تنها یادگار «تتیس» در چند قدمی انقراض

به گزارش عصرقائم، فوک(فُک) خَزَری یا به زبان بومی استان‌های شمالی سگِ آبی، یکی از پستانداران کمیاب آبزی دنیا است که فقط در دریای خزر و رودخانه‌های منتهی به آن زندگی می‌کند. این‌گونه تنها پستاندار دریای خزر به‌شمار می‌آید و به دلیل صیدِ بی‌رویه و به هم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیّت نیازمند جدی حمایت بین‌المللی است.

فُک خزری به‌طور میانگین ۱٫۵ متر طول و ۸۰ کیلوگرم وزن دارد و یکی از کوچک‌ترین انواع فوک در دنیا به‌شمار می‌رود که در میان هزار نوع جاندارِ خزری، تنها پستاندار این دریا به‌شمار می‌آیند.

فُک‌ها، جانورانی با ارزش‌اند که حتی با مدفوع خود یک منبع غذایی در دریای خزر به وجود می‌آورند و نابودی آن‌ها اکوسیستم خزر را به خطر می‌اندازد. فُک‌ها در تابستان، بهار و پاییز بیشتر در آب‌های نیمه جنوبی خزر از جمله ایران زندگی می‌کنند و برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای خزر به ویژه روسیه مهاجرت می‌کنند.

با افزایش نگرانی‌ها در پی نابودی حجم زیادی از جمعیت این گونه منحصر به‌فرد در دریای خزر، اولین و تنها مرکز حفاظت از فک خزری در کشور ایران در سال ۲۰۱۰ رسماً شروع به کار کرد، هدف این مرکز نجات فک‌های آسیب دیده، آموزش ماهیگیران، ارتقاء سطح فرهنگ محیط زیستی جامعه، تحقیقات و البته گسترش فعالیت‌های حفاظتی به سایر کشورهای حوزه خزر بوده‌ است.

پس از آن و طی سالیان اخیر، تمامی کشورهای حاشیه خزر به جز کشور روسیه شکار این‌گونه ارزشمند را ممنوع اعلام کردند. در پی تلاش‌های حامیان فک خزری در منطقه خزر، وزیر محیط زیست کشور روسیه نیز شکار قانونی فک‌ها را به صورت موقت و به مدت یک سال ممنوع اعلام کرد. در حال حاضر هم هر سال تعداد زیادی از آن‌ها در تورهای ماهی‌گیران گرفتار می‌شوند و به دلیل اینکه برخی ماهی‌گیران می‌پندارند که فک‌ها از ماهیان تجاری، که منبع ارزش‌مندی برای آنان هستند، تغذیه می‌کنند؛ توسط انسان‌ها کشته می‌شوند.

طی هفته‌های اخیر تلف شدن فک‌های خزری در سواحل استان به تیتر تکراری رسانه‌ها مبدل شده است و افزایش مرگ‌ومیر این آبزی ارزشمند، موجبات نگرانی دوستداران و فعالان زیست محیطی را فراهم آورده است.

جهت اطلاع از جزئیات این ماجرا و علل مرگ‌ومیرهای سریالی فک خزری طی سال جاری در مازندران به سراغ حسینعلی ابراهیمی کارنامی مدیرکل محیط زیست مازندران رفتیم و شرح این گپ و گفت را در ادامه این مطلب می‌خوانید:

حسینعلی ابراهیمی‌کارنامی در گفت‌وگو با خبرنگار بلاغ در این باره با اشاره به افزایش ۳ تا ۴ برابری تلفات فُک‌های خزری طی سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، اظهار کرد: از ابتدای امسال تاکنون، تعداد ۱۴ لاشه فک خزری در سواحل استان پیدا شده است که حاکی از غیرعادی بودن این تلفات است.

وی افزود: البته بنا بر اذعان صیادان، چندین لاشه فک خزری هم در دریا مشاهده شده است که باید به این تعداد اضافه کنیم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران، خاطرنشان کرد: در پی این تلفات غیرعادی، سریعا لاشه‌ها را جهت بررسی علل این ماجرا به مراکز تحقیقاتی دانشگاهی و دامپزشکی ارسال کردیم و منتظر نتیجه نهایی این بررسی برای شناسایی علت این تلفات غیرعادی طی سال جاری هستیم.

این مسئول ادامه داد: ما با هماهنگی که با اداره کل شیلات استان انجام دادیم بنا است طی روزهای آینده و با آرام شدن امواج، جهت بازدید به دریا و مناطق گزارش شده برویم تا بتوانیم اطلاعات بهتری از روند و میزان تلفات به دست بیاوریم.

ابراهیمی‌کارنامی با اعلام اینکه بنا بر آخرین بررسی‌ها، علت مرگ فک‌های خزری، گرفتاری در دام صیادان نیست؛ بیان کرد: علل مختلفی می‌تواند در این ماجرا دخیل باشد، عللی نظیر آلودگی‌های محیطی کشورهای همسایه، برگزاری مانورهای نظامی تا آلودگی‌های نفتی، وجود باکتری و ویروس، بیماری، سموم و عللی از این دست که قطعا مورد بررسی و کارشناسی قرار خواهد گرفت.

وی عنوان کرد: تا الآن علت واقعی هنوز مشخص نشده است؛ به جز چند قلاده که در تورها افتاده بودند و احتمال خفگی برای این چند قلاده محدود گمانه زنی می‌شود؛ اما عمده این لاشه‌ها اثری از خفگی  یا در دام صیادان افتادن وجود ندارد و این علت در دست بررسی است.

مدیرکل محیط زیست مازندران، در پاسخ به این سوال که با توجه به جمعیت چند ده هزار قلاده‌ای حال حاضر فک‌های خزری آیا این تلفات غیرعادی می‌تواند تهدیدی برای انقراض این گونه نادر آبزی دریای خزر باشد یا خیر، اعلام کرد: اینکه می‌تواند تهدیدی برای انقراض باشد یا نه، اکنون برای قضاوت کمی زود است، اما حتما تهدیدی برای جمعیت فک‌های خزری محسوب می‌شود.

این مسئول اضافه کرد: طی سال گذشته ما تنها تلفات ۴ قلاده را داشتیم اما اکنون تا اینجای کار به ۱۴ قلاده رسیده است و این رقم یه عدد قابل توجه و تامل است؛ البته این موضوع تنها محدود به استان مازندران نمی‌شود و احتمال دارد در استان‌های همسایه ما نیز لاشه‌هایی پیدا شده باشد و باید دید وسعت این تلفات چه میزانی است.

کامران نصیر احمدی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار بلاغ در خصوص آخرین وضعیت تنها بازمانده پستاندار دریای خزر، اظهار کرد: فک خزری تنها پستاندار دریای خزر است که در رأس هرم غذایی نیز وجود دارد.

وی افزود: قبلا همین فک از خرچنگ‌های دریایی تغذیه می‌کرد و غذای مورد علاقه‌اش، خرچنگ دریایی بود اما با انقراض و حذف این خرچنگ‌ها از دریای خزر، انواع ماهی‌ها به ویژه ماهی کلیکا به‌عنوان منبع اصلی تغذیه فک‌ها به شمار می‌آید.

رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره کل محیط زیست مازندران خاطرنشان کرد: تهدیداتی که غذای این پستاندار را مورد تهدید قرار دهد، در واقع حیات خود این جانور دریایی را نیز مورد تهدید قرار می‌دهد.

این مسئول ادامه داد: فک در زنجیره غذایی وابسته به کلیکا است، کلیکا وابسته به زئوپلنگ ‌تون است، زئو پلنگ‌تون خودش وابسته به فیتو پلنگ‌تون است و این زنجیره می‌آید و تا به بخش میکروسکوپی می‌رسد.

نصیر احمدی بیان کرد: عملا زئو و فیتو پلنگ‌تون های بومی دریای خزر از بین رفته‌اند و دیگر آن موجودات چند دهه قبل یعنی ۷۰ سال پیش نیستند و حتی زئوپلنگ‌تون ها و فیتو پلنگ تون‌های فعلی موجود در دریای خزر جزو گونه‌ای مهاجمی هستند که وارد شدند و اکنون علیرغم اینکه شاخص این دریا نیستند، وارد شدند، شرایط را پذیرفتند و حالا بومی شدند.

وی عنوان کرد: حال کاهش منبع اصلی تغذیه فک‌ها را بگذارید کنارِ صید غیرمجاز و صیدهای بیش از حد و ظرفیت دریا، تا متوجه کاهش آنی حجم و ظرفیت ماهی کلیکا در دریای خزر شوید که تهدید آن نیز تهدید جدی حیات فک‌ها به شمار می‌رود.

رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره کل محیط زیست مازندران تاکید کرد: حالا این کاهش جمعیتی فک‌ها را کنار عوامل دیگری نظیر آلودگی نفتی در دریای خزر و صید بی رویه فک در شمال که توسط کشورهای قزاقستان، آذربایجان و روسیه انجام می‌شود،  بگذارید و می‌بینید که چرا یک‌باره جمعیت یک میلیون قطعه‌ای فک حالا به کمتر از ۱۰۰ هزار قطعه رسیده است.

این مسئول مطرح کرد: عواملی ناشناخته نظیر ویروس سگی، شکار بی رویه، حجم کاهش آبزیان، آلودگی‌های نفتی، روانه شدن سایر آلاینده‌های صنعتی، کشاورزی، شهری، پسماند و رودخانه‌ها دست به دست هم دادند تا طی سالیان اخیر، حیات این گونه ارزشمند در دریای خزر به مخاطره و در چند قدمی انقراض قرار گیرد.

نصیر احمدی افزود: در ۴۷۰ کیلومتر سواحل دریای خزر استان مازندران و حتی اگر استان‌های گلستان و گیلان را هم به آن اضافه کنیم، چند درصد ساحل، امنیت بالایی دارد تا وقتی فک‌ها به سواحل می‌آیند بتوانند استراحت داشته باشند، غذادهی داشته باشد یا به بچه‌اش برسد و هر آنچه که در ساحل دریا، نیازش را برطرف کند، فراهم است؟

وی اعلام کرد: شاید حداکثر میزان سواحل امن استان و حتی استان‌های همجوار به ۳ درصد هم نرسد، و شاید تنها ساحل امنی که یک مقدار برای این امر برای فک‌ها وجود دارد، سواحل ۶۸ کیلومتری میانکاله در مازندران است که آنجا هم ما یک معضل دیگری داریم که آن گیر افتادن فک‌ها در تور ماهی‌های صیادی است.

رئیس اداره محیط زیست دریایی اداره کل محیط زیست مازندران تصریح کرد: فک جانوری بسیار خجالتی و ترسو است که خیلی زود تحت‌الشعاع تهدیدها قرار می‌گیرد و باید مراقبت‌های لازم از این پستاندار منحصربه‌فرد دریای خزر صورت گیرد.

گفتنی است طی ۲۰ سال اخیر، تعداد فک‌ها از یک میلیون قلاده به کمتر از ۱۰۰ هزار قلاده رسیده است و این حاکی از کاهش ۹۰ درصدی جمعیتی این پستاندار طی این بازه زمانی است.

ای در حالی است که جز فک هیچ پستاندار دیگری در دریای خزر زندگی نمی‌کند و به عنوان تنها پستاندار دریای خزر محسوب می‌شود.

به گزارش بلاغ؛  دریای خزر بازمانده دریای تتیس است و لذا این گونه ارزشمند بازمانده آن دوران است و قدمت حضور این گونه در دریای خزر به چندین قرن قبل بر می‌گردد که اکنون در چند قدمی انقراض قرار دارد.