چاپ مقاله نباید پیش‌نیاز گرفتن دکترا باشد

به گزارش قائم آنلاین، در مقاله‌ای که از دکتر شریف مرادی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه رویان در نشریه Nature Human Behaviour منتشر شده، آمده است: دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها با وجود تفاوت‌های بسیار، در یک چیز مشترک هستند و آن هم مقاله محوری (publish or perish) است. انتشار مقاله برای اکثر افراد دانشگاهی و غیر آن مزایای بسیاری دارد؛ دانشجویان دکترا هم از این مسئله مستثنی نیستند، چرا که می‌تواند احتمال بدست آوردن سمت دانشگاهی را برای آن‌ها بیشتر کند، اما مشکلات زمانی به وجود می‎آیند که دانشجویان دکترا برای فارغ‎التحصیلی خود، ملزم به انتشار مقالات شوند.

دانشجویان دکترا بخش جدایی‌ناپذیر محیط دانشگاهی هستند و اغلب ملزم می‎شوند که یک یا چند مقاله علمی قبل از دفاع از پایان‌نامه چاپ کنند. این امر به ویژه در کشور ما ایران (و نیز برخی کشورهای دیگر نظیر هند) صدق می‌کند که دانشجویان بایستی بسته به دانشگاه، یک تا سه مقاله منتشرشده یا پذیرفته‎شده قبل از فارغ‎التحصیلی ارائه دهند.

مرادی معتقد است: بحث‎ها و استدلال‎های زیادی هم له و هم علیه الزام چاپ مقاله به عنوان پیش‎شرط فارغ‎التحصیلی دانشجویان دکترا در بین اقشار مختلف دانشگاهی از جمله خود دانشجویان دکترا وجود دارد. هر چند الزام انتشار مقاله، متضمن داوری پروژه‌های دکترا توسط متخصصان خارجی است، ولی داوری بیرونی لزوماً کیفیت کار را بالا نمی‌برد، چرا که این داوری می‎تواند جانبدارانه یا ناکارآمد باشد. الزام چاپ مقاله حتی می‌تواند اعتبار و حیثیت علمی هیات داوران پایان‎نامه را زیر سوال ببرد، زیرا عملا ارزیابی آن‌ها تنها زمانی معتبر شمرده می‎شود که قبل از آن، طرح تحقیقاتی و مقاله حاصل از آن توسط داوران مجلات پذیرفته شده باشد.

عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه رویان در این مقاله با بیان این که به دلیل حجم بالای کاری، دانشجویان دکترا تحت استرس و فشار ذهنی و روانی قابل‎توجهی قرار دارند و الزام به انتشار مقاله برای فارغ‎التحصیلی می‌تواند این وضعیت را بدتر کند می‌گوید: برخی دانشجویان در صورتی که حقوق کمی دریافت کنند یا حتی بدتر، چنانچه هیچ حقوقی دریافت نکنند، ممکن است به شدت تحت فشار مالی قرار بگیرند، به ویژه زمانی که به دلیل تاخیر گریزناپذیر در چاپ مقاله مجبور هستند فارغ‎التحصیلی خود را عقب بیاندازند. موضوعی که شخصاً آن را تجربه کرده‌ام و معتقدم تا اندازه بسیار زیادی در بین دانشجویان دکترا عمومیت دارد، آن است که بسیاری از این دانشجویان زندگی خود را از درآمد اندک حاصل از تدریس، ترجمه متون خارجی یا سایر مشاغل کم‎درآمد می‎گذرانند.

طبق آنچه در این مقاله آمده است: اساتید راهنما ممکن است با این کار مخالف باشند، زیرا این امر دانشجویان را از تمرکز روی پایان‌نامه خود منحرف می‌کند و تحت فشار بیشتری قرار می‌دهد. سرانجام دانشجویان ممکن است یک مقاله کم‎کیفیت را در یک مجله کم‎اعتبار یا حتی در مجلات جعلی و اصطلاحا شکارچی چاپ کنند که مقاله را بدون داوری دقیق و حساب‎شده، در قبال دریافت هزینه منتشر می‌کنند.

عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه رویان با اشاره به این که اساتید راهنما غالباً اولویت‌ها و مشغله‌های دیگری از جمله پیدا کردن بودجه، تثبیت جایگاه خود (تبدیل وضعیت، ارتقاء و غیره) و مسئولیت‎های سنگین اجرایی و مدیریتی دارند، افزود: بنابراین بیشتر آن‌ها نمی‌توانند زمان کافی را به دانشجویان دکترا اختصاص دهند. اساتید راهنما حتی ممکن است دانشجویان دکترا را در پروژه‌های جانبی درگیر کنند تا آن پروژه‌ها را تسریع کنند که این مسئله نیز فارغ التحصیلی آن‌ها را به تاخیر می‌اندازد. بنابراین دانشجویان دکترا باید یاد بگیرند که به هر آنچه که تمرکز آن‎ها را از پایان‌نامه منحرف می‌کند، نه بگویند. اما این رویکرد ممکن است گاهی دشوار باشد، چرا که برخلاف اساتید راهنما، دانشجویان دکترا به شدت نسبت به پیامدهای احتمالی ناشی از «نه» گفتن به اساتید خود آسیب‌پذیرترند.

در بخش دیگری از این مقاله آمده است: دوره دکترا دقیقاً زمانی است که افراد باید یاد بگیرند چگونه توازن سالم کار و زندگی را حفظ کنند، زیرا فراگیری این مهارت بعداً دشوارتر است.

دانشجویان دکترا باید به انتشار مقاله طرح دکترای خود پس از فارغ‌التحصیلی تشویق شوند (در صورتی که انتشار آن قبل از فارغ‌التحصیلی امکان‌پذیر نباشد)، زیرا این نشان می‌دهد که آن‌ها قادر به اجرای یک پروژه از ابتدا تا انتها و پیشبرد رشته پژوهشی خود هستند. به هر حال، هنگام ارزیابی دانشجویان دکترا برای فراغت از تحصیل باید معیارهای دیگری مانند توانایی دفاع موثر از یافته‎های خود در حضور هیاتی از داوران باسواد و بی‌طرف، یا تولید یک محصول، خدمات یا کیت خاصی از طرح دکترای خود مورد توجه قرار گیرد.

به گفته این عضو هیات علمی، ممکن است موانعی در مقابل انتشار یک طرح دکتری در قالب مقاله قبل از فارغ‎التحصیلی وجود داشته باشد: به عنوان مثال، طرح دکتری برای تکمیل به زمان بیشتری نیاز داشته باشد، توسط گروه‎های پژوهشی دیگر به واسطه رقابت طبیعی علمی به چاپ برسد، بعدتر معلوم شود که به آن اندازه که در ابتدا تصور می‎شد، جذابیت علمی ندارد یا به جهت مالکیت معنوی (برای مثال، هدف پایان‎نامه دکترا تولید یک محصول راهبردی خاص باشد) امکان چاپ ندارد. بنابراین منطقی نیست که فارغ‌التحصیلی دانشجویان دکترا به چاپ مقاله پیوند زده شود.

عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه رویان با بیان این که هم دانشجویانی که مایل به ماندن در دانشگاه هستند و هم دانشجویان علاقمند به پیگیری مشاغل صنعتی، هر دو باید مهارت‌های زیادی را بیاموزند، در این مقاله می‌گوید: بدیهی است برای دانشجویانی که می‌خواهند در صنعت کار کنند، انتشار مقالات حیاتی نیست. اما من فکر می‌کنم همین مسئله باید برای دانشجویانی که می‌خواهند موقعیت‎های دانشگاهی را دنبال کنند نیز محقق شود. آن‌ها نیز باید مهارت‌های زیادی را بیاموزند، مهارت‎هایی که ایشان می‎توانند با یا بدون مقاله به مراکز و افراد استخدام‎کننده عرضه کنند.

در ادامه این مقاله که مهر ماه سال جاری منتشر شده آمده است: در ارزیابی یک متقاضی پسادکتری برای استخدام در آزمایشگاه، به شخصه در ابتدا لحن و محتوای ایمیل او را بررسی می‌کنم، این که چه موفقیت‎ها و دستاوردهایی در رزومه او ذکر شده است (به عنوان مثال جوایز، پژوهانه و مقالات) و این که چه اساتیدی معرف او هستند تا شخصا با آن‎ها تماس بگیرم. سوالات اصلی که از معرف‎ها خواهم پرسید، این خواهد بود که آیا متقاضی باانگیزه، دارای ذوق، نکته‌سنج، خلاق، دارای روحیه‌ی کار تیمی و متعهد است؟ شخصیت و نگرش متقاضی به علم و جامعه چیست؟ داشتن شخصیت انسانی خوب و طرز تلقی مناسب اهمیت دارد، زیرا تغییر این مسائل دشوار است.

مرادی درباره روش خود برای جذب دانشجوی دکتری آورده است: در مصاحبه از متقاضی می‌خواهم که یک سمینار (با استفاده از اسلاید یا وایت‎برد) ارائه دهد تا علاوه بر مهارت‌های ارائه، قدرت استدلال علمی متقاضی و نحوه برخورد وی با نقد علمی را ارزیابی کنم. متقاضی باید با مهارت‌های مدیریتی (زمان، بودجه و پروژه‎ها) و ارتباطی (نوشتن، صحبت‎کردن و شبکه‎سازی) آشنا باشد. متقاضیانی که تجربه بین‌المللی دارند و می‌دانند که چگونه جلسات و همایش‌ها را سازمان‎دهی کنند، برایم جالب‌تر خواهند بود. فقط پس از این ارزیابی‌ها است که این سوال را مطرح کنم که چرا متقاضی هنوز هیچ مقاله‌ای از پایان‌نامه خود منتشر نکرده است؟! (در صورتی که مقاله نداشته باشد).

استادیار پژوهشکده سلول های بنیادی رویان در بخش دیگری از این مقاله به بیان توصیه‌هایی برای بهبود شرایط پرداخته و افزود: در شرایطی که به خاطر سیاست‎های دانشگاهی و موسساتی یا هر دلیل دیگری، انتشار مقاله قبل از فارغ‎التحصیلی دانشجویان دکترا همچنان الزامی است، توصیه می‌کنم پروژه‌های دکتری به دقت و بسیار حساب‎شده طراحی شوند، به جای یک نفر به تیمی از پژوهشگران محول شوند (با نقش محوری داشجوی دکترا)، به مجرد این‎که مشخص شد پروژه به هر دلیلی جواب نمی‎دهد، به سرعت تصحیح و یا حتی عوض شود، و به صورت موثر توسط اساتید راهنما و سرپرست طرح راهنمایی و نظارت شود.

در این مقاله آمده است: مطمئناً دانشجویان دکترا را تشویق به انتشار مقاله می‌کنم، اما فکر می‌کنم مضرات الزام چاپ مقاله برای فارغ‌التحصیلی دانشجویان دکتر به مراتب به مزایای آن می‎چربد و به شخصه هرگز یک دانشجوی دکتری را «فقط» بر اساس چاپ مقاله یا عدم وجود آن ارزیابی نمی‌کنم.