مکانیزم ماشه فعال شود از برجام خارج می‌شویم

وی با تأکید بر ضرورت هوشیاری مقابل توطئه‌های مشترک آمریکا و سه کشور اروپایی، افزود: طرحی سه ‌فوریتی آماده شده است تا با تصویب آن با شیطنت اروپایی‌ها و آمریکا مقابله کنیم.
متن این طرح که به‌صورت سه فوریتی تقدیم هیئت‌رئیسه مجلس شده بود به شرح زیر است:

قانون توقف کامل اجرای تعهدات هسته­‌ای
آمریکا علی‌رغم پایان دادن به مشارکت خود در برجام، بازی خطرناک و غلطی را برای بازگشت قطعنامه­‌های تحریمی‌سازمان ملل آغاز کرده که از نظر حقوق بین­‌الملل غیرقابل قبول است. در صورتی که اقدام آمریکا منجر به بازگشت قطعنامه­‌های سازمان ملل گردد، اجرای تعهدات هسته‌­ای از سوی ایران هیچ توجیهی نخواهد داشت و ضروری است که جمهوری اسلامی ایران متقابلاً دست به اقدام بزند. به این منظور، ماده واحده زیر پیشنهاد می‌گردد:
ماده واحده:
در صورت بازگشت قطعنامه‌­های شماره ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷، ۱۸۰۳، ۱۸۳۵، ۱۹۲۹ که مطابق قطعنامه ۲۲۳۱ خاتمه یافته بودند، دولت جمهوری اسلامی ایران ظرف یک هفته کاری موظف به پایان دادن کامل به اجرای تعهدات زیر است:
بازطراحی و بازسازی راکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک به منظور تبدیل آن به آب سبک (بند ۲ تا ۱۳ ضمیمه یک برجام)
ممنوعیت ایران در استفاده از راکتورهای آب سنگین (بند ۱۶ در ضمیمه یک برجام)
ممنوعیت فعالیت‌های بازفرآوری سوخت مصرف شده (بند ۱۸ تا ۲۵ در ضمیمه یک برجام)
ممنوعیت فعالیت‌هایی که می‌تواند به طراحی و توسعه وسایل انفجار هسته‌ای کمک کند (بند ۸۲ در ضمیمه یک برجام)
اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و کد ۳/۱ اصلاحی (بند ۶۴ و ۶۵ ضمیمه یک برجام)
استفاده از فناوری‌های مدرن نظارتی و حضور طولانی‌مدت آژانس (بند ۶۷ ضمیمه یک برجام)
شفافیت مربوط به سنگ معدن اورانیوم (UOC) (بند ۶۸ و ۶۹ ضمیمه یک برجام)
شفافیت مربوط به غنی‌سازی (بند ۷۰ تا ۷۴ ضمیمه یک برجام)
دسترسی به سایت­‌های هسته‌­ای (بند ۷۴ تا ۷۸ ضمیمه یک برجام)
شفافیت در تولید اجزای سانتریفیوژ (بند ۷۹ و ۸۰ ضمیمه یک برجام)
بندهای نظارتی و راستی‌آزمایی که در بخش‌های عملیاتی وجود دارد و هرگونه تعهد باقی­‌مانده که در برجام وجود دارد.
پس از یک ماه کاری از اجرای کامل این قانون، دولت موظف به ارائه گزارش به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس بوده و این گزارش در صحن علنی قرائت خواهد شد.

بازگشت تحریم‌­های شورای امنیت؛
صفر شدن امتیازات ایران از برجام
در صورت تصویب طرح ۳ فوریتی مجلس با موضوع اقدام متقابل ایران، پس از فعال شدن مکانیسم ماشه از برجام خارج می‌شویم.
پس از خروج آمریکا از برجام و تعلل اروپا در اجرای تعهدات خود، عملاً تنها امتیاز ایران از برجام، تعلیقِ نه چندان موثرِ قطعنامه‌­های شورای امنیت بود. قطعنامه ۲۲۳۱ (قطعنامه ­ تاییدکننده­ برجام)، صرفا بخش هسته‌ای تحریم‌های شورای امنیت را تعلیق کرد و قرار بر این بود که ۵ سال پس از پذیرش برجام (۲۷ مهر ۹۹)، تحریم­‌های تسلیحاتی این شورا نیز رفع شود. اما آمریکا برای جلوگیری از رفع تحریم­‌های تسلیحاتی، چند سناریو را طراحی کرد.

اولین سناریوی آمریکا ارائه­ یک قطعنامه برای تمدید تحریم­‌های تسلیحاتی ایران بود که با مخالفت شورای امنیت مواجه شد. دومین سناریوی آمریکا فعال کردن مکانیزم ماشه بود. آمریکا در ۳۰ مرداد اعلانیه‌­ای را به شورای امنیت ارائه کرد تا۳۰روز بعد (یعنی آخر شهریور)، تحریم­‌های شورای امنیت به‌طور خودکار بازگردد، از این روند تحت عنوان مکانیزم ماشه یاد
می­‌شود. به واسطه این اقدام، تنها امتیاز برجام برای ایران (یعنی تعلیق تحریم­‌های هسته­‌ای شورای امنیت و رفع تحریم‌­های تسلیحاتی در آینده) نیز از بین خواهد رفت.

موفقیت آمریکا در بازگرداندن تحریم‌­ها؛
وابسته به واکنش ایران
در اینکه آمریکا حق بازگرداندن تحریم‌­های شورای امنیت را ندارد، شکی نیست، چرا که آمریکا از برجام خارج شده و نمی‌­توان چنین حقی را برای آن قائل شد. اما اینکه آمریکا «حق» بازگرداندن تحریم­‌های شورای امنیت را ندارد، بدین معنا نیست که قطعاً «توانایی» بازگرداندن این تحریم­‌ها را نیز ندارد. آمریکا ادعا می­‌کند نامش به‌عنوان عضو هیئت‌موسس در قطعنامه ۲۲۳۱ آمده است و خروج از برجام، این مقام آمریکا را محدود نمی­‌کند. به همین دلیل برای خود حق بازگرداندن تحریم‌­های شورای امنیت را قائل است. آنچه که تحت عنوان بیانیه یا اظهارنظر از سوی مقامات ایران، روسیه، چین و اروپا مبنی بر مخالفت با اقدام آمریکا انجام می‌پذیرد، اثر حقوقی ندارد و تنها تصمیمات شورای امنیت در این زمینه نافذ خواهد بود. خودکار بودن مکانیزم ماشه و حق وتوی آمریکا در این شورا، احتمال بازگرداندن تحریم­‌های شورای امنیت را افزایش می‌­دهد. همراهی کشورهای دیگر با آمریکا در بازگرداندن تحریم­‌های شورای امنیت (پس از ۳۰ شهریور) بستگی زیادی به رفتار ایران دارد. اساساً کنش و رفتار ایران است که ادراک طرف مقابل را می­‌سازد. لذا تصمیم‌­گیران کشور نباید احتمال بازگشت تحریم­ها را صفر بدانند و می‌بایست همه­ سناریوهای احتمالی را در نظر بگیرند و برای اقدامات متقابل برنامه­‌ریزی لازم را انجام دهند.

تهدیدات برجام ادامه دارد
برجام تبدیل به تهدید جدی در عرصه­‌های «سیاسی»، «اقتصادی» و «امنیتی» گشته است و این تهدیدات ادامه‌­دار است. در عرصه «سیاسی» باعث امید بستن جریان داخلی طرفدار تعامل با آمریکا به پیروزی دموکرات­‌ها (جو بایدن) در انتخابات آبان این کشور شده است. با فرض اینکه دموکرات­ها در آمریکا دوباره به قدرت برسند (در نظرسنجی‌­ها بایدن با اختلاف از ‌ترامپ جلوتر است)، در فاصله­ ۴ ماهه­ ورود بایدن به کاخ سفید تا انتخابات ۱۴۰۰ ایران، برجام به ابزاری برای دستکاری در سیاست داخلی ایران تبدیل می­‌گردد.
در عرصه­ اقتصادی برجام تبدیل به ابزار شرطی­‌سازی، انتظار برای روزهای خوب در آینده و غفلت از هرگونه ظرفیت داخلی شده است. روند بلاتکلیفی و شرطی شدن، پیش از برجام به واسطه «مذاکرات و رفت و آمد دیپلمات­‌ها به اروپا» جدی شد، با «برجام» تقویت شد، با «اینستکس و FATF» ادامه یافت و در حال حاضر نیز «بازگشت دموکرات­‌ها به برجام» بهانه‌ای برای انتظار و انفعال دولتمردان در حوزه‌­های اقتصادی گردیده است. در فضای بلاتکلیفی، امکان اجرای هیچ­‌گونه اقدام اقتصادی مهم، اثرگذار و طولانی‌مدت وجود نخواهد داشت.
در عرصه­ امنیتی نیز برجام موجب دسترسی‌های آژانس بین­‌المللی انرژی اتمی ‌به مراکز حساس ایران گشته است، به‌طوری­ که دکتر ظریف اخیرا در ادعایی عجیب، گفته است ۹۲ درصد از کل بازرسی­‌های آژانس متوجه ایران است(و باقی کشورهای دنیا ۸ درصد)! با این وجود ‌اشتهای سیری­‌ناپذیر آژانس باعث صدور یک قطعنامه در شورای حکام علیه ایران و دسترسی جدید به دو نقطه حساس امنیتی جدید گردیده است. ادامه این روند می‌­تواند به لو رفتن تک­‌تک مراکز امنیتی کشور منجر شود. طرف مقابل از اطلاعات به دست­ آمده­ مراکز امنیتی برای خرابکاری استفاده می‌­کند. نمونه اخیر، خرابکاری در نطنز بود که هزینه بسیار زیادی بر کشور تحمیل کرد. این دسترسی­‌ها بر اساس پروتکل الحاقی به آژانس داده می‌­شود و پروتکل الحاقی بخشی از تعهدات پذیرفته شده در برجام است.

عدم لغو خودکار برجام
پس از بازگشت تحریم‌های شورای امنیت
این تصور به‌طور عمومی وجود دارد که پس از بازگشت تحریم­‌های شورای امنیت، برجام به‌طور خودکار لغو شده و از بین می­‌رود اما طبق بند ۱۲ قطعنامه­ ۲۲۳۱، پس از بازگشت تحریم‌­ها، همچنان ایران ملزم به اجرای برجام خواهد بود و برجام به‌طور خودکار از بین نمی­‌رود! مطابق این بند، «ادامه تعلیق قطعنامه‌های قبلی، رفع تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی و همکاری‌ها و هماهنگی‌های مندرج در بندهای ۱۶ تا ۲۰ قطعنامه» لغو می‌شود و‌ اشاره‌ای به لغو یا تعلیق تعهدات ایران در برجام و قطعنامه نشده است.

ادراک آمریکا از دولت روحانی:
انفعال تا انتخابات آمریکا
این ادراک در طرف آمریکایی ایجاد شده است که دولت ایران منتظر انتخابات آمریکا و بازگشت دموکرات­‌ها به کاخ سفید است و به همین دلیل در برابر اقدامات آمریکا (از جمله فعال کردن مکانیزم ماشه)، واکنشی نشان نخواهد داد.
در همین زمینه گروه بین­‌المللی بحران از یک مقام ایرانی نقل قول کرده است: «ایران با امید به تغییر در دولت آمریکا، سعی خواهد کرد تا کاری نکند که احتمال بازگشت دولت بعدی آمریکا به برجام را به خطر بیندازد.» این گروه همچنین توصیه کرده است: «ایران باید اجازه دسترسی‌های مورد درخواست آژانس را بدهد تا بحران به‌ وجود آمده تشدید نشود. اگر ایران تصمیم بگیرد که واکنش تندی به آمریکا نشان دهد، احتمالاً اروپایی‌ها نیز اقدامی متقابل نشان خواهند داد و همه این‌ها منجر به از بین رفتن بیشتر برجام و کاهش احتمال احیای آن در دولت بعدی آمریکا خواهد شد».
خبرگزاری رویترز نیز گزارشی تحت عنوان «علی‌رغم تلاش آمریکا برای تحریم، ایران قصد دارد برجام را تا انتخابات آمریکا زنده نگه دارد» منتشر کرده است.
همچنین باربارا اسلیوین، مسئول میز ایران در اندیشکده شورای آتلانتیک در رابطه با پاسخ احتمالی ایران به بازگشت قطعنامه‌های تحریمی‌ گفته است: «من فکر می­‌کنم آنها جیغ و داد کنند و بگویند که اینکار غیرقانونی است اما آنها هنوز هم می‌­خواهند در توافق بمانند».
برخی از مواضع دولتمردان تایید‌کننده این ادراک آمریکا است. به‌عنوان نمونه عراقچی در این زمینه گفته است: «نباید اجازه دهیم آمریکا ایران را مجدداً به یک تهدید امنیتی معرفی کند، هر حرکتی که ایران را در عرصه بین‌المللی به‌عنوان یک تهدید معرفی کند، بازی در زمین آمریکا است. تحولات اخیر آمریکا وضعیت ‌ترامپ را دشوار کرده و در چنین شرایطی هر اقدامی ممکن است و بنابراین نباید بهانه‌ای به آمریکا بدهیم که ایران را به وجه‌المصالحه رقابت‌های انتخاباتی آمریکا تبدیل کند».
این ادراک آمریکا از ایران باعث فعال کردن مکانیزم ماشه شده است و تا زمانی که ایران از طریق اقدامات واقعی متقابل، ادراک آمریکا را اصلاح نکند، فشارها افزایش خواهد یافت.

لزوم تصویب طرح «توقف کامل تعهدات هسته‌­ای» در مجلس
خروج آمریکا از برجام در ۱۸ اردیبهشت ۹۷ فرصتی برای جلوگیری از خسارت‌­های برجام بود که از این فرصت استفاده نگردید. ۳۰ شهریور ۹۹ فرصتی دیگر برای پایان دادن به تعهدات هسته‌‌ای و نقطه­ حساسی در حیات جمهوری اسلامی است. در صورت موفقیت آمریکا در بازگرداندن تحریم‌­های شورای امنیت و عدم اقدام متقابل از سوی ایران، اجرای تعهدات برجامی (که ۵۱ تعهد از ۸۱ تعهد به‌طور کامل در حال اجرا است)، به‌طور یک­جانبه ادامه پیدا می­‌کند. از سوی دیگر این انفعال، پیام ضعف به دوستان و دشمنان ارسال می­‌کند. دشمنان (آمریکا و اروپا) در دشمنی خود جری­تر شده و دوستان (روسیه و چین) حمایت خود را از ایران کم‌رنگ­‌تر خواهند کرد.
تنها امید در حال حاضر به مجلس است. مجلس می­‌بایست با تصویب طرح اقدام متقابل ایران علیه مکانیسم ماشه از خسارت‌های بیشتر برجام جلوگیری به عمل آورد.