آخرین تغییرات در ویروس «کووید۱۹»

به گزارش قائم آنلاین، محمد تاجیک: ناشناخته، پیچیده، جهش یافته، آزمایشگاهی، چموش و … اینها همه القابی است که به کروناویروس ‌نسبت داده می‌شود. همان ویروسی که با ویژگی‌های منحصر به فردش، از شرق تا غرب عالم را طی کرده و حال و روز همه دنیا را دگرگون ساخته است. میلیون‌ها نفر در دنیا را به خود آلوده کرده و جان صدها هزار نفر را نیز گرفته است.

هر روز اطلاعات جدیدی از این ویروس به دست می‌آید و دانشمندان زیادی در کشورهای مختلف خود را در آزمایشگاه‌ها محبوس کرده‌اند تا زوایای پنهان این پدیده بیماری‌زای قرن را آشکار کنند.

با آنکه اطلاعات زیادی در طول ۸ ماه گذشته که این مهمان ناخلف به جهان هستی وارده شده به دست آمده است اما به اذعان قاطبه دانشمندان و متخصصان علم پزشکی، هنوز نادانسته‌های بشر در خصوص کووید ۱۹ بسیار بیشتر از دانسته‌هاست و داروی صد در صد موثری که بتوان برای درمان بیماری به آن دل سپرد، وجود ندارد و واکسنی نیز برای کنترل انتقال این ویروس تأیید نشده است.

برای بررسی آخرین وضعیت ویروس کرونا و تغییرات جدید در آن، با دکتر سید علیرضا ناجی، استاد ویروس‌شناسی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی و آزمایشگاه ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری به گفت‌وگو نشستیم.

*انجام ۱۰۰ هزار تست در مدت ۸ ماه

آقای دکتر! به عنوان اولین پرسش از آخرین وضعیت کرونا ویروس برایمان بگویید؛‌ اینکه در حال حاضر تست گیری چگونه انجام می‌شود؟

 حدود ۸ ماه از فعالیت ما در خصوص کرونا می‌گذرد، بیش از ۱۰۰ هزار نمونه تست تشخیص مولکولی کرونا در این مرکز داشتیم. در چند ماه اخیر به دلیل محدودیت در کیت‌هایی که وزارت بهداشت در اختیار ما می‌گذارد و قوانینی که از طرف بیمه گذاشته می‌شود، تعداد پذیرش‌های ما یعنی پذیرش انجام تست سرپایی پایین آمده است و تعداد تست‌های سرپایی ما محدود شد.

 اما در حال حاضر روزانه حدود ۳۵۰ نمونه مولکولی تست پذیرش می‌شود که البته ما امکان افزایش تست را داریم. همان طور که ما رکورد انجام ۱۰۰۰ تست را در روز را نیز داشتیم. باید بگویم ما توفیق زیادی در کنترل عفونت و اپیدمی کرونا در ایران را نداشتیم.

*به چه علتی بیان می‌کنید که ما در کنترل اپیدمی کرونا در کشور خوب عمل نکرده و موفق نبوده‌ایم؟

به این علت که سیاست‌هایی که به کار بردیم، سیاستی‌هایی بوده که در واقع بجا و مناسبی نبوده است. بنده به شخصه فکر می‌کنم در حال حاضر بدنه اجرایی هیچ ارتباطی با بدنه علمی در کشور ندارد. متاسفانه به عنوان کسی که در کمیته علمی کرونا هستم مشاهده می‌کنم توصیه‌هایی که در کمیته علمی کرونا می‌شود، خیلی روی تصمیم سازی‌ها تاثیری ندارد و علتش را  نمی‌دانم.

به عنوان کسی که در زمینه ویروس شناسی و کووید فعالیت می‌کنم، به نظرم تصمیم به موقع گرفتن در پاندمی‌ها بسیار مهم است.دلیل اینکه تاکنون ما توفیق نداشتیم تا بتوانیم بیماری را کنترل کنیم؛ به خاطر این است که ما یکسری سیاست‌های نامناسبی به کار بردیم.

شما اکنون نگاه کنید! ما در موج اول کرونا هستیم؛ البته برخی صحبت از موج دوم و سوم می‌کنند؛ در حالی که اصلا این طور نیست. ما در موج اول هستیم، اما ممکن است پیک‌های مختلفی را بزنیم.

**این اختلاف نظر در خصوص اینکه ما در موج اول یا دوم و…هستیم به دلیل چیست؟به بیان واضح تر توضیح دهید که موج و پیک چه تفاوتی با هم دارند؟

موج یعنی اینکه شما باید شیوع بیماری را کنترل کنید و به حداقل قابل قبول رسانده و پایین بیاورید،سپس منتظر باشید به علت‌های دیگر؛ مثل تغییر فصل، موج دیگری از بیماری بیاید. در حالی که ما همچنان در موج اول بیماری هستیم و جلو می‌رویم. ما نتوانستیم کووید را در ایران کنترل کنیم.

اگر اکنون نوسانی را مشاهده می‌کنید، به نظرم در واقع کاری است که در موج اول رخ می‌دهد؛ بنابراین دیگر کشورها در موج دوم هستند اما ما همچنان در موج اول هستیم و این موج جلو می‌رود. این نشان دهنده این است که ما در سیاست‌های کنترلی زیاد توفیقی نداشتیم.

 تعداد و موارد مثبت  و مشخص شده روزانه کرونا و مرگ و میرها اعداد زنده‌ای در جلوی ما هستند. نمودارها کاملا نشان می‌دهد که شرایط خوب نیست و باید در سیستم‌های کنترلی بهتر تصمیم گیری کنیم.

متاسفانه ما یک زمان طلایی را که در اسفند، فروردین و اردیبهشت بود را از دست دادیم و این موضوع باعث فشار بر روی مردم ایران شده و در واقع مردم کشورمان تاب آوری خیلی زیادی  ندارند و زود خسته می‌شوند.

اکنون اگر بگویند مثلا تهران دو روز تعطیل است، مردم شبانه برای مسافرت حرکت می‌کنند. این جامعه شناسی و روان شناسی مردم ایران است که ممکن است در دیگر نقاط هم وجود داشته باشد و باید به آن توجه کنیم.

باید بگویم در خصوص سیاست‌های بکار گرفته شده، باید سیاست‌های قوی، جدی و متقن تری بکار ببریم.

اعداد روزانه مرگ و میر و تعداد موارد مثبت ما در ایران نسبت به جمعیت، در بین کشورهای مختلف اصلا مناسب نیست. فکر می‌کنم خیلی موارد شناخته شده را نیز در سیستم خود نمی‌آوریم و وزارت بهداشت نیز این را می‌داند؛ ممکن است برخی از افراد در بخش درمانی خصوصی شناسایی شوند اما ثبت نشوند. به همین خاطر ما باید مطمئنا رویه خود را عوض کنیم.

*بحث دیگری در خصوص ویروس کرونا مطرح شده و این است که  بیماری زایی و مرگ و میر کرونا بیشتر شده است؛ آیا چنین موضوعی صحیح است؟

ویروس کرونا تغییر کرده و هر دو ویروس کرونا و سارس ۲، تغییرات خیلی زیادی کرده‌اند. اکنون ما ۶ دسته ژنتیکی مختلفی در دنیا از این ویروس را شناسایی کرده و داریم؛این ویروسی است که تغییر می‌کند. تغییر عمده‌ای که الان می‌توانیم درباره آن صحبت کنیم، این است که میزان سرایت ویروس افزایش پیدا کرده و نزدیک ۹ برابر نسبت به اسفند شده است.

 از نظر ما ویروسی که در نمونه‌های تست گرفته شده شناسایی می‌کنیم از قبل و بعد از اینکه این تغییرات به وجود آید، خیلی تغییرات داشته است؛ برای نمونه قبلا می‌گفتیم جوانان مبتلا نمی‌شوند اما اکنون جوانان نیز مبتلا می‌شوند.

اینها نشان دهنده این است که میزان سرایت ویروس خیلی بالا رفته است و ویروس این توانایی  را پیدا کرده تا به سلول بچسبد و بهتر وارد سلول شود،اما این معادل افزایش میزان مرگ و میر نیست.

هنوز مطالعه و تایید نشده است که این تغییر در ویروس باعث افزایش میزان کشندگی ویروس شده  یا ویروس وحشی تر شده و مرگ و میر بالاتر رفته است؛ اما میزان سرایت خیلی بیشتر شده است.

*اکنون میزان ماندگاری ویروس روی سطوح مختلف، چقدر دچار تغییر شده است؟

مطالعات مختلفی بیان می‌شود. مثلا می‌گویند روی شیشه تا دو هفته ویروس زنده می‌ماند. بله ممکن است ویروس این پایداری‌ها را داشته باشد، اما باید این را در نظر بگیریم که نکته اصلی انتقال کووید در انتقال فرد به فرد و از طریق قطرات تنفسی است که می‌تواند صورت گیرد؛ یعنی ممکن است انتقال از طریق محیط و سطوح  وجود داشته باشد اما انتقال خیلی موثری نیست. البته نمی‌گویم که انتقال انجام نمی‌شود، اما خیلی نقش ندارد، بلکه بیشترین انتقال از راه  تنفسی است؛ البته در شرایط خاصی ممکن است به صورت هوایی نیز منتقل شود و مطالعات نشان داده می‌تواند اتفاق بیفتد.

به هرحال رعایت بهداشت اجتماعی که مورد تاکید قرار دارد و شامل رعایت فاصله گذاری، استفاده از ماسک و نرفتن در تجمعات است؛ نکات کلیدی است که می‌تواند کمک کند تا مبتلا نشویم.

باید بدانیم که ویروس از چه طریقی منتقل می‌شود؛ البته نباید وسواس آنچنانی نیز داشته باشیم.باید رعایت کنیم و جلوی راه‌های انتقال عمده را بگیریم و اگر بیمار هستیم در اجتماع حاضر نشویم.در شرایط حاضر هرگونه علائم سرماخوردگی یعنی کرونا؛ مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.

*مطرح شده که ماسکی که استفاده می‌کنیم به خاطر اینکه دی اکسید کربن به بدن برمی‌گردد برای بدن خطرناک است،این موضوع چقدر صحیح است؟

واقعیت این است که مستندات علمی کاملا نشان داده که ماسک زدن می‌تواند در عدم انتقال ویروس موثر باشد؛ضمن اینکه هیچ مستند علمی در این خصوص که ماسک زدن برای بدن مضر است، وجود ندارد.

*علت ابتلای مجدد بهبودیافتگان کرونا

آقای دکتر! فردی که به کرونا مبتلا شده و بهبودی پیدا کرده است چقدر امکان ابتلای مجدد دارد؟‌ نمونه‌هایی داشتیم که حتی فرد سه بار هم مبتلا شده است.

 ویروس سارس ۲، یک ویروسی است که مکانیسم‌های تکاملی خیلی قشنگ و زیادی را بدست آورده و ایمنی خیلی قوی نمی‌دهد؛ افرادی هم که مبتلا می‌شوند بعد از دو تا سه ماه ممکن است آنتی بادی در بدنشان در حدی باشد که قابل شناسایی نباشد، روی همین موضوع نیز آنها باز هم نسبت به عفونت حساس هستند و مجدد دچار عفونت شده و آلوده می‌شوند.

البته همه موارد عفونت مجدد مربوط به افت سطح ایمنی نیست، بلکه تغییرات ویروس هم می‌تواند روی این موضوع تاثیر گذارد.

مثلا موردی داشتیم که فرد ظرف یکماه دوباره دچار عفونت ویروس شده است.برای همین است که باید توجه کنیم اگر ما دچار عفونت کرونا شدیم، این اصلا دلیلی بر مصونیت ما برای طولانی مدت نخواهد بود و باید همانند قبل بهداشت اجتماعی خود را تقویت و رعایت کنیم.

 سازمان جهانی بهداشت مطالعه جدیدی انجام داده و گفته در حال حاضر هیچگونه داروی موثری برای درمان کرونا نداریم و داروهایی که اگر موثر هم هستند، باید در زمان خودش مصرف شوند.

فقط یک داروی کورتون است که آن نیز ممکن است درصدی کمک کند. اکنون در مرحله‌ای هستیم که نه واکسن و نه داروی موثر و معجزه کننده‌ای داریم؛ بنابراین اکنون فقط چاره ما جلوگیری از انتقال عفونت است و باید ما بهداشت اجتماعی را تقویت کنیم تا زمانی که واکسن بیاید و ما بتوانیم بحث‌های مانند ایمنی گله‌ای را با واکسن موثری که بازهم آن نیز باید بررسی شود که آن واکسن چقدر می‌تواند کمک کند؛ اما به هرحال امیدوار هستیم تا واکسن بیاید و با پوشش دهی وسیع واکسن، بتوانیم عفونت راکنترل کنیم؛همچنین  داروهای موثری نیز بیاید تا بتوانیم درمان موثری نیز انجام دهیم.

*برخی اوقات کشورهای مختلفی ادعا کرده‌اند واکسن کرونا را ساخته‌اند؛اکنون در خصوص ساخت واکسن در دنیا در شرایطی قرار داریم؟

اکنون ۵ واکسن مهم و جدی را داریم که در فاز ۳ هستند و آزمایش‌های آنها در حال انجام است و شامل واکس‌های چینی، اروپایی و آمریکایی هستند.

 واکسن در علم پزشکی مقوله‌ای است که در واقع بی ضررترین محصول انسانی است؛ چرا؟ به خاطر قوانینی است که برای آن می‌گذارند. چون واکسن را به طور وسیع و میلیاردها فرد سالم می‌خواهند استفاده کنند؛ در حالی که اگر دارویی را در نظر می‌گیریم، می‌گوییم برای عده خاصی مصرف می‌شود.

برای همین است که چون واکسن به طور وسیع مصرف می‌شود، باید ما تمام عوارض جانبی آن را در سطح بزرگ شناسایی کنیم؛ در نتیجه اگر واکسنی به طور مناسب تولید شود، ممکن است ۴ تا ۵ سال طول بکشد.

اکنون شرایط، شرایط اورژانسی است و باید از هرچه داریم استفاده کنیم؛ اما بازهم با منطق. برای همین است که اکنون کارآزمایی‌هایی در سطح ۳ واکسن در حال انجام است و باید دیتای آنها بیرون بیاید؛ چرا که ممکن است اگر مثلا عوارضی در یک در هزار نفر یا یک در میلیون نفر باشد، وقتی یک میلیارد نفر از این واکسن استفاده می‌کنند، یکدفعه شما عدد بزرگی از عوارض را می‌بینید.

ان شاءالله همه امیدواریم تا قبل از سال میلادی جدید؛ یعنی دیماه سال جاری، برخی واکسن‌ها مجوز بگیرند و بیایند، اما باید واکسن استفاده شود و تحقیق کنیم که چقدر واکسن به ما ایمنی می‌دهد و چند درصد از ایمنی که ایجاد می‌کند، ایمنی مناسب خنثی کننده است.

*برخی عنوان می‌کنند کیت‌هایی که برای انجام تست کرونا در سیستم بهداشتی کشور استفاده می‌شود از نظر کیفی با کیت‌های خارجی تفاوت دارد و درصد تشخیص آنها کمتر است، این موضوع صحیح است؟

در این خصوص بهتر است با مراکزی که مجوز کیت می‌دهند مانند انستیتو پاستور  صحبت کرد. در هر صورت ما یکسری توانایی‌هایی در داخل  کشور داریم اما همه می‌دانیم که ممکن است از نظر کیفیتی کیت‌هایی که در داخل تولید می‌کنیم با کیت‌های خارجی متفاوت باشد، اما به خاطر محدودیت‌هایی که وجود دارد ما باید از توانایی داخلی نیز استفاده کنیم. البته همیشه معتقدم باید توجه کنیم که این یک کفه ترازوست و باید ببینیم مزایا و معایب آن چقدر است؟

اگر مزایا بیشتر از معایب بود، باید استفاده کنیم. البته ما در آزمایشگاه ویروس شناسی بیمارستان مسیح دانشوری هنوز از کیت‌های خارجی که اوایل ورود کرونا به دستمان رسید استفاده می‌کنیم. اما باید برنامه کشوری باشد و ببینیم که این کیت‌ها چقدر کارایی و بهینه شده‌اند و درباره آن تصمیمی گرفته شود که آیا استفاده کنیم یا نکنیم.

بنده معتقد هستم که اکنون در شرایطی هستیم که نه واکسن و نه دارو برای درمان کرونا داریم. چیزی که برای کنترل عفونت و اپیدمی کمک می‌کند، شناسایی موارد درست با ابزار مناسب و بعد، مراقبت مناسب از بیمار در بیمارستان است؛ به همین دلیل قسمت آزمایشگاه برای ما بسیار مهم است.

*انجام تست به تعداد زیاد؛ عامل مهم در کنترل کرونا

اکنون کشورهایی که شرایط مناسب داشته و به نوعی الگو هستند و خیلی خوب دارند کار می کنند؛ مثلا چین، در آنجا بیش از یک میلیون تست در عرض سه روز انجام داده اند.

در نتیجه، باید گفت تست انجام دادن خیلی مهم است؛ البته آنها بستر لازم را دارند، اما ما این امکانات را نداریم؛ البته اکنون ما در حال حرکت به آن سمت هستیم و مهم این است که باید تست انجام دهیم و موارد را شناسایی کنیم؛ موارد مثبت را شناسایی و قرنطینه کرده و درمان بیمار را انجام دهیم. باید مردم نیز کمک کنند و سیاست درست نیز اتخاذ شود تا بتوانیم این عفونت را کنترل کنیم.

* کنترل کووید باید با اصول علمی صورت گیرد

اگر نتوانیم انتقال را کنترل کنیم،‌ وضع همین است؛ همین طوری موجی به سمت جلو می‌رود و در موج اول، پیک‌ها رو به جلو می روند. مردم تاب آوری کمی دارند و خسته می‌شوند؛ ما کادر بهداشت و درمان نیز که جزء مردم هستیم هم خسته می‌شویم.

 در نظر بگیرید همکاران بنده ۸ ماه شبانه روز در آزمایشگاه در حال کار هستند و از اسفند ماه گذشته تعطیلی نداشته‌اند. اینها واقعیت‌هایی است که وجود دارد و باید این واقعیت‌ها را در نظر بگیریم.موضوع این است که کنترل کووید باید با اصول علمی صورت گیرد.

*باید به حرف متخصصان را گوش دهیم

*‌شما به عنوان فردی که در حوزه ویروس شناسی صاحب نظر هستید و با توجه به شرایط کنونی شیوع کرونا در کشور، برای بهتر مدیریت کردن بیماری چه پیشنهادی دارید؟

بنده معتقدم باید حرف متخصصان را گوش دهیم؛ چیزی که تا الان انجام نداده‌ایم؛ یعنی وقتی یک کمیته علمی در ایران داریم و پروتکل می‌نویسد و آن همه فرد علمی در کشور هست و وقتی کمیته اپیدمیولوژی قوی داریم، باید به آنها توجه کنیم.اکنون عرصه، عرصه اپیدمیولوژیست‌هاست و باید آنها برنامه بدهند و به برنامه آنها گوش داده شود.

به نظرم باید کاملا برای برخورد با این بیماری، علمی برخورد شود. اتفاقا اگر موضوع اقتصادی است و از این نظر هم بسیار مهم است، اگر این کار یعنی برخورد با بیماری به صورت علمی جلو برود، به اقتصاد نیز کمک می‌کند.

اکنون ۸ ماه گذشته و وضعیت کووید به این صورت است و بسیاری افراد و کارگران شرایط مناسبی ندارند. باید فکر درستی شود تا بیماری را کنترل کنیم و بعد به صورت منطقی و علمی افراد را وارد جامعه کنیم و اقتصاد بچرخد و در غیر این صورت این طور محقق نخواهد شد.

* با توجه به فصل سرما و بروز سرماخوردگی، آنفلوآنزا و کرونا  شرایط را چطور پیش بینی می‌کنید؟

اکنون در فصل سرما قرار داریم و شرایط متفاوت است، کرونا نیز بیشتر می‌شود و ریسک ابتلا بالا می‌رود. در محیط بسته وارد می‌شویم و احتمال انتقال بیشتر خواهد شد؛ به غیر از اینکه ما همیشه یک تفکر و ناراحتی از پاندومی آنفلوآنزا نیز در این فصل داریم.

یکسری از همکاران  ما می‌گویند امسال از نظر آنفلو آنزا سال خوبی است؛ چون همه رعایت می‌کنند؛ امیدواریم همین طور باشد. اما بنده می‌خواهم بگویم اصلا نباید خوشبین باشیم و باید بدترین سناریو را در نظر بگیریم و برای این موضوع آمادگی داشته باشیم.

به نظر بنده اکنون واکسیناسیون آنفلوآنزا مهمترین چیزی است که باید صورت گیرد و باید سعی کنیم برای گروه‌های هدف که حساس هستند واکسن استفاده کنیم؛ البته می‌دانیم از نظر تعداد واکسن‌هایی که می‌توانیم تهیه کنیم در همه دنیا نیز کمبود واکسن آنفلو آنزا وجود دارد، اما باز همان کارهایی که برای کووید باید انجام دهیم را انجام دهیم؛ یعنی برای آنفلوآنزا نیز انجام می‌دهیم و نکته اصلی این است.

 واقعیت این است که ما باید یک رویکرد کاملا علمی داشته باشیم. خیلی از مسائلی که همکاران ما در تلویزیون درباره آن صحبت می‌کنند و از اصطلاحاتی که استفاده می‌کنند و عددهای عجیب و غریبی که می‌گویند، درست نیست؛ مثلا عنوان می‌کنند در ایران این میزان سطح ایمنی داریم که اینها درست نیست.

به خاطر اینکه ما ابزار مناسب برای اندازه گیری آنها نداریم. به نظرم تنها چاره ما این است که باید دست به سمت علم دراز کنیم و رویکرد علمی داشته باشیم.

*آقای دکتر! عنوان می‌شود ویروس تغییر ژن می‌دهد و تغییرات زیادی در آن مشاهده می‌شود، به عنوان یک استاد ویروس شناسی در این خصوص توضیح دهید؟

بله، تغییرات در ویروس وجود دارد و این تغییرات باعث شده یکسری اشتقاق‌های ژنتیکی در مورد آن صورت گیرد و ویروس این مزیت را بدست آورده که بتواند راحت تر منتقل شود.

*با توجه به اینکه بیان می‌کنید سرعت انتقال ویروس تا ۹ برابر بیشتر از قبل شده، آیا قدرت و سرعت کشندگی ویروس نیز بیشتر شده است؟

نه، هنوز هیچگونه مطالعه‌ای در این خصوص وجود ندارد که کشندگی ویروس زیادتر شده باشد. البته میزان عفونت بیماری و میزان افرادی که عفونت را کسب می‌کنند بیشتر شده و ویروس این مزیت را پیدا کرده که خیلی راحت تر به دیگران منتقل شود، اما هیچگونه مطالعه‌ای که بتواند نشان دهد که باعث شده بیماری زایی ویروس در واقع به سمتی برود که کشته‌ها بیشتر شود، اصلا وجود ندارد.