از تخلفاتی که در مقالات صورت می‌گیرد تا تجمیع پژوهشکده‌ها

به گزارش قائم آنلاین، معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم در بازدید از ایسنا، توجه به انتشار مقالات علمی در مجامع بین‌المللی را یکی از سیاست‌های مورد تاکید در برنامه هفتم برشمرد و گفت: در حوزه پژوهش قطعا بر روی مقالات علمی در بستر ملی و بین‌المللی باید توجه ویژه داشته باشیم و به آن توجه کنیم. من بر خلاف برخی که مقاله را غیر موثر می‌دانند، این دید را ندارم؛ چرا که مقالات علمی انعکاس‌دهنده فعالیت‌های پژوهشی و فناوری ما به مراجعی هستند که این مراجع داوران علمی بوده و ما تا زمانی که نتایج فعالیت‌های علمی خود را منعکس نکنیم و مورد داوری قرار ندهیم، هر ادعایی در حوزه‌های علمی و فناوری در حد ادعا باقی می‌ماند و فقط برای خودمان ارزش دارد و نه در سطح ملی و بین‌المللی.

دکتر غلامحسین رحیمی با تاکید بر لزوم انتشار مقالات علمی در سطح بین‌المللی، خاطر نشان کرد: درهفته گذشته که نشستی با رؤسای پژوهشگاه‌های علوم انسانی و اساتید حوزه علمیه داشتم، اعلام کردم که حتی پژوهشگاه‌های علوم اسلامی نیز مقالات ناب در بهترین ژورنال‌های بین‌المللی منتشر کنند.

وی با بیان اینکه محققان حوزه علوم انسانی به منابعی دسترسی دارند که اگر آن منابع را با روش‌های مناسب استخراج و با روش علمی آنچه را که استخراج کرده‌اند، تحلیل و تنظیم کنند، قطعا حرف‌های جدیدی در سطح بین المللی خواهیم داشت، تاکید کرد: ما نمی‌توانیم ادعا کنیم که حرف جدیدی در سطح جهانی داریم، ولی هیچ تحقیقاتی را در معرض قضاوت علمای متخصص بین المللی قرار ندهیم.

رحیمی با تاکید بر اینکه ما در حوزه علوم انسانی-اسلامی نیز باید در مجامع بین المللی خوب بدرخشیم، یادآور شد: از سوی دیگر نباید تصور شود که چون کتاب منتشر می‌کنیم، نیازی به انتشار مقاله نیست.

مشکلاتی که پذیرش انبوه دانشجو ایجاد می‌کند

وی در خصوص برنامه‌های این معاونت در زمینه سلامت پژوهش‌ها و رسیدگی به تخلفات پایان‌نامه‌ها و مقالات پژوهشی در مجلات داخلی و خارجی گفت: مسئله تخلفات علمی از آفت‌های مهم نظام علمی است. در دانشگاه‌های فعال در حوزه پژوهش، بسیار بسیار کم موضوع تخلفات را داریم و در مراکزی که به صورت انبوه پذیرش در مقطع تحصیلات تکمیلی دارند، این نوع تخلفات بیشتر مشاهده می‌شود. به همین دلیل ما باید نحوه پذیرش تکمیلی را حتما محدود کنیم.

معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم، بدون عنوان کردن نام مراکزی که در بیشتر تخلفات پژوهشی نقش دارند، گفت: پذیرش گسترده دانشجو زمینه برای تخلفات پژوهشی را فراهم می‌کند. به عنوان مثال در رشته‌ای ۲۰ دانشجوی دکترا به دو استاد، اختصاص می‌دهیم و اساتید فرصتی برای بررسی پژوهش‌ها ندارند و اگر دانشجویی مرتکب تخلف شود اساتید متوجه نمی‌شوند.

وی افزود: به عنوان مثال ما ظرفیت پذیرش ۱۵ تا ۱۶ هزار دانشجویی دکتری را داریم، نباید ۲۵ هزار نفر پذیرش کنیم. پذیرش دانشجو بیش از حد استانداردها، تبعات دارد.

اول باید استاد را بازخواست کنیم!

رحیمی ادامه داد: دیدگاه‌های من در این زمینه دیدگاه حادی است و با دیدگاه وزارت علوم متفاوت است. من اعتقاد دارم که در زمینه تخلفات علمی در مرحله اول باید استاد را بازخواست کرد، بعد از آن اساتید هیئت‌داوران و در مرحله آخر دانشجو را باید بازخواست کرد.

وی در خصوص بازخواست اساتیدی که متوجه تخلف علمی دانشجو نمی‌شوند، گفت: استاد یا وقوف علمی کاملی بر موضوع ندارد و یا وقت برای بررسی موضوع نداشته است. در هر دو حالت استاد مقصر است. برای این تخلفات حداکثر مجازات باید تعلق بگیرد.

دبیر کل شورای عالی عتف با اشاره به سهم داوران رساله‌های دکتری در تخلفات، اظهار کرد: پنج استاد صاحب نام داوری رساله دکتری را انجام می‌دهند، به همین خاطر باید متوجه شوند که مقاله کپی است و یا اصلا دانشجو تسلط ندارد. در صورتی که تشخیص ندهند، مشخص می‌شود داوری ضعیف بوده و یا با تعارفات داوری انجام شده و این هیئت باید بازخواست شوند و اخطار کتبی باید در پرونده افراد درج شود.

معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم گفت: خبرهایی در حوزه تخلفات مقالات پژوهشی از مجامع بین‌المللی منتشر می‌شود و نظام علمی ما را زیر سوال می‌برند. مدیریت علمی کشور و نظام نباید در این زمینه کوتاه بیاید.

پخته‌خواری پژوهشی ممنوع

رحیمی در ادامه صحبت‌های خود از مبحثی تحت عنوان«پخته‌خواری در پژوهش» یاد کرده و آن را از بدترین تخلفات دانست.

وی در توضیح این عبارت افزود: پخته‌خواری یعنی؛ دیگران کار کنند و اسم یک شخص در آن بیاید. مثلا اسم رئیس یک پژوهشکده و موسسه بدون هیچ نقشی در پژوهش و فقط به خاطر سمت او، در مقالات درج می‌شود. افرادی در مسئولیت‌های اجرایی وجود داشتند که سالانه ۲۰ تا ۳۰ مقاله چاپ کرده‌اند. قطعا یک جای کار ایراد دارد. البته ممکن است افراد فاضلی باشند ولی هرچقدر فضل داشته باشند امکان ندارد بتوانند چنین کاری انجام دهند. البته ممکن است در یک سال هفت یا هشت مقاله منتشر شود و سال بعد سه مقاله این روند طبیعی است.

رحیمی تاکید کرد: ما باید با هر نوع تخلف، کژی و انحراف در نظام علمی، برخورد صریح، شفاف و قاطع داشته باشیم. در کم‌کاری‌ها و کژی حوزه علم نباید هیچ‌گونه انعطافی وجود داشته باشد تا این نظام علمی سالم بماند. قانون در این مورد وجود دارد و ما در حال بررسی ساز و کارها هستیم.

برخورد دانشگاه‌ها با تخلفات پژوهشی در حد آن تخلف نیست

معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم گفت: خارج از سازوکار قانونی، دانشگاه‌ها همیشه این امکان را داشتند که در هیئت انتظامی هیئت علمی تخلفات را بررسی کنند و با آن‌ها برخورد کنند. تاکنون گزارشات متعددی در این خصوص از دانشگاه‌ها داشتیم ولی متاسفانه در حد وقوع تخلف نبوده است.

رحیمی به نرخ بالای رشد روند تحقیقاتی و پیشرفت علوم کشور اشاره کرد و گفت: جوهره حرکت گسترش‌یابنده و شتابنده کشور ما، جوهر کاملا سالمی است. این تخلفات در دانشگاه‌های خوب ما در سطح کشور بسیار بسیار اندک است و جریان اصلی پژوهش کشور بر دوش این مراکز است.

وی با بیان اینکه برخورد جدی با تخلفات بخش مهمی از روند مبارزه با تخلفات علمی است، افزود: اگر برخورد جدی و قاطع انجام نگیرد، کوتاهی از وزارت علوم، معاونت پژوهش و فناوری، معاونت آموزشی و مدیریت دانشگاه بوده است و از جامعه نباید انتظار داشته باشیم.

رحیمی با تاکید بر اینکه وقوع تخلفات پژوهشی امری نیست که محدود و منحصر به ایران باشد، اضافه کرد: درصدی از تخلف در کشورهای مختلف وجود داشته و این میزان نمی‌تواند به صفر برسد. در کشورهایی مثل آمریکا، ژاپن، آلمان، انگلیس، چین و … نیز در عین حال که با تخلفات مبارزه می‌شود، نتوانستند این میزان را به صفر برسانند و حداقل‌هایی از تخلفات نیز وجود دارند که قابل کشف نیست.

وی ادامه داد: اصل و ستون اگر سالم باشد می‌تواند سیستم را حفظ کند. در کشورهایی که مطرح کردیم اصل حفظ شده ولی اگر ما خدای نکرده قاطع و جدی برخورد نکنیم، این تخلفات اصل سیستم را آفت زده می‌کنند.

جذب بیش از حد دانشجوی دکتری

معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم در ادامه این نشست تقویت و گسترش دوره‌های پسا دکتری را از دیگر برنامه‌های این معاونت نام برد و یادآور شد: ما در کشور بیش از حد دانش آموخته دوره دکتری تربیت می‌کنیم، به گونه‌ای که در حال حاضر بیش از ۱۰۰ هزار دانشجوی دکتری داریم و سالانه به طور میانگین حدود ۲۰ هزار نفر دانش‌آموخته دوره دکتری به جامعه تحویل داده می‌شود.

رحیمی تاکید کرد: با خوشبینانه‌ترین حالت بعید می‌دانم که بیش از ۷ تا ۸ هزار نفر در سال جذب کنیم که از این تعداد ۲ تا ۳ هزار نفر در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی جذب می‌شوند و مابقی یا به سمت خوداشتغالی که از این دانشجویان انتظار می‌رود، هدایت خواهند شد و  یا در واحدهای تحقیق و توسعه و مراکز تحقیقاتی جذب می‌شوند.

وی با تاکید بر اینکه بر این اساس ما باید برای مدت زمانی، پذیرش در دوره دکتری حتی در دانشگاه‌های برتر را محدود کنیم، اضافه کرد: این سیاست وزارت علوم به معنای اعم نیست و تنها نظر من است و این رویکرد از سوی وزارت علوم ابلاغ نشده است.

رحیمی با بیان اینکه با محدود کردن پذیرش دوره دکتری به دنبال محدود کردن پژوهش نیستیم، توضیح داد: در این رویکرد به دنبال محدود کردن پژوهش و تحقیقات نیستیم، بلکه توسعه و گسترش تحقیق پیگیری می‌شود که برای این امر نیازمند تبیین ساز و کارها هستیم و از جمله سازوکارهایی که تبیین شده، تقویت و گسترش دوره‌های پسا دکتری است.

وی یادآور شد: در این برنامه باید اعتبارات این دوره را با مشارکت دانشگاه‌ها تامین کنیم و دانشگاه‌ها بتوانند به طور گسترده‌تر از این ظرفیت بهره‌مند شوند. در حال حاضر سالانه باید ۲۵۰ تا ۳۵۰ پسا دکتری در کل دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها داشته باشیم و در اولین سال (سال ۱۴۰۰) به چند برابر افزایش یابد.

به گفته این مقام مسوول، از آنجایی که در دوره‌های پسا دکتری طرح‌ها و پروژه‌هایی خارج از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها پذیرش می‌شود، بخشی از هزینه‌های دوره پسا دکتری تامین می‌شود که در این صورت دیگر محدودیتی برای جذب دانشجوی پسا دکتری وجود ندارد.

طرح جدید وزارت علوم در زمینه جذب دستیار پژوهشی

معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم در بخش دیگری از صحبت‌های خود از طرح جدید وزارت علوم در زمینه پذیرش “دستیار پژوهشی” خبر  داد و در این باره گفت: اولویت اول جذب در این دوره دانش آموختگان دوره دکتری است و جذب دانشجو بر اساس طرح‌های تعریف شده و یا گرنت‌هایی است که در اختیار اساتید قرار دارند.

وی با تاکید بر اینکه طرح پذیرش پسا دکتری و دستیار پژوهشی، “استاد محور” است، اظهار کرد: استاد میزبان در صورتی که طرحی را خارج از دانشگاه دریافت کرده باشد، فراخوانی را از طریق دانشگاه منتشر می‌کند که بر اساس آن تعدادی دانشجوی پسا دکتری و دستیار پژوهشی جذب می‌کند.

رحیمی با اشاره به مزیت اجرای این نوع طرح‌ها در وزارت علوم، توضیح داد: از این طریق به جای جذب بیش از اندازه دانشجو در دوره‌های دکتری، اقدام به جذب دانشجوی پسا دکتری و دستیار پژوهشی می‌شود. استاد بر اساس فراخوانی که منتشر کرده است، دانشجویان مورد نظر را انتخاب و به دانشگاه معرفی می‌کند و دانشگاه روند اداری آن را پیگیری خواهد کرد.

وی با تاکید بر اینکه آیین‌نامه جذب دستیار پژوهشی ابلاغ نشده است، افزود: ما آیین‌نامه‌های جذب دستیار پژوهشی و پسا دکتری را در موسسات به صورت منفرد داریم، ولی در این برنامه این آیین‌نامه‌ها تبدیل به آیین‌نامه‌های ملی خواهد شد تا برای همه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها این امکان فراهم شود.

رحیمی گفت: بر این اساس، مگر در شرایط خاص، دیگر پژوهشگاه‌ها نباید دانشجوی کارشناسی ارشد و دکتری را پذیرش کنند؛ چرا که کار آموزش مقاطع مختلف تحصیلی بر عهده دانشگاه‌ها است و سایر موسسات ماموریت‌های دیگری دارند و ما انتظار نداریم که پژوهشگاه‌ها نیروی کارشناسی، کارشناسی ارشد و یا دکتری تربیت کنند.

معاون پژوهش و فناوری وزیر علوم ادامه داد: با اجرای این برنامه‌ها در سال‌های اول اجرای این طرح سعی می‌شود که حمایت‌هایی از پژوهشگاه‌ها داشته باشیم، چون باید هم به دستیار پژوهشی و هم پسا دکترا پول پرداخت شود، در این راستا امیدواریم با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بتوانیم با کمک دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها این دو برنامه را تقویت کنیم.

پژوهشکده‌های موازی در دوره جدید تجمیع می‌شوند؟

معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم در بخش دیگری از این نشست در پاسخ به سوال خبرنگار ایسنا مبنی بر اینکه به نظر می‌رسد در دوره فعالیت وی در معاونت پژوهشی رویکرد تجمیعی در خصوص پژوهشکده ها و مراکز تحقیقاتی وجود داشته باشد، تصریح کرد: موسسات پژوهشی سه دسته هستند: موسسات پژوهشی وابسته به وزارت علوم، موسسات پژوهشی وابسته به دستگاه‌های اجرایی و موسسات پژوهشی خصوصی. وزارت علوم ساماندهی به صورت محدود در موسسات پژوهشی ستادی وابسته به وزارت علوم را شروع کرده و در حال پیگیری و پیاده‌سازی مصوبات شورای گسترش هستیم.

رحیمی افزود: در موسسات وابسته به دستگاه‌ها نیز با توجه به این‌که شورای عالی تصویب کرده هر دستگاه تنها می‌تواند یک موسسه پژوهشی (پژوهشکده، پژوهشگاه و …) داشته باشد در این جهت به مقدار زیادی حرکت کردیم. مثلا یکی از وزارتخانه‌ها تعداد زیادی هیئت‌علمی و محقق و تعداد زیادی موسسه پژوهشی دارد، ما این موسسات پژوهشی را تجمیع کردیم. برخی از دستگاه‌ها که تعدادی پژوهشگاه متفرق داشتند، به صورت یک پژوهشگاه تجمیع کردیم و از این به بعد در هر دستگاه یک پژوهشگاه خواهیم داشت.

معاون پژوهش و فناوری با اشاره به ساماندهی و تجمیع پژوهشگاه‌های حوزه ستادی ادامه داد: پژوهشگاه‌های تخصصی وابسته به وزارت علوم سرمایه‌های علمی کشور هستند و ما در حال تجمیع مجموعه پژوهشگاه‌های متفرق هستیم تا هماهنگ حرکت کنند و اگر اهداف مشترک دارند در یک راستا حرکت کنند و اگر نقص جمعی دارند، این نقص رفع شوند.

رحیمی در پایان در خصوص برنامه‌های جدید ساماندهی پژوهشگاه‌ها گفت: دو هفته گذشته اولین مجمع پژوهشگاه‌های علوم انسانی اسلامی را در قم تشکیل دادیم و مورد استقبال قرار گرفت. هفته گذشته نیز در پژوهشگاه علوم اولین نشست مجمع نشست روسای بزرگترین پژوهشگاه‌های وابسته به دستگاه‌های اجرایی را داشتیم که امیدوارم برکات خیلی خوبی برای رشد علمی کشور به همراه داشته باشد و به خصوص بتوانیم نظام علمی را به دستگاه‌های اجرایی دولتی و غیر دولتی نزدیک‌تر کنیم.