فضای مجازی و شفافیت در ایران

به گزارش قائم آنلاین، شفافیت؛ وجود آزادی اطلاعات و آگاهی از تصمیمات و عملکرد دولت‌ها و افراد، با هدف آگاهی عمومی، اصلاح و بهبود ساختارها و مسائل، مشارکت مردم در فرآیند حکمرانی و پاسخ‌گویی مسئولان و کنترل فساد است. شفافیت نیازمند آزادی بیان، آزادی رسانه‌ها و وجود قانون دسترسی به اطلاعات است.

شفافیت باعث ارتقای کیفیت تصمیم‌گیری‌ها، افزایش اعضای دخیل در تصمیم‌گیری، کاهش فساد و سوء استفاده از موقعیت به منظور به‌ دست‌ آوردن منافع فردی یا جناحی و اطلاع مردم از فرآیند تصمیم‌گیری می‌شود. شفافیت مشارکت فعال شهروندان را در امور سیاسی و اجتماعی تقویت می‌کند. بدون وجود شفافیت، جلب اعتماد عمومی نسبت به حاکمیت و شیوه اداره کشور ممکن نیست.

فضای مجازی به دلیل داشتن ظرفیت‌هایی مثل سرعت، فراگیری، دسترسی دائم، امکان تعامل و… ابزاری موثر در حکمرانی است. یکی از شاخص‌های مهم و موثر در حکمرانی خوب، وجود شفافیت است.

به همین دلیل؛ پژوهشگران علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و دانشگاه شاهد در پژوهشی نقش فضای مجازی در وضعیت شفافیت در کشور را بررسی کردند.

سعید بشیری، سید مصطفی ابطحی و علی مرشدی‌زاد؛ محققانی بودند که در این مطالعه مشارکت داشتند.

برای انجام این پژوهش ، از پرسش‌نامه استفاده شد و ۳۸۹ نفر از دانشجویان دانشگاه علوم و تحقیقات تهران طی سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ مورد بررسی قرار گرفتند.

۱۳۳ نفر از افراد شرکت‌کننده در این پژوهش زن و ۲۵۶ نفر مرد بودند. بیشتر این افراد در گروه سنی ۲۶ تا ۲۹ سال قرار داشتند. ۷۱ درصد مجرد و ۲۹ درصد متاهل بودند. بیشتر آن‌ها در رشته‌های علوم انسانی تحصیل می‌کردند و نیمی از آن‌ها دانشجوی کارشناسی ارشد بودند. در این میان حدود ۶۱ درصد شاغل و ۳۹ درصد فاقد شغل بودند.

حدود نیمی از شرکت‌کنندگان در این پژوهش بین دو تا چهار ساعت، ۲۷ درصد کم‌تر از دو ساعت، حدود ۲۴ درصد نیز بیشتر از چهار ساعت از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کردند.

حدود ۲۳ درصد از افراد به دلایل آموزشی، علمی و پژوهشی، ۲۰ درصد برای دریافت، پیگیری و تحلیل اخبار، ۱۶ درصد برای سرگرمی، ۲.۵ درصد برای مسائل قومی، ۱۳ درصد ارتباطات حرفه‌ای و شغلی، ۱۷.۵ درصد مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، هفت درصد پیدا کردن دوستان و ۰.۷ درصد به دلایل دیگر در فضای مجازی فعالیت می‌کردند.

حدود نیمی از افراد بین دو تا پنج سال گذشته در شبکه اجتماعی عضو شده‌اند و ۴۵ درصد از آن‌ها بیش‌تر از پنج سال سابقه عضویت در این شبکه‌ها را داشتند. بیش از نیمی از این افراد اخبار روز را از شبکه‌های اجتماعی پیگیری می‌کردند. ۵۶ درصد از آن‌ها فقط از تلفن همراه و ۴۲ درصد از تلفن همراه و رایانه برای استفاده از فضای مجازی استفاده می‌کردند.

با بررسی پرسش‌نامه‌های پژوهش؛ مشخص شد که شرکت‌کنندگان اعتقاد دارند امروزه به واسطه فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی دسترسی افراد به اطلاعات آسان‌تر، بیشتر و سریع‌تر شده و گفتگوهای افراد در فضای مجازی بر افکار عمومی تاثیر داشته است و توانسته به عنوان مهم‌ترین بخش افکار عمومی خود را در جامعه نشان دهد.

شرکت‌کنندگان در این پژوهش معتقدند که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی از طریق ارائه اطلاعات و آگاهی‌های مختلف، نظارت بر دولت‌ها و ایفای نقش دروازه‌بانی و نگهبانی، توانیته در راستای بهبود و ارتقای شفافیت بیشتر در جامعه جلوه‌گر شود.

در این پژوهش مشخص شد که امروزه استفاده از این ابزارها در ایجاد نظارت، تبادل آرا و عقاید، ارتقای نقادی در کشور و وجود جریان نقادی مستقل از دولت‌ها موثر بوده است.

پژوهشگران این مطالعه با توجه به نتایج به دست آمده، پیشنهاداتی را ارائه دادند:

– شناسایی و توجه سازمان‌ها و نهادهای مختلف دولتی نسبت به برقراری سازوکار ارتباط دو سویه با مردم؛
– آموزش و ارتقای سواد رسانه‌ای جامعه کنونی ایران توسط دولت، نهادهای آموزشی و رسانه‌های گروهی با هدف استفاده بهینه و سودمند از امکانات فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی؛
– تقویت زیرساخت‌های فنی و ارتباطی اینترنت و فضای مجازی در سازمان‌ها و ادارات مختلف؛
– در نظر داشتن ظرفیت‌های مختلف فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی برای طراحی شبکه‌های بومی اطلاع‌رسانی و بازخوردگیری تصمیمات و عملکردها؛
– رفع موانع اطلاع‌رسانی صحیح و مقابله با ابهام اطلاع‌رسانی، برای مقابله با شایعه‌سازی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی؛
– برنامه‌ریزی مناسب برای استفاده بهتر از امکانات و فرصت‌های فضای مجازی در جامعه دانشگاهی در حیطه شناخت علایق و سلایق کاربران فضای مجازی.

نتایج این مطالعه تحت عنوان «نقش فضای مجازی بر وضعیت شفافیت در ایران» در فصل‌نامه علمی پژوهشی «فرهنگ در دانشگاه اسلامی» وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها منتشر شده است.