دِینی که اَدا نشد

به گزارش عصرقائم، برخی افراد بزرگی هستند که نمی‌توان یاد آنها را گرامی نداشت و همواره در بخش ذهن تاریخی ما باقی خواهند ماند تا ابد. سیروس برزو روزنامه‌نگار، نویسنده، پژوهشگر و مروج علوم فضایی از جمله این آدم‌ها است که در روز ۱۳ مهر ماه سال ۱۳۹۹ همزمان با آغاز هفته جهانی فضا در اثر ابتلا به کووید ۱۹ درگذشت.

وی یکی از قدیمی‌ترین روزنامه‌نگاران علم در ایران بود که فعالیت‌های مطبوعاتی خود را از سال ۱۳۵۹ در ماهنامه دانشمند آغاز کرد و در دهه ۶۰ به عنوان سردبیر نشریه کیهان علمی مشغول به فعالیت شد و پس از آن ماهنامه “مرزهای بیکران فضا” را در سال ۱۳۶۹ بنیان گذاشت. این نشریه به عنوان اولین نشریه‌های ایران بود که تمامی کارهای آن اعم از حروف‌چینی، صفحه‌آرایی و اسکن توسط رایانه انجام می‌شد.

تدریس زبان فارسی در دانشگاه‌های روسیه، تأسیس مرکز فرهنگی فردوسی در مسکو، تأسیس و سردبیری ماهنامه “پیوند” به زبان‌های فارسی و روسی از دیگر اقدامات وی است.

در سال ۱۳۹۲ جایزه انجمن ترویج علم ایران به پاس خدمات وی در حوزه ترویج و نشر علم، به او اهداء شد؛ ولی در اعتراض به “بی‌توجهی‌ مسئولان سازمان فضایی به امر ترویج دانش فضایی و وضعیت نابسامان مروجان فضانوردی در ایران” از پذیرش آن خودداری کرد.

مقالات و گزارش‌های او در نشریات علمی آن زمان مورد توجه قرار گرفت و در نهایت از تدریس، کناره گیری و به دعوت مؤسسه کیهان به تهران مهاجرت کرد و سپس در اوایل دهه ۶۰، مامور تاسیس مجله کیهان علمی شد و در مسئولیت نخستین سردبیر این نشریه، فعالیت‌های مطبوعاتی‌اش را پی گرفت.

سیروس برزو، در اواخر همان دهه، امتیاز انتشار ماهنامه تخصصی با نام «مرزهای بیکران فضا» را دریافت کرد. این ماهنامه حدود ۳۰ شماره انتشار یافت و نقطه عطفی در تاریخ روزنامه نگاری علمی ایران محسوب می‌شد. گفتگوهای اختصاصی با فضانوردان، انتشار گزارش‌های ویژه از رویدادهای فضایی جهان، برگزاری نمایشگاه‌ها و کلاس‌های آموزش فضایی، بخشی از نوآوری‌های مرزهای بیکران فضا به شمار می‌رفت.

این نشریه به دلیل مشکلات مالی تعطیل شد و پس از آن سیروس برزو به روسیه مهاجرت کرد. برزو در سال‌های سکونت در روسیه به عنوان استاد زبان فارسی در دانشگاه‌های شهرهای مسکو، آستراخان و اوفا به تدریس و تربیت دانشجویان خدمت می‌کرد. او در زمان خدمتش در روسیه برای آشنا کردن دانشجویان و جامعه روسیه با فرهنگ ایرانی و ادب فارسی، ده‌ها رویداد فرهنگی و مسابقات ادبی برگزار کرد.

فضانوردان نامداری همچون گئورگی گرچکو، الکساندر بالاندین، ویکتور گارباتکو، سالیجان شریپف، الکساندر الکساندروف، والدیمیر الزوتیکن و غیره به دعوت او به ایران سفر کرده و با یادگاری‌های اهدایی آنها به برزو، نمایشگاه‌ها و همایش‌های فضانوردی متعددی در شهرهای مختلف برگزار کردند. همچنین او در سال ۱۳۸۵ موفق شد به کمک پاول وینوگرادوف، فضانورد نامدار روسی، کارت پستال‌هایی از مینیاتورهای استاد محمود فرشچیان را به همراه کتاب نخستین‌های فضانوردی (نوشته خودش) به ایستگاه فضایی بین‌المللی ارسال کند.

در سال‌های بعد نیز برزو با همراهی الکساندر کالری، یک جلد کلام الله مجید را به عنوان نخستین قرآن چاپ ایران به فضا ارسال کرد. این آثار، بعدها و پس از بازگشت از فضا، در مراسم مختلفی در ایران رونمایی شد و در معرض دید علاقه مندان قرار گرفت. سیروس برزو در مدت اقامتش در روسیه، ارتباط خود را با جامعه مطبوعاتی ایران حفظ کرد و از او گزارش‌های اختصاصی از پروازهای فضایی و نیز گفتگو با فضانوردان در رسانه‌های ایران منتشر می‌شد.

وی در اوایل دهه ۹۰، برای همیشه به ایران بازگشت تا تجربیاتش را در اختیار گروه‌ها و نهادهای مختلف فضایی برای ترویج دانش و فناوری فضایی در ایران قرار دهد. برزو از سوی انجمن ترویج علم ایران در سال ۱۳۹۲ به پاس سال‌ها فعالیت در حوزه روزنامه نگاری و ترویج فناوری فضایی در کشور، تقدیر شد و همچنین نشان‌هایی را به واسطه این فعالیت‌ها از فضانوردان مطرح روسیه دریافت کرد.

انتشار هفت عنوان کتاب علمی ترویجی، به همراه کمک و مشاوره به تاسیس چندین مرکز ترویج علوم فضایی در کشور، بخشی از خدماتی بود که سیروس برزو در سالهای پس از بازگشت به ایران انجام داد.

یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای سیروس برزو ایجاد نمایشگاه ملی فضا با استفاده از گنجینه‌ای بود که در اختیار داشت. وی در تلاش بود که با راه اندازی موزه‌ فضایی، در کنار این اشیا قرار گیرد و از سرنوشت عجیب و غریبشان برای مردم سخن بگوید. اما افسوس که سال‌ها پیگیری و تلاش او راه به جایی نبرد و با وعده‌های مسئولین، این آرزو به سرانجام نرسید و در نهایت از سوی وی اشیای این گنجینه از سال ۹۸ به طور رایگان در اختیار موزه ملی علوم و فناوری قرار گرفت و موزه بدون هیچ برنامه مشخصی این گنجینه را در انبار خود نگهداری کرد.

از جمله این یادمان‌ها می‌توان به “تمبرهای فضایی”، “بسته‌های غذایی فضانوردان”، “عکس‌های امضاءشده توسط فضانوردان سرشناس”، “ماکت موشک‌ها و فضاپیماهای سرنشین‌دار”، “پوسترهای آموزشی و اینفوگراف‌های مرتبط به تاریخ فضانوردی”، “مدال‌ها و الواح یادبود”، “اشیای بازگشته از ایستگاه فضایی بین‌المللی”، “اشیاء شخصی فضانوردان از جمله دستکش فضانوردی گوردون کوپر، فضانورد آمریکایی”، “لباس فضانورد مسلمان سالیژان شالیپوف” و غیره اشاره کرد.

اکنون این پیشکسوت روزنامه نگار علمی از میان ما رفته است و محقق کردن آرزوی این مرد بزرگ مروج علم و ایجاد موزه فضایی به نام “سیروس برزو” کمتر کاری است که به پاس خدمات ارزنده وی می‌توانیم انجام دهیم.

البته در سال گذشته و به مناسبت درگذشت این محقق حوزه علوم فضایی، موزه ملی علوم و فناوری ایران پیامی را صادر کرد و در آن راه اندازی این موزه را از برنامه‌های موزه نام برد. متن این نامه به این شرح است:

“برزو از پشتیبانان جدی گسترش فعالیت های موزه ملی علوم و فناوری ایران و راه‌اندازی نمایشگاه هوا-فضا بویژه گالری فضانوردی بود. مشتاق بود که مجموعه نفیسی را که با عشق و علاقه طی سال‌ها گرد آورده بود، در معرض دید همگان قرار دهد و با این کار تلاش‌های تحسین برانگیز بشر برای تسخیر فضا را برای شهروندان بازگو کند و حس کنجکاوی آنان را نسبت به این بخش به ظاهر دست نایافتنی هستی برانگیزد.

شوربختانه این آرزو در زمان حیات با برکت ایشان تحقق نیافت، ولی شکل گیری آن همچنان در صدر برنامه‌های موزه ملی علوم و فناوری خواهد ماند. دینی که بی شک در آینده‌ای نزدیک ادا خواهد شد.”

اکنون برنامه‌های هفته جهانی در ایران به نوعی به نام سیروس بروز پیوند خورده است و نمی‌توان این هفته را که از روز گذشته، دوشنبه ۱۲ مهر ماه آغاز شده است، بی یاد و یادبود برزو برگزار کرد و با راه‌اندازی این موزه در این هفته جهانی شاید می‌توانیم دین خود را به سیروس برزوها ادا کنیم.