چالش ها و راهکارهای توسعه صادرات غیرنفتی

به گزارش قائم آنلاین، سال ۱۳۹۹ از سوی مقام معظم رهبری سال «جهش تولید» نامگذاری شده است، رسیدن به جهش تولید نیازمند توسعه، تقویت و پیشرفت بیشتر تولید است، یکی از حوزه های تاثیرگذار بر تولید ناخالص داخلی کشور صادرات غیرنفتی است که می تواند از مجاری مختلفی به طور قابل توجهی بر تولید ناخالص داخلی اثرگذار باشد.
بنابراین صادرات غیرنفتی در اقتصادهای تک محصولی و نفتی یکی از بخش هایی است که می تواند به تنوع بخشی در تجارت و اقتصاد کشور کمک شایانی کند.
صادرات دارای دو بخش عرضه و تقاضا است و در برنامه ریزی باید به دو بخش توجه کرد، لوازم آن را شناخت و آن را محقق کرد.
طرف عرضه صادرات بسیار اهمیت دارد باید کالای با کیفیت و رقابت پذیر قابل مبادله مازاد بر مصرف داخلی در کشور تولید شود تا بتوان نسبت به صادرات آن اقدام کرد لذا باید تولید در کشور در مقیاس انبوه باشد در حالی که یکی از مشکلات اساسی اقتصاد ایران حجم پایین عرضه در اقتصاد است و این موضوع باعث می شود که تامین نیاز داخلی در اولویت قرار گیرد که بر این اساس بازارهای صادراتی را نیز از دست می دهیم
به گزارش مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، یکی از حوزه های مهم و تأثیرگذار بر تولید ناخالص داخلی در کشور، صادرات غیرنفتی است که می تواند از مجاری مختلفی، بر تولید ناخالص داخلی اثرگذار باشد. اقتصاد ایران که به واسطه درآمدهای نفتی و نوسانات عمده آن نتوانسته است آن گونه که باید بخش غیرنفتی خود را بهبود دهد، می تواند در شرایط تنگنای درآمدهای نفتی از جایگزینی صادرات غیرنفتی برای جبران صادرات نفتی بهره ببرد و این اقدام از ضروریات اقتصاد کشور برای گذار به یک اقتصاد سالم و با درآمدهای پایدار است.

برای شتاب بخشیدن به صادرات غیرنفتی باید به ماهیت ساختار موجود و سپس ایجاد تحول ساختاری در حوزه صادرات توجه کرد. در شرایط فعلی و با توجه به وجود انواع مشکلات در صادرات کالا به واسطه تشدید تحریم ها نمی توان انتظار رشد چندانی را در سال جاری برای صادرات غیرنفتی داشت، اما با توجه به شعار سال مبنی بر جهش تولید، دولت می تواند اقداماتی را برای تغییر این روند و افزایش صادرات غیرنفتی انجام دهد.
نکته مهم در ارتباط با افزایش صادرات غیرنفتی در ایران این است که در شرایط فعلی که تحریم های خارجی و همچنین انتشار ویروس کرونا موجب کاهش بیشتر تقاضای داخلی اقتصاد شده است، می توان با استفاده از افزایش صادرات غیرنفتی، کاهش تقاضای کل را تا حدودی تقویت و همچنین کمبود ارز ناشی از کاهش صادرات نفتی، را جبران نمود و درنتیجه تا حدود زیادی مشکلات فعلی و نیاز به منابع ارزی را برطرف کرد.
* مشکلات صادرات غیرنفتی
در یک نگاه می توان گفت صادرات غیرنفتی دارای مشکلات متعددی است که برخی از آنها شامل موانع پیمان سپاری ارزی، نوسانات بالای نرخ ارز، نبود نظام ارزی مشخص، افزایش هزینه تولید، عدم بازاریابی مناسب و مستمر، ضعف دستگاه دیپلماسی اقتصادی و … است.  
تعیین راهبرد مناسب تجاری برای کشور و نحوه تعامل با اقتصاد جهانی از گام های مهم سیاستگذاری تجاری کشور بوده و وجود چنین راهبرد مناسبی، باعث می شود صادرکنندگان امکان برنامه ریزی برای بازاریابی محصولات خود و افزایش تولید و اشتغال را داشته باشند.

* صادرات غیرنفتی متناسب با ظرفیت های بالقوه اقتصادی نیست
بنابراین یکی دیگر از مهم ترین مشکل صادرات غیرنفتی کشور این است که سیاست های تجاری کشور از یک روند باثبات در بلندمدت و در جهت تعامل بیشتر با کشورهای هدف تجاری نیست. به عبارت دیگر اگرچه طی سال های اخیر اقدامات متعددی انجام شده است، اما آمار صادرات غیرنفتی کشور متناسب با ظرفیت های بالقوه اقتصادی کشور نبوده و نیست. برای اینکه بتوان به طور بنیادی و بلندمدت تأثیرگذاری صادرات غیرنفتی را در حوزه تولید مشاهده کرد، باید بعد از اصلاحات ساختاری (اصلاح و تقویت قوانین و مقررات، فرایند ها و سامانه های تجارت خارجی)، بخش هایی از اقتصاد کشور که مزیت دارد را شناسایی و تولیدات با فناوری بالا را در آن بخش ها ساماند هی کرد؛ در این راستا وزارت صنعت، معدن و تجارت مسئولیت مهمی دارد.
گام بعدی در راستای انتقال فناوری استفاده از روش های مختلف ازجمله فعال شدن دستگاه دیپلماسی کشور است تا بتواند با کاهش مشکلات تحریمی، واردات فناوری مورد نیاز برای جهش تولید را تسهیل نموده و سطح رقابت پذیری کالاهای داخلی را در حد قابل قبولی در سطح استانداردهای رقابت پذیر بین المللی ارتقا دهد.
بازاریابی فعال گام دیگری است که نیازمند فعال شدن حداکثری سازمان توسعه تجارت و معاونت اقتصادی وزارت امورخارجه کشور است. به طوری که این دو سازمان باید با اتکا به رایزنان بازرگانی کارامد و متخصص، بازاریابی فعال صادراتی را درخصوص محصولات داخلی انجام دهند.
علاوه بر این تلاش های دیپلماتیک ازجمله نشست های مستمر، ادواری و مشترک مسئولان و فعالان اقتصادی ایران و کشورهای عمده طرف تجاری جهت تبادل نظر و امکان سنجی نحوه و زمینه های همکاری های تجاری، برای بی اثر کردن تحریم ها دارای اهمیت کلیدی است.
درنهایت می توان بیان کرد برای افزایش صادرات غیرنفتی ایران و تأثیر آن بر جهش تولید در کشور علاوه بر اقدامات جاری و کوتاه مدت که به آنها اشاره شد، اقدامات ساختاری و نهادی در حوزه تجارت نظیر تعیین مزیت های صادراتی کشور و سرمایه گذاری در تولید این کالاها باید در اولویت قرار گیرد.وجود بازارهای جایگزین که امکان مبادله با آنها در شرایط تحریم وجود داشته باشد و همکاری و عضویت در اتحادیه های منطقه ای دارای سود متقابل تجاری برای طرفین و شناسایی بازارهای جایگزین برای بازارهای فعلی و گسترش روابط تجاری برای محصولات داخلی نیز می تواند بسیار مؤثر باشد. البته باید توجه داشت صرفاً توافق تجاری مشکل صادرات را حل نمی کند و مشکلات مربوط به حوزه نقل و انتقال ارز، زیرساخت های مورد نیاز حمل و نقل، تبادلات بانکی و … بر حجم تجارت مؤثر هستند و توافق تجاری این مسائل را شامل نمی شود که نیازمند توجه به این حوزه هاست.