روایت‌هایی از شعر آوانگارد زنان ایران

به گزارش قائم آنلاین، بر اساس خبر رسیده، سریا داودی درباره این‌که کتابش قرار است مخاطبان را با چه تجربه تازه‌ای در حوزه شعر روبه رو کند، بیان کرد: جریان‌سازی در شعر معاصر با خلاقیت‌های نیما یوشیج شروع شد. همچنان که در پیش گفتار مجموعه به این مهم اشاره شده است: «بوطیقای شعر نو، فرم‌های مختلطی را در بر دارد. شعر معاصر مدیون دگرگونی هایی است که در دوره نیما اتفاق افتاد. نیما علاوه بر پرداخت به طبیعت کلام و ترسیم واقع گرایی تغییرات ساختار ی و فرمی را در این حیطه مورد توجه قرار داد.» در آن دوران جامعه در حال پوست‌انداختن بود. این روند، افت و خیز و خروجی‌های قابل تاملی هم داشت. به هر حال زیبایی‌شناسی شعر پیشرو درک نخواهد شد، مگر این‌که زیبایی‌شناسی زبان شعر نیمایی درک شود.

او افزود: از لحاظ زیباشناسی شعر پیشرو ظرفیت‌های فرمی و ساختاری گوناگونی را به زبان فارسی اضافه کرده است. البته هوش شاعران پیشرو (آوانگارد) پشتوانه غنی از تاریخ فرهنگ دارد که در آنتولوژی شاعران فرامن مبسوط به آن پرداخت شده است. شاعران این مجموعه پیوندشان را با شعر پیشین ادبیات فارسی نگسسته‌اند و با توجه به زبان ساختاری فرم‌های متفاوت آفریده‌اند.

داودی همچنین در پاسخ به این سوال که منظور او از نزدیک شدن تجربه‌های فرمی شاعران زن به افق‌های جهانی که در کتاب از آن یاد کرده است شامل چه مولفه‌هایی می‌شود، اظهار کرد: به زعم من شاعران شعر پیشرو هم نگاه شان جهانی شده است، و هم از نظر فرمی به ساختار شعر جهان نزدیک شده‌اند. شاعران پیشرو به یک پدیده از جهت‌های مختلط نگاه می‌کنند. در پی نوگرایی و نوجویی‌اند. با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی در تلاش‌اند که جایگاه خود را در ادبیات تثبیت کنند. بیشتر این شاعران فرم‌های مختلطی را تجربه کردند و توانستند ذهنیت خویش را به نفع ادبیات جهانی مصادره کنند.

این پژوهشگر ادامه داد: در شعر آوانگارد معمولا مرزهای ساختاری و زبانی را در هم می‌شکند. بیشتر محوریت ساختاری روی زبان می‌چرخد، به لحاظ فرم و تکنیک روایی شیوه‌های معناگرایی بدیع و تازه است. این نوع شعر با ذهن و زبان مخاطب ایرانی سازگاری دارد. شاعران پیشرو با فضایی چندصدایی، فیگورهای زبانی، عدم قطعیت، تناقض، گروتسک و… فرم‌های مختلف زبانی را تجربه کرده‌اند. این نوع فرم زبان را متحول می­‌کند و حرکت‌­های زبانی جدیدی را بنیان می­‌گذارد و به طور معمول جذابیت‌های تاویلی در محور ذهنیت و عینیت شکل می‌گیرد. این نوع فرم به استمرار جریانی تکیه دارد که زبانی و ساختار جهانی دارد.

او همچنین درباره شاخص‌های نگاه پست مدرن و نوگرایانه «شاعران فرامن» نیز گفت: اگر چه بافت زبان شعرِ شاعران فرامن یکی است، اما جزیی‌نگری، تمرکزگرایی شناسه‌های بدیع و تازه‌ای دارد. نرم شکنی در این چند فرمی با معناهای متفاوت روبه رو است. هر شاعری به بیش از دو شاخص پرداخته که در کارش بازنمود بارز دارد. تکرار مبانی نظری در شعر پیشرو تنها اتفاقی است که به صورت شاخصه اصلی رخ داده است. شاعر اول باید زبان شعر را رعایت کند، و بعد به سراغ عناصر فرمی و روایی برود.

داودی در ادامه گفت: در بیشتر دوره‌ها در محوریت شعر پیشرو، نوعی دگرگونی از ناحیه زبانیت زبان رخ داده و شاخص‌های تعریف شده‌ای بین دو رویکرد ذهنی و عینی به وجود آمده است. علاوه بر این، مولفه‌هایی نظیر فعل‌ستیزی و نحوگریزی، بازی‌های زبانی، معناگریزی، تشکیک، منولوگ‌سرایی و چندمرکزی، گسست و پیوست و فروپاشی کلان روایت یا فراروایت‌ها مهم‌ترین شاخصه پرداخت شعر پیشرو است. به طور معمول شعر پیشرو فعل ستیز و نحوگریز است. با توجه به کارکردهای زبانی شعرها ساختار نظام‌مند و متمرکز ندارند.

او درباره موضوع عصیانگری و سرکشی در شعر مدرن و پست مدرن که در کتاب او مورد توجه است نیز گفت: ادبیات معاصر نیازمند تعریف جدیدی است، زیرا موازنه‌های ساختاری و فرمی تغییر کرده ‌است. شاعر شعر پیشرو به طور معمول با تناسب و تناظرهای تقابلی در پی تخریب و تحریف زبان ساختاری است. این گونه ساختارشکنی جسورانه، در رویکردهای زبانی اتفاقی شگفت در شعر معاصر محسوب می‌شود. مولفه‌هایی نظیر مرگ ‌اندیشی، پوچ‌انگاری و آنارشیسم‌گرایی سبب گسست‌های معنایی شده است، و بیشتر تک‌گویی‌های شاعرانه نشان از عصیانی گری و سرکشی دارد.

داودی تصریح کرد: در ادبیات ایرانی هر نسلی صدای خاص خود را دارد. ظهور شاعران در هیچ دوره‌ای تصادفی نیست. همچنان که با حضور نیما، شاملو و فروغ… ظرفیت‌های تازه‌ای در زبان و فرم به وجود آمد. با توجه به شرایط اجتماعی «شاعران فرامن» در پی اثبات ذهنیت خود هستند و هر مُهر تاییدی را قبول نمی‌کنند. از این جهت جهان همیشه به خاطر ادبیات در مقابل شاعران ایرانی سر تعظیم داشته است. ضرورتی ایجاب شد که شعرهایی در این رده سرایشی، از لحاظ زبان، فرم، هارمونی و معنا به مخاطب شناسانده شود.

او درباره این‌که قصد دارد این تجربه را در ساحت‌های معنایی و فرمی دیگری نیز تکرار کند یا خیر، بیان کرد: به شرط حیات، شعر در ساحت‌های دیگر هم مورد تاویل قرار خواهد گرفت. روند کنونی شعر معاصر تازه به جاهای خوبش نزدیک شده است. متفاوت‌نویسی برخاسته از یک نیاز درونی است. از این جهت در شعر پیشرو زوایای پیدا و پنهان زیاد هست. به واسطه تغییری که در فرم به وجود آمده است، هر لحظه به گونه‌های متفاوت در حال حرکت و پیشروی است. به هر حال این بوطیقا در هر نسلی نیازمند بازنگری است. پس این پویایی راه را برای تجربه‌های دیگر خواهد گشود و به طبع منتقدان در این مورد بی‌تفاوت نخواهند بود.

کتاب “شاعران فرامن” از سوی انتشارات سیب سرخ منتشر شده است.