عوامل موثر بر پدیده گرد و خاک در خاورمیانه

به گزارش قائم آنلاین، طوفان‌های خاک یکی از پدیده‌های مخرب زیست‌محیطی است که سالانه باعث خسارت‌های مالی، مشکلات تنفسی و قلبی، کاهش دید افقی و بروز حوادث و تصادف‌های شدید و مرگ‌ومیر می‌شود.

سارا کرمی، استادیار و نسیم حسین حمزه، دانش‌آموخته پژوهشکده هواشناسی به همراه دیگر همکارانشان در این پژوهش همکاری داشتند.

در این مطالعه پدیده گرد و خاک در منطقه خاورمیانه در دوره آماری ۱۰ ساله (۲۰۰۹ تا ۲۰۱۸) از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.

نتایج این پژوهش نشان داد که بیشترین مقادیر شار گرد و خاک از جنوب‌شرقی عربستان، جنوب‌شرقی عراق، منطقه‌ای واقع در مرز دو کشور عراق و سوریه، مناطقی واقع در نیمه غربی ترکمنستان و بخش‌هایی از کشورهای قزاقستان و ازبکستان صورت می‌گیرد. همچنین در مناطقی از سواحل شمالی خلیج فارس و دریای عمان واقع در کشور ایران، مرز سه کشور افغانستان، پاکستان و ایران و مناطق مرکزی ایران، شار گرد و خاک مشاهده می‌شود.

اگرچه الگوی شار گرد و خاک در سال‌های مختلف تشابه زیادی دارد، ولی در سال‌های اخیر میزان شار گرد و خاک در بخش وسیعی از منطقه کاهش نسبی داشته است.

یافته‌های این مطالعه، بر اساس بررسی میانگین سالانه شاخص آئروسل یا هواویز نشان داد که بیشترین میزان ذرات آئروسل در شرق سوریه، بخش وسیعی از کشور عراق، جنوب‌غربی ایران و سواحل خلیج فارس است. آئروسل‌ها ذرات بسیار ریز معلق در هوا مثل گرد و غبار هستند.

همچنین میزان آئروسل در غرب ترکمنستان و مرز ایران، پاکستان و افغانستان نیز قابل توجه است. بر این اساس مشخص می‌شود که الگوی شاخص آئروسل مشابه شار گرد و خاک است.

داده‌های شاخص آئروسل از سال ۲۰۱۵ به بعد دردسترس نیست. به همین دلیل نمی‌توان الگویی برای تغییرات آن ارائه کرد. ولی با این وجود مقایسه مقادیر میانگین سالانه این شاخص نشان می‌دهد که میزان گسیل گرد و خاک در این دوره ۱۰ ساله در سال ۲۰۰۹ نسبت به دیگر سال‌ها به صورت قابل‌توجهی بیشتر بوده است. در این سال میزان شار گرد و خاک نیز در برخی مناطق به صورت قابل توجهی افزایش داشته است.

میانگین سالانه شاخص پوشش گیاهی در منطقه خاورمیانه در این بازه زمانی نشان می‌دهد که پوشش گیاهی کافی در این منطقه وجود ندارد.

در مناطقی که فاقد پوشش گیاهی هستند، مثل عربستان، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس، مناطق مرکزی ایران و … مقادیر سالانه این شاخص تغییر زیادی ندارد، ولی در برخی مناطق دارای پوشش گیاهی مثل دامنه‌های زاگرس در ایران و مناطق شمالی کشور عراق، سوریه و افغانستان، تغییرات قابل مشاهده هستند. شاخص پوشش گیاهی در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۱ در بیشتر مناطق کم‌تر از سایر سال‌ها است.

بررسی مقادیر بارش تجمعی سالانه در این بازه زمانی در خاورمیانه نشان می‌دهد که در بیشتر مناطق بارش کم‌تر از ۲۵۰ میلی‌متر است. کم‌ترین بارش در این منطقه مربوط به شمال شرقی آفریقا، جنوب عربستان، بخش‌هایی از کشورهای یمن و عمان، جنوب‌شرقی ایران و غرب افغانستان و پاکستان است.

مقایسه بارندگی سال‌ها نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۰ میزان بارش در سراسر منطقه، دریای مدیترانه، منطقه‌ای در کشور ازبکستان و مرز پاکستان و افغانستان کاهش شدیدی داشته است.

یافته‌های این مطالعه حاکی از آن است که به طور کلی از آن‌جا که بخش عمده‌ای از خاورمیانه را کشورهای در حال توسعه تشکیل می‌دهند و رخدادهای حدی به‌ویژه خشکسالی‌های شدید در سال‌های اخیر به وفور در این منطقه رخ داده است، این منطقه آسیب‌پذیری زیادی دارد.

پژوهشگران این مطالعه معتقدند که در این منطقه مدیریت منابع آب اهمیت فراوانی دارد و چنان‌چه مدیریت درست و اقدامات اساسی جهت ترمیم و احیای پوشش گیاهی که خود وابسته به منابع آب موجود در منطقه است، انجام نشود، مناطق مستعد گسیل گرد و خاک وسیع‌تر و شدت فعالیت آن‌ها بیشتر خواهد شد. در این صورت پدیده‌های گرد و خاک شدید و فراگیر نه تنها ساکنان این منطقه بلکه بخش وسیعی از جهان را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی در دوفصل‌نامه «نیوار» سازمان هواشناسی کشور،‌ منتشر شده است.