توانیم تولیدات این رشته را به انبوه برسانیم.

ایزدی متذکر شد: خوشبختانه تولیدات سفال به دلیل شکنندگی در جابه‌جایی‌ها نمونه چندان مشابه خارجی ندارد و صنعتگران می‌توانند با ابداع و ابتکار و به روز رسانی تولیدات خود، بازار خوبی راب رای خود فراهم کنند و همان‌طور که می‌بینیم تولیدات ما در خیلی از کشورهای منطقه است که می‌درخشد.

وی بیان کرد: خوشبختانه تولیدات این رشته از طریق کشورهای واسطه به استرالیا، آلمان، کشورهای حوزه خلیج فارس، کشورهای حاشیه دریای خزر، کشورهای اروپایی و خیلی قبل‌تر حتی به امریکا هم صادر کردیم.

معاون صنایع دستی مازندران اعلام کرد: شاید فعالان این صنعت از باب تهیه مواد اولیه و بازار فروش محصولات‌شان گلایه‌مند باشند، اما باید بگوییم که در حال حاضر از لحاظ تامین مواد اولیه هیچ مشکلی در استان نداریم و در خصوص بازار فروش هم در حال انجام هماهنگی‌هایی هستیم تا بتوانند با دلگرمی تولیدات خود را به انبوه برسانند.

این مسئول با بیان اینکه این صنعت شاید کمی مغفول واقع شده است؛ گفت: باید بپذیریم که تولیدات این صنعت در استان نه تنها زیر چتر تولیدات استان همدان نیست بلکه پا به پا در حال رقابت است و بادی استادکاران ما قدر خود را بدانند تا این صنعت به جایگاه واقعی خود در استان و کشور دست پیدا کند.

ایزدی با بیان اینکه بحث آموزش این صنعت با قوت در حال انجام است؛ گفت: این رشته به رشته دانشگاهی مبدل شده است و جوانان قابل توجهی هم از این طریق در حال فعالیت در این رشته هستند که به توسعه این رشته کمک خواهند کرد.

باید بگوییم که در کنار اهمیت رونق صنایع دستی در تحقق اقتصاد مقاومتی و اشتغال‌زایی باید گفت نقش خود مردم در خرید و حمایت از این صنعت، نقشی بی بدیل و اثر بخش است؛ امری که نباید از آن غفلت کرد و باید با فرهنگ سازی، مضاف بر رونق و حفظ رشته‌های صنایع دستی، با ایجاد بسترهای لازم، ضمن حمایت، زمینه اشتغالزایی و کسب درآمد را برای جوانان و صنعت‌گران این رشته مهیا کرد.

صنایع دستی دارای زیرشاخه‌های متنوع و با ارزشی است که می‌توان با تکیه بر قابلیت‌های آن به اهداف بزرگی دست یافت، از جمله مزایای توجه به صنایع دستی ایجاد اشتغال و رفع بیکاری، ارز آوری برای کشور، حفظ میراث اصیل گذشتگان و مأنوس شدن جوانان با هنر  است.