«میراث شیدایی» به روایت موزه ملی

به گزارش قائم آنلاین، هفت اثر معرفی‌شده توسط موزه ملی ایران در این نمایشگاه به این شرح توصیف شده‌اند.

تابلو نقاشی عزیمت حضرت مسلم از مدینه به کوفه

«تابلو نقاشی عزیمت حضرت مسلم (ع) از مدینه به کوفه» در اواخر دوره قاجار توسط محمد مدبر با رنگ روغن روی بوم کشیده شده است. این تابلو نقاشی قهوه‌خانه‌ای به اندازه ۲۵۳ ×۲۰۴ سانتی‌متر روایت عزیمت حضرت مسلم از مدینه به کوفه تا شهادت او را به تصویر می‌کشد.

این تابلو نقاشی صحنه‌هایی از  حوادث عاشورای سال ۶۰ هجری است که  با عزیمت حضرت مسلم بن عقیل (ع) از مدینه به کوفه آغاز می‌شود و هنرمند آن‌ها را  در قالب ۳۰  کادر  مستقل اما به هم پیوسته روایت می‌کند. صحنه‌ها در پرده‌هایی که برخلاف عقربه‌های ساعت و به صورت حلزونی چیده و شماره‌گذاری شده، ترسیم شده‌اند و هر کدام روایتگر قیام امام حسین (ع) و مصائب حضرت مسلم (ع)، یارانش و دو فرزند مسلم را بازگو می‌کند.

نقاش این تابلو، با ذکر نام هر یک از شخصیت‌ها نشانه‌های کافی برای بیننده برجا گذاشته تا به راحتی روایت را دنبال کند. او پرده دوازدهم را از دیگر پرده‌ها جدا کرده و در میانه پرده به صورت بزرگ‌تر به تصویر کشیده است. تا نبرد شجاعانه و  اوج رشادت و مواجهه مسلم (ع) با دشمنان را نشان دهد.

نام محمد مدبر در سمت راست پایین تابلو (پرده سیزدهم) نوشته شده و در پایین (پرده دهم) سفارش‌دهنده تابلو یعنی کلمات «فرمایش مشهدی صفر اسکندریان» نوشته شده است.

قطعه پارچه ابریشمی کتیبه‌دار 

این قطعه پارچه تاریخی متعلق به سده‌های ۱۳-۱۲ هجری از دوره قاجار در اصفهان کشف شد و اکنون به شماره ۲۰۲۲۳ در موزه ملی ایران ثبت و نگهداری می‌شود.

قطعه پارچه ابریشمی دو رو و دو پود که کتیبه‌های گوناگون به خط ثلث و تزئین نگاره‌های گیاهی و اسلیمی روی آن بافته شده، دارای حاشیه و متن است. در متن نوارهای باریک و پهن به هم پیوسته، انواع کتیبه به رنگ‌های مختلف دیده می‌شود. کتیبه‌ها به رنگ نخودی، سرمه‌ای، زرد کمرنگ و قرمز لاکی بر زمینه به رنگ‌های سرمه‌ای، قرمز لاکی، نخودی، سبز زیتونی و طلایی نوشته شده‌اند.

سه کتیبه‌ قرآنی آن؛ «بسم الله الرحمن الرحیم»، «انا فتحنا لک فتحا مبینا» و «نصرمن الله و فتح قریب» همراه با عبارت «یا حسین شهید» به خط ثلث در داخل ترنج به صورت مکرر بافته شده‌اند. این قطعه پارچه ابریشم، روی پارچه نسبتا ضخیم نخودی‌رنگ، دوخته و استحکام‌بخشی شده است.

روپوش قبر زری اطلسی طرح محرابی
پارچه‌ پوشش قبر با زری اطلسی طرح محرابی در یزد و در سده یازدهم قمری در دوره صفوی توسط غیاث نقش‌بندی یزدی بافته شد.

این اثر که به شماره ۳۳۱۴ در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود به عنوان پوشش قبر استفاده می‌شود و روی آن زری طرح محرابی، سه حاشیه، حاشیه خارجی و داخلی با زمینه قرمز و گل و بوته طلایی، حاشیه میان که پهن با زمینه نخودی و صلوات بر چهارده معصوم به خط ثلث و رنگ لاجوردی بافته شده است.

همچنین متنِ کتیبه که دارای طرح محرابی است روی زمینه سرمه‌ای، گل و بوته طلایی و قرمز نقش شده است. بالای طرح محرابی درون یک ترنج کلمه «الله» مشاهده می‌شود. درون حروف کلمه الله سوره الفاتحه «اعوذ بالله من الشیطان الرحیم بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله رب العالمین الرحمن الرحیم مالک یوم الدین ایاک نعبد و ایاک نستعین اهدنا الصراط المستقیم صراط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لا الضالین» به خط کوفی و همراه با اسم بافنده آن قرار گرفته است.

بر حاشیه میانی این زری که در میان دو ردیف حاشیه باریک گل و بوته دار قرار گرفته، دعای صلوات بر ائمه معصومین به خط ثلث بافته شده که چنین است: «اللهم صل علی نبی الامی العربی الحاتم المقصود من وجوده ایجاد العالم شارق سما النبوه و الرساله و الهدی ابی القاسم محمد المصطفی و صل علی رخ الرسول و ابن عمه فی الحقیقه و من بعده خلیفته بالحق بین الخلیفه سند الله الغاب امیر المومنین علی بن ابی طالب و صل علی من بشر بالامامه ابی محمد الحسن و صل علی سبط الثلین ابی عبدالله الحسین و صل علی سید الزاهد ین علی زین العابدین و صل علی الدر الفاخر محمد الباقر و صل علی قمر المغارب و شمس المشارق جعفر الصادق و صل علی سلطان الاعلی و الاعاظم موسی الکاظم و صل علی سلطان سرر الارتضا علی بن موسی الرضا و صل علی العارف المبدا و المعاد محمد الجواد و صل علی شفیع المجیین یوم ینادی المنادی علی الهادی و صل علی صاحب الخلق العبقری الحسن العسکری و صل علی علی القائم بامرالله الغنی محمد المهدی»

این اثر در هفتم خرداد ۱۳۹۴ در فهرست آثار منقول به شماره ۶۷ به ثبت رسیده است.

محراب سنگی مسجد جامع ابرکوه
محراب سنگی صفوی از مسجد جامع ابرکوه در سده دهم هجری قمری است که به شماره  ۳۶۶۱ در موزه مادر ایران نگهداری می‌شود.

محراب مسجد جامع ابرقو نمونه منحصر به فرد از محراب‌های سنگی سده دهم هجری قمری است که از چند قطعه  سنگ مرمر شامل یک محراب، یک قطعه در بالای محراب و دو ستون ساخته شده است. محراب به رنگ متمایل به قرمز و قطعه بالای محراب و دو ستون به رنگ روشن هستند.

محراب از یک طاق‌نما تشکیل شده که کتیبه‌ای در سه طرف آن را احاطه کرده است. درون طاق‌نما در پایین با طرح‌های هندسی و گیاهی به صورت برجسته تزیین شده و در بالا مقرنس‌هایی در درون طاق وجود دارد. همچنین در پایین کتیبه در دو طرف در درون کادر مستطیل طرح‌های گیاهی به صورت گلدان نقر (کنده کاری) شده است.

قطعه بالای محراب به شکل مستطیل ساخته شده و مقرنس‌هایی در بالا دارد که به نسبت محراب کمی جلو نشسته است. سر و پایه ستون‌ها به شکل مکعب هستند و در نمای آنها یک ستاره هشت پر و یک نیم ستاره وجود دارد. درون ستاره‌های سرستون‌ها با کتیبه کوفی و پایه ستون‌ها با طرح‌های هندسی تزیین شده‌اند.

متن نوشته‌های حاشیه سمت راست و چپ محراب عبارت از آیات ۲۱ و ۲۲ سوره حشر به خط ثلث است؛ «لو انزلنا هذا القرآن علی جبل لرأیته خاشعا متصدعا من خشیه الله و تلک الامثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون هو الله الذی لا اله الا هو عالم الغیب و الشهاده هو الرحمن الرحیم صدق الله العظیم»

در حاشیه بالا بین دو مربعی که با خط کوفی تزیین شده نیز آیه ۸ سوره “التحریم” آمده «ربنا اتمم لنا نورنا و اغفر لنا انک علی کل شیء قدیر» همچنین در مربع بالای حاشیه سمت راست این جمله به خط کوفی بنائی حک شده است «حسبنا الله و نعم الوکیل»

در مربع بالای حاشیه سمت چپ جمله زیر به خط کوفی بنائی قرار گرفته «هو نعم المولی و نعم النصیر» و در طرف هر سرستون بالای دو ستاره هشت پر جمله «الله اکبر» و در دو ستاره هشت‌پر کلمات «محمد، علی، حسن، حسین» نوشته شده‌اند.

سرعَلم  مفرغی
سر علم مفرغی با کتیبه‌ به خط کوفی متعلق به دوره صفوی در سده ۱۱ قمری است که در دماوند کشف شده و به شماره ۹۸۰۵ در موزه ملی ایران حفاظت می‌شود.

این سرعَلَم‌ها به شکل سه شاخه به بلندی بیش از ۳۰ سانتی‌متر ساخته شده و در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. بخش میانی آن به صورت مشبک ایجاد شده و کتیبه به خط کوفی اسامی الله، محمد و علی نوشته شده است.

در حاشیه آن نام ۱۲ تن به شیوه کنده‌کاری دیده می‌شود. دور آن را ملیله‌ای که به سر دو اژدها منتهی می‌شود، در بر گرفته و در انتهای آن پایه کوتاهی وجود دارد. بالای آن به شکل سه شاخه درست شده که اشاره به تاج دارد و سطح آن با نگاره‌های اسلیمی پُر شده است.

نسخه خطی «مشهد الشهدا»

نسخه خطی «مشهد الشهدا» با موضوع حماسه کربلا سروده «حسین ندائی نیشابوری یزدی» در صفحه ۴۴۵ نوشته شده است.

کتابت این نسخه در سال ۹۲۷ هجری قمری انجام شده که در آستانه شیخ صفی الدین اردبیلی به دست آمده و اکنون به شماره  ۳۷۲۹ در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.

نسخه خطی منظومه «مشهدالشهدا» در این صفحه‌ دارای جدول مذهب و صفحه اول دارای سرلوح مذهب مرصع است و برای رنگ آمیزی این سرلوح آب طلا ولاجورد به کار رفته است‌. سرفصل‌های این کتاب با آب طلا و به خط نستعلیق نوشته شده‌اند. این نسخه به خط نستعلیق توسط «قاسم حسینی» در سال ۹۲۷ هجری کتابت شده است.

در این نسخه، وقایع کربلا درسال ۶۱ هجری قمری و کیفیت شهادت امام حسین (ع) امام سوم شیعیان و یارانش، به نظم کشیده شده است. این اثر منظوم براساس کتاب مقتل «روضه الشهداء» اثر«ملا حسین واعظ کاشفی سبزواری» در قالب مثنوی  سروده شده است.

قالیچه سجاده‌ای کتیبه‌دار

دعای صلوات بر چهارده معصوم (ع) روی قالیچه سجاده‌ای کتیبه‌دار در سده ۱۱ قمری در دوره صفوی نقش بسته است. این اثر تاریخی به شماره ۳۴۰۵ در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.
این  قالیچه سجاده‌ای، با طرح محرابی، زمینه سبز سیر، دارای سه حاشیه و چهار کتیبه بافته‌شده است. حاشیه‌ها  این طور ثبت شده‌اند:
«حاشیه خارجی دارای زمینه قرمز و با نقوش گل و شکوفه به رنگ‌های قرمز و آبی و سیاه تزیین شده است»، «در داخل حاشیه میانی، دعای صلوات بر چهارده معصوم (ع)بافته شده است»، «حاشیه داخلی در زمینه قرمز، به خط ثلث و به رنگ نخودی آیه ۲۵۵ سوره مبارکه البقره بافته شده است: در قسمت پایین حاشیه داخلی با نقوش و برگ تزیین شده است.»

متن قالیچه دارای طرح محرابی دالبری است، داخل حاشیه دور این طرح به خط نستعلیق قهوه‌ای‌رنگ آیات ۴۰ و ۴۱ سوره مبارکه ابراهیم (ع)، با مضمون دعای حضرت ابراهیم خلیل (ع) بافته شده است.

در قسمت درونی طرح محراب، در زمینه سبز سیر، داخل ترنج کوچک به خط ثلث وبه رنگ نخودی در زمینه قرمز، ذکر سجده نماز بافته شده است و بالا و پایین این ترنج، دو سرترنج قرمزرنگ طراحی شده است، همچنین در قسمت پایین طرح محرابی در زمینه سیز تیره، نقوش گل و برگ‌های اسلیمی به رنگ‌های قرمز، زرد، صورتی، نخودی و آبی بافته شده است. پایین حاشیه میانی، با نقوش گل و برگ و اسلیمی کاری تزیین شده است.