آداب و رسوم مازندرانی‌ها در شب یلدا

به گزارش قائم آنلاین، شب اول زمستان را گت چله می‌ نامند و در این شب بنا به سنت دیرین همه افراد خانواده دور هم جمع می ‌شوند و با خوردن هندوانه، انار و سایر میوه‌ها، ماست و آجیل، سرمای فصل زمستان را از خود دور می‌کنند.

اعتقاد بر این است که با خوردن ماست یا هنداونه در شب یلدا، هرگز در زمستان سردشان نخواهد شد.

یلدا برگرفته از واژه سریانی به معنای زایش و تولد است و ابوریحان بیرونی از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته ‌است.

چلّه، دو موقعیت گاه‌ شمارانه در طول یک سال خورشیدی با کارکردهای فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (تیرماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی ماه)، هریک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) است.

واژه چلّه برگرفته از چهل و مخفف چهله و صرفا نشان‌ دهنده گذشت یک دوره زمانی معین (و نه الزاما چهل روزه) است.

برگزاری مراسم و آیین شب یلدا از قرن‌ های متمادی در ایران مرسوم بوده و آیینی چندهزار ساله از فرهنگ ما را تشکیل می ‌دهد و شب یلدا یا به زبان محلی چله شو در زندگی مردم مازندران آیین و رسوم خاصی دارد.

سنت های مردم مازندران در چله شو

در این شب بنا به سنت دیرین همه افراد خانواده دور هم جمع می‌شوند و با خوردن هندوانه، ماست، میوه و آجیل، سرمای فصل زمستان را از خود دور می کنند.

لیلا محسنی یکی از اهالی شهرستان ساری در گفت‌گو با خبرنگار ما  می گوید: اعتقاد بر این است که با خوردن ماست یا هندوانه در شب یلدا، هرگز در زمستان سردمان نخواهد شد.

این شهروند ساوری افزود: آجیل و شب چره که شامل دانه هایی چون گندم و نخود برشته، تخم هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک است، هم در این شب فراموش نمی شود.

محسنی گفت: از گذشته تاکنون رسم و رسومات شب یلدا را اجرا می‌کنیم ولی بیشتر همسایه های ما حتی از آداب و رسوم خاص مازندرانی ها در این شب خبر ندارند.

این شهروند ساوری افزود: در این شب اعضای خانواده به ویژه کودکان لباس های سنتی و اصیل مازندرانی می پوشند تا این لباس ها و آیین ها رو به فراموشی نرود.

بخاری هیزمی، گرما بخش دورهمی چله شو

برخی از خانواده ها در شب یلدا، پس از خوردن شام، برای شب نشینی شب یلدا به خانه خویشاوند بزرگتر می روند.

اهالی روستاهای مازندران در این شب طولانی سرد و برفی و در کنار بخاری های هیزمی و کرسی های گرم، در کنار هم می نشینند و تبادل نظر می کنند.

در این شب بیشتر شب چره ها مثل حلوا، کیک، شیرینی و گندم برشته حاصل سلیقه و هنر زنان و دختران خانه است و بنا به سلیقه زنان خانه شاخه ای از گل یا سبزه در سفره چله شو قرار داده می شود.

پیران اعتقاد دارند که در این شب زمین نفس می ‌کشد و از این به بعد روزها بلند شده و شب ‌ها کوتاه می ‌شود.

سالخوردگان از خاطرات گذشته خویش می ‌گویند؛ از سرماهای سخت زمستان های گذشته، از یخ بندان ها، از رویدادهایی که روی داده و دیده یا شنیده اند.

سپس شام می خورند و چای می نوشند، آنگاه روی کرسی سفره ای می گسترند و میوه و آجیل ویژه شب چله را می چینند. پ

پرتقال، ازگیل، نخود برشته، کشمش، بادام شیرین، نارنگی، سیب، لیمو شیرین، خربزه، نی شکر، و شیرینی ویژه مازندران که به آن پشت زیگ و پیس گندل می گویند، از میوه ها و آجیل های شب یلدا است.

فال گردو سنتی دیرینه در مازندران

در شب یلدا یک نفر برای حاضران از دیوان حافظ، فال می گیرد و اگر دیوان حافظ نداشتند یا فرد باسوادی نبود، فال گردو می گیرند، به این صورت که سینی بزرگی پر از گردو روی کرسی می گذارند.

در پایان جشن شب چله، هر نفر در حالی که چشم هایش را می بندد، دست دراز کرده پنج یا شش گردو برمی دارد و به خانه اش می رود، نیت می کند و گردوها را زیر بالش یا تشک خود می گذارد.

بامداد که از خواب برخاست گردوها را یکی یکی می شکند، اگر مغز گردوها خوب و سفید بود، فال او خوب است و نیتش برآورده شده است.

در مازندران رسم بر این است که در شب چله، از سوی داماد برای عروس یا نامزد، خرجی و آنچه را برای شب چله نیاز دارند، پس از غروب آفتاب به خانه عروس می فرستند.

مردم شهرستان تنکابن بر این باورند: خوردنی های شب چله بهتر است چهل گونه باشد ولی هندوانه میوه اصلی است و باید باشد. چرا که خوردن هندوانه در شب چله از آزار گرمایی تابستان می کاهد.

فالوده برفی، خوراکی اصیل مازندرانی ها در شب یلدا

طوبی اصانلو کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری مازندران در گفتگو با خبرنگار ما گفت: در سال های نه چندان دور مردم روستاها که به بستنی یا سایر تنقلات در فصل زمستان دسترسی نداشتند از مخلوط کردن برف و شکر نوعی فالوده درست می کردند و می خوردند.

وی افزود: در شب یلدا زنان خانه از صبح روز آخر پاییز خانه را برای بر پایی یک مراسم کوچک سنتی آماده می‌ کنند و در این شب حتما برنج پخت می‌ کنند.

اصانلو گفت: خوشحال ترین افراد خانه در چله شو بچه های خانه هستند و قبل از تناول شب چره، پدر خانه لای قرآن را می گشاید و یک صفحه از آن را قرائت می کند، برای اموات خود و اهل محل از دوست و آشنا درخواست آمرزش از درگاه خداوند می کند.

این کارشناس مردم شناسی افزود: مردم روستاهای مازندران در شادی و مراسم چله شو، حال خانواده هایی که بر اثر وقوع اتفاقی ناراحت کننده نمی توانند در این شب شادی کنند را رعایت کرده و حتی بزرگان و بستگان درجه یک، شب چله را در این خانواده ها سپری می کنند تا بتوانند التیام بخش درد و اندوه آنان باشند.

وی گفت: بعضی از خانواده ها یک بره نوزاد (ترجیحا سفید رنگ) را برای خیر و برکت در خانه می آورند و بزرگترها اعتقاد دارند که در این شب زمین نفس می کشد و از این به بعد روزها به اندازه یک جو بلند شده و شب ها کوتاه می شود.

اصانلو افزود: در این شب دختران دم بخت با پوشاندن صورت خود، از هفت خانه چیزی می ‌گیرند، اگر کسی آنها را ندید و نشناخت، حتماً به آنچه نیت کردند، خواهند رسید.

کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت: مردم آمل معتقدند در چنین شبی هر که هندوانه بخورد در طول سال به خفقان و گرفتگی قلب دچار نمی شود و هم چنین اگر کسی تا صبح کنار جوی بیدار بماند وظرف مسی را در دست گرفته و مرتب بگوید: مثلا کاسه طلا کاسه طلا در سپیده دم کاسه مسی طلا می شود.

اصانلو افزود: مردم ساری اعتقاد دارند اگر در شب چله پیر زن گریه کند هوا بارانی می شود، اگر پنبه را از توی لحاف خود بیرون بریزد برف خواهد بارید.

وی گفت: در کلاردشت طایفه ای از کردان اهل حق شب چله جشنی می گیرند که تا پنج شب ادامه دارد و بهترین غذاها را می پزند و به وسیله ی سیدی که مرشد و ییر آنان است تبرک شده و بین حاضران تقسیم می شود.

این کارشناس مردم شناسی افزود: در شهسوار اعتقاد دارند خوردنی های شب چله باید چهل رقم باشد و اگر کمتر باشد موردی ندارد اما چهل رقم باشد بهتر است.

اصانلو گفت: در بابل معتقدند در یک لحظه بخصوص که زمان آن معلوم نیست تمام موجودات در پیشگاه خداوند سر تعظیم فرود می آورند، درختان خم می شوند، آب های رونده گل آلود می شود و تمام این ها در یک چشم به هم زدن صورت می گیرد و هر کس هر آرزویی داشته باشد، برآورده می شود.

وی افزود: در گذشته در این شب مانند  تیرماه سیزه شو ( سیزدهم تیرماه تبری، برابر با دوازدهم آبان) شیرینی های محلی پشت زیک = شیرینی کنجد ، ماکِلمه = شیرینی برنجک، غیر از پیس گنده ( آمیزه ای از آرد برنج ، گردو و شکر که ویژه ی جشن تیر ماه سیزّه بود) آماده می شد.

کارشناس مردم شناسی گفت: در چله شو که معمولاً جشنی خانوادگی بود و هست، دور هم گرد می آمدند و به خواندن امیری یا تبری ، شعر و فال حافظ می پرداختند.

چله شو دور یک «میزد»

در زبان مازندرانی به میز یا سفره‌ای که خوراکی‌های شب یلدا را روی آن می‌چینند «میزد» می‌گویند. در فرهنگ بومی مازندران برای شب یلدا این «میزد» که معمولا روی یک کرسی چیده می‌شود پر است از انواع میوه‌های مختلف، مغزها و آجیل و انواع دانه‌های بو داده.

«میزد» نذری یا ولیمه‎ای بود غیر نوشیدنی، مانند گوشت و نان و شیرینی و حلوا. مازندرانی‌ها اعتقاد دارند در این شب بهتر است میوه‌هایی که دانه بیشتری دارند را میل کنند (مثل انار و هندوانه) که نمادی از برکت و حاصل‌خیزی و باروری هستند.

علاوه بر این فلسفه خوردن انار و هندوانه را هم رنگ سرخ‌شان می‌دانند که که سرخی خورشید را در تاریکی طولانی‌ترین شب سال تداعی می‌کند. حتی در گذشته که انار و هندوانه کمتر بود زنان خانه این میوه‌ها را در یک جای امن و دور از دسترس بچه‌ها (حتی آویزان در یک چاه آب) نگه می‌داشتند تا در شب یلدا برای مهمانان بیاورند. گذاشتن گل‌های طبیعی و سبزه روی سفره چله شو یک رسم دیگر در میان آداب و رسوم شب یلدا در مازندران است.

از قدیم الایام ایرانیان چنین شبی را با دور هم نشستن و خوردن تنقلات و میوه ها و گفتن قصه و خاطرات و به اصطلاح صحبت های قدیمی شب را به صبح می رساندند و معتقد بودند در چنین شبی خورشید متولد می شود و طبیعت جان دو باره می یابد چرا که از فردای آن شب، روز بلند تر می شود و شب کوتاه تر و این در حالی است که بسیاری از کشور ها و فرهنگ ها چنین زمانی را آغاز سال نو قرار دادند.

آداب و رسوم مردم مازندران در چله شو در بیشتر روستاهای مازندران هنوز پابرجاست و برخی از شهرنشین ها از این سنت ها بی خبر هستند و در بیشتر شهرها این سنت ها رو به فراموشی رفته است.