باید اقلیم علم را فراهم کنیم

به گزارش قائم آنلاین، نشست تخصصی “یک سده پژوهش، فناوری و نوآوری در ایران” با سخنرانی دکتر مقصود فراستخواه، استاد موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، دکتر سیدسپهر قاضی نوری، استاد دانشگاه تربیت مدرس و دکتر منوچهر منطقی، استاد دانشگاه صنعتی مالک اشتر برگزار شد و دکتر کیوان الستی عضو هیات علمی و مدیر گروه مطالعات نظری علم، فناوری و نوآوری دبیر این نشست بود.

الستی در ابتدای این نشست از اهمیت مطالعه تاریخچه پژوهش و فناوری گفت و افزود: هر تصمیم درست در مورد پژوهش، فناوری و نوآوری، نیازمند درک صحیحی از زمینه اجتماعی و در نتیجه تاریخ رویدادهایی است که در بستر آن، پژوهش و فناوری به نحو خاصی شکل گرفته است. مطلوب بودنِ تصمیماتِ آینده و توسعه مسئولانه پژوهش، فناوری و نوآوری نیز به شناخت و تحلیل درستی از آنچه که پیش از این رخ داده است و استخراج و شناخت و تحلیل درست از تصمیماتی که پیش از این گرفته شده، نیازمند است. با این حال شناخت و نگرشی که به تاریخ این چند سده وجود دارد، آنقدر کم، منابع و فعالیت‌های پژوهشی انجام شده آنقدر محدود و تحلیل‌های انجام شده آنقدر مختصر است که چنین امکانی را غیرممکن می‌کند.

در این نشست این پرسش مطرح شد که در مورد پژوهش و فناوری سده‌ای که گذشت، چه میزان می‌دانیم، چه باید بدانیم و چطور و با چه رویکردی باید بدانیم.

در ادامه دکتر سیدسپهر قاضی نوری، استاد دانشگاه تربیت مدرس ضمن اشاره به اتفاقاتی که در قرن اخیر رخ داده است، از نخبگانی نام برد که از سال ۰ تا ۱۴۰۰ قمری نامشان در یونسکو ثبت شده است.

وی ادامه داد: نگاهی به فهرست این نخبگان نشان می‌دهد که در دوره‌های شکوفایی متفاوت، وقفه‌هایی رخ داده است که غالبا متعلق به دوره‌های استبدادی است.

قاضی نوری گفت: یکی از بزرگترین نقطه ضعف‌های ما بعد از انقلاب نگاه STI بوده که به نظر من نگاه قبل از انقلاب (که نگاه DUI بود) بهتر بود، مشکل دیگر تمرکز علم و فناوری در تهران و در یکی دو شهر دیگر است که تعداد مقاله‌ها و مراکز تحقیقاتی در آنها وزنی بالای ۵۰ درصد دارند که نقطه ضعف بزرگی است.

وی در پایان صحبت‌های خود گفت: در اتفاقاتی طی سال‌ها برای کشور افتاده است، چند انقطاع سیاسی رخ داده است و علم و فناوری را با افت و خیزهای شدیدی مواجه کرده است.

در ادامه دکتر منطقی، استاد دانشگاه صنعتی مالک اشتر نیز در خصوص اتفاقاتی که در دهه‌های مختلف در صد سال اخیر در صنعت رخ داده است، به سخنرانی پرداخت.

وی گفت: در حال حاضر سه دیدگاه در صنعت کشور وجود دارد. وابستگی به منابع خارجی و استفاده از منابع خارجی یکی از دیدگاه‌هایی است که در علم و فناوری غالب است.

منطقی افزود: دیدگاه خودکفایی نیز وجود دارد که در سال‌های اخیر در صنایعی دفاعی شکل گرفته است. همچنین دیدگاه استفاده از ظرفیت داخل و انتقال فناوری نیز امروزه در بخش صنعت دیده می‌شود.

وی گفت: در حال حاضر در صنعت روی توسعه، برنامه‌ریزی می‌کنیم و تلاش بر این است تا بهره‌وری در مجموعه را بالا ببریم و باید تلاش کنیم تا به سمت مجموعه‌هایی گام برداریم که ارزش افزوده‌ی بیشتری دارند.

منطقی تاکید کرد: در قرن بعدی می‌توانیم از فرصت‌های پیش آمده استفاده بهتری کرده و به دستاوردهای صنعتی بیشتری دست پیدا کنیم.

دکتر مقصود فراستخواه نیز ضمن تاکید بر اینکه علم یک پروژه اجتماعی است، گفت: بعد از مشروطه یک جوشش و جنبشی به وجود آمد و در آن دوره علم بخشی از یک پروژه اجتماعی بود.

وی افزود: ما اگر تحقیق می‌خواهیم باید اقلیم علم را فراهم کنیم چرا که برای علم و تحقیق یک اکوسیستم لازم است.

فراستخواه همچنین افزود: در دهه ۳۰ به بعد نخبه‌گرایی دولتی شکل گرفت و بر روی استقلال نهادهای حرفه‌ای تحقیقاتی در ایران سایه انداخت و در دهه ۴۰ رشد درآمدهای نفتی ما را تنبل کرد.
وی همچنین در خصوص وضعیت پژوهش بعد از انقلاب گفت: بعد از انقلاب دچار ایدئولوژی دولت شدیم و مشکل‌تر از همه اینکه رانت‌ها به جان مراکز تحقیقاتی افتاد.

وی در پایان تاکید کرد: اگر می‌خواهیم وضعیت پژوهش، فناوری و نوآوری را در کشور سروسامان دهیم، باید بتوانیم اکوسیستم را درست کنیم.

بنا بر اعلام روابط عمومی مرکز تحقیقات سیاست علمی، در پایان این نشست نیز حاضرین در جلسه سوالات خود را مطرح کردند و به بحث و تبادل نظر پرداختند.