آیا مناطق آزاد از اهداف خود منحرف شده اند!؟

به گزارش قائم آنلاین، بر اساس جدیدترین آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) در هشت ماهه امسال برای ۲۵ هزار و ۱۰۸ بنگاه جواز تاسیس و برای ۴۵۶۵ بنگاه پروانه بهره برداری صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب ۴۵.۴ درصد و ۱۱.۶ درصد افزایش داشته است.

سرمایه پیش بینی شده در این مدت برای جوازهای تاسیس معادل ۳۱۲ هزار و ۹۲۵ میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۴۸.۶ درصد افزایش داشته است. میزان سرمایه پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده تا پایان مهر امسال نیز ۱۳۶ هزار و ۵۲۷ میلیارد تومان بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۸۹.۷ درصد افزایش داشته که دلیل این افزایش،  صدور پروانه بهره برداری شرکت پالایش گاز بیدبلند خلیج فارس با سرمایه گذاری بیش از ۵۵ هزار و ۸۳۰ میلیارد تومان،  شرکت کود شیمیایی اوره لردگان با سرمایه گذاری بیش از ۱۴ هزار و ۸۴۰ میلیارد تومان و مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب با سرمایه گذاری بیش از ۱۳ هزار و ۶۲۰ میلیارد تومان بوده است.

بر اساس این آمار پیش بینی شده با اجرای پروژه‌هایی که جواز تاسیس آن‌ها در هشت ماهه امسال صادر شده برای ۵۶۳ هزار و ۲۷۰ نفر شغل ایجاد شود که نسبت به این رقم در مدت مشابه پارسال با افزایش ۴۱.۲ درصدی مواجه بوده است. پروانه‌های بهره‌برداری صادر شده در این مدت نیز زمینه اشتغال ۸۶ هزار و ۵۸۱ نفر را فراهم کرده که نسبت به هشت ماهه اول پارسال حدود ۳۵.۸ درصد رشد داشته است.

در این میان از اول سال ۱۳۹۹ تا پایان آبان ماه بیش از ۳۷۶ هزار و ۸۱۷ پروانه صنفی صادر شده که نسبت به تعداد صدور این پروانه‌ در مدت مشابه سال قبل ۴۹.۴ درصد افزایش داشته است.

گروه‌های کالایی پرطرفدار

در این میان از ۲۵ هزار و ۱۰۸ فقره جواز تاسیس صادره در هفت ماهه اول امسال، بیشترین تعداد مربوط به گروه “سایر محصولات کانی غیر فلزی” با ۲۷۵۴ فقره و گروهی که کمترین جواز تاسیس را به خود اختصاص دادند نیز “فاضلاب، دفع زباله، بهداشت محیط و فعالیت‌های مشابه‌” است که ۹ جواز تاسیسی برای آن صادر شده است.

همچنین از ۴۵۶۵ فقره پروانه بهره برداری،  بیشترین پروانه در هفت ماهه اول امسال با ۵۸۲ فقره متعلق به گروه “ساخت مواد و محصولات شیمیایی” است و متوسط سرمایه‌گذاری برای راه اندازی یک واحد در این گروه ۹ میلیارد و ۵۰ میلیون عنوان شده است. بیشترین اشتغال ایجاد شده نیز در گروه “ساخت مواد و محصولات شیمیایی” با حدود ۷۵۱۲ نفر است. کمترین پروانه بهره برداری نیز در گروه‌های “فاضلاب، دفع زباله، بهداشت محیط و فعالیت‌های مشابه‌” و “محصولات توتون و تنباکو” بوده که در مدت یاد شده تنها یک پروانه در آن‌ها صادر شده است.

بیشترین و کمترین جوازها در کدام استان‌ها صادر شد؟

در این میان جزئیات اطلاعات انواع جوازهای صادر شده تا پایان مهر ماه در دسترس است که بر اساس آن بیشترین تعداد جواز تاسیس در هفت ماهه نخست امسال در استان‌های خراسان رضوی، یزد و تهران به ترتیب با ۲۱۵۴ و ۲۰۶۳ و ۱۳۹۸ فقره صادر شده است.  کمترین تعداد جواز تاسیس نیز در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با ۴۳  فقره، کهگیلویه و بویر احمد با ۹۰ فقره و بوشهر با ۱۳۸ فقره صادر شده است.  بیشترین تعداد پروانه بهره برداری صادره در بین استان‌های کشور نیز مربوط به استان خراسان رضوی،  آذربایجان شرقی و اصفهان با ۲۶۵، ۲۶۴ و ۲۶۰ فقره و کمترین مربوط به خراسان شمالی و کهگیلویه و بویر احمد هر کدام با ۱۹ فقره و ایلام با ۲۰ فقره است. مناطق آزاد و وسژه اقتصادی نیز در این مدت در هفت ماهه نخست امسال تنها ۷۰ پروانه بهره برداری صادر شده است.

گفتنی است که بالاترین اشتغال ایجاد شده در پی صدور پروانه‌های بهره‌برداری نیز مربوط به استان‌های تهران و خراسان رضوی و اصفهان به ترتیب با ۶۳۷۵، ۴۷۹۹ و ۴۳۹۶ نفر است و کمترین اشتغال هم در استان‌های کهگیلویه و بویر احمد با ۱۳۸ نفر، ‌ایلام با ۱۵۲ نفر و خراسان شمالی با ۲۱۶ نفر ایجاد شده است.

کاهش چشمگیر تمایل تولیدکنندگان به سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی

آنچه در این آمار قابل توجه است، تعداد پایین و کاهش قابل توجه صدور جواز تاسیس و پروانه بهره برداری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی است، به طوری که صدور جواز تاسیس با ۷۶.۱ درصد کاهش، از ۱۸۰ فقره در هفت ماهه نخست سال قبل به ۴۳ فقره در مدت مشابه امسال رسیده و همانطور که اشاره شد کمترین صدور جواز تاسیس را در مدت یاد شده در بین استان‌ا داشته است.

جزئیات مربوط به هفت منطقه آزاد و منطقه ویژه اقتصادی نیز حاکی از این است که صدور جواز تاسیس در مدت یاد شده بین ۴۰ (منطقه آزاد چابهار) تا ۱۰۰ (منطقه آزاد اروند) درصد است، ‌به طوری که در مناطق آزاد اروند طی هفت ماهه نخست امسال هیچ جواز تاسیسی صادر نشده است.

گفتنی است که تعداد صدور جواز صنعتی به نوعی نشان دهنده تمایل سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در بخش تولید است.

در بخش پروانه بهره‌برداری که نشان دهنده تعداد واحدهای افتتاح شده هست نیز به جز در منطقه آزاد چابهار، در سایر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی شاهد کاهش ۴۶.۳ (منطقه آزاد ارس) تا ۱۰۰ درصدی منطقه آزاد (قشم)   در مدت یاد شده هستیم. به عبارتی در منطقه آزاد قشم هم طی هفت ماهه نخست امسال هیچ واحد جدیدی به بهره برداری نرسیده است.

این در حالی است که مناطق آزاد و ویژه تجاری با قوانین محدودتر و تشریفات گمرکی ساده‌تری نسبت به سرزمین اصلی با اهدافی از جمله حمایت از صنعت داخلی کشور،  جذب فناوری های نوین در امر تولید،  گسترش تولیدات صادرات محور و اشتغالزایی راه اندازی شده‌اند. همین قوانین محدودتر بارها باعث گلایه کارگران و تولیدکنندگان شده، ‌ به‌طوری‌که کارگران معتقدند این قوانین کارگران مناطق آزاد را از شمول قانون کار خارج کرده و از طرف دیگر مناطق آزاد از فلسفه اشتغالزایی خود دور شده و به مراکز خرید و پاساژهای بزرگ تبدیل شده‌اند. همچنین با وجود اینکه به صورت آزمایشی مناطق آزاد از شمول قانون کار خارج شدند تا اشتغال در آنجا رونق بگیرد ولی نتیجه ای گرفته نشد. تولیدکنندگان نیز گلایه‌هایی به مناطق آزاد و تجاری دارند و به ویژه در بخش پوشاک معتقدند حدود ۹۰ درصد قاچاق پوشاک از مناطق آزاد صورت می‌گیرد، اما شورای عالی مناطق آزاد به کلی این موضوع را رد می‌کند.

البته نکته حائز اهمیت این است که در حاشیه جداول ذکر شده آمار مربوط به مناطقی است که از طریق سامانه وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز صادر کرده‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد برای بررسی دقیق‌تر وضعیت تولید در این مناطق باید آمارهایی از سوی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز منتشر شود. اما آنچه اکنون در دسترس ما است نشان می‌دهد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی از اهداف خود که همان گسترش تولید و اشتغال است دور افتاده‌اند.