گفت‌وگوی محرمانه آمریکا-روسیه برای ممانعت از درگیری نظامی و انسانی در سوریه

به گزارش عصرقائم،  به نوشته روزنامه فرامنطقه‌ای الشرق الاوسط، واشنگتن در تلاش است با ریاست بر نشست گسترده برخی کشورهای بزرگ و کشورهای منطقه که دوم ماه آتی میلادی در حاشیه ائتلاف بین‌المللی مقابله با داعش در بروکسل برگزار می‌شود و در واقع تکرار نشست ژوئن گذشته رم است، به هماهنگی با هم‌پیمانان خود برسد. همچنین مسکو تصمیم دارد اواسط ماه آتی میلادی کنفرانسی با حضور کشورهای ضامن در نشست‌های آستانه و با حضور وزرای خارجه روسیه، ایران و ترکیه و با هدف هماهنگ‌سازی موضعگیری سه کشوری که در سوریه حضور نظامی دارند، برگزار کند.

از زمان روی کار آمدن دولت جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا، تیم او هرگونه گفت‌وگوی سیاسی با روسیه را به موافقت مسکو با تمدید قطعنامه ارسال کمک‌های بشردوستانه از مرزها که اعتبار آن ژوئیه گذشته به پایان رسید، منوط کرد. پس از آنکه بایدن اواسط ژوئن گذشته در ژنو با ولادیمیر پوتین، همتای روسی خود به توافق رسید، مک‌گورک، ورشینین و لاورنتیف ابتدای ژوئیه به صورت محرمانه در ژنو با هم دیدار کرده و در مورد پیش‌نویس قطعنامه بین‌المللی جدید که در شورای امنیت از بالا به هم‌پیمانان واشنگتن و مسکو ارائه شد، به توافق رسیدند.

واشنگتن با انصراف از درخواست برای بازگشایی سه گذرگاه مرزی جهت ارسال کمک‌ها و بسنده کردن به گذرگاه باب الهوی در حدفاصل ادلب-ترکیه و نیز موافقت با استفاده از زبان جدیدی در متن قطعنامه شامل اصطلاحاتی چون تامین مالی پروژه “بهبود زودهنگام” و “پایداری” و حمایت از کمک‌ها در مرزها، امتیازهای متعددی به مسکو داد. برخی کشورها از جمله کشورهای هم‌پیمان با آمریکا همانند فرانسه این عبارت‌ها را به منزله نفوذ روسیه با دور زدن شروط اروپا دانستند که شامل سه نه بزرگ بودند: نه به مشارکت در تامین مالی پروژه‌های بازسازی، نه به لغو تحریم‌های غربی از دمشق و نه به عادی‌سازی روابط با دمشق پیش از تحقق پیشرفتی اساسی در روند صلح و نیز اجرای قطعنامه شماره ۲۲۵۴.

روسیه در مقابل این امتیازدهی‌های آمریکا، شفاهی تعهد داد با پایان یافتن قطعنامه در ابتدای سال، با تمدید شش ماه دیگر آن موافقت کرده، پرونده روند صلح و فعالیت کمیته قانون اساسی را به جریان انداخته، آتش‌بس و ثبات نقاط برخورد میان سه منطقه نفوذ را حفظ کرده و به توافقنامه دو ارتش آمریکا و روسیه برای اجتناب از برخورد در شرق فرات پایبند باشد.

مک‌گروک، ورشینین و لاورنتیف اواسط سپتامبر گذشته جلسه دوم این گفت‌وگو را برگزار کردند، در آن جلسه روسیه همتای آمریکایی خود را به دلیل در نظر نگرفتن معافیت‌هایی از تحریم‌های قانون سزار، کاهش ندادن فشارها بر دمشق، شتاب نورزیدن در موافقت با بانک جهانی برای تامین بودجه تعمیر خط انتقال گاز کشورهای عربی در خاک سوریه که گاز را از مصر و اردن به لبنان منتقل می‌کند، انتقاد از کندی کمک‌رسانی‌ها از طریق مرزها و نیز تنظیم لیست جدیدی از تحریم‌ها در اواخر ژوئیه گذشته سرزنش کرد. در مقابل آمریکا بار دیگر درخواست خود برای کمک‌رسانی از مرزها، حفظ آتش‌بس، پیشبرد روند صلح و فعالیت کمیته قانون اساسی را مطرح کرد. ارزیابی برخی دیپلمات‌ها این است که مک‌گورک بر این باور بوده که آمریکا در طول ۱۰ سال هر کاری که می‌توانسته انجام داده تا روسیه را به ارائه امتیازاتی سوق دهد؛ اما روس‌ها نمی‌خواهند اقدامی در راستای اعمال فشار بر دمشق انجام دهند بنابراین تا زمانی که روس‌ها اقدامی نکنند، آمریکایی‌ها هرگز ابتکار عمل جدیدی را در پیش نخواهد گرفت. نکته غافلگیرکننده فراخوان برای برگزاری سومین دور این گفت‌وگو در اواسط ماه جاری بود، ارزیابی فعلی روسیه این است که در مورد بندهای جدید قطعنامه بین‌المللی ویژه کمک‌رسانی‌ها هیچ پیشرفتی حاصل نمی‌شود چراکه تنها دو کاروان از مرزهای مناطق تحت کنترل دولت و مخالفان در حلب و ادلب عبور کردند و برخی کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه مانع از تامین مالی پروژه‌های بهبود زودهنگام ویژه مدارس و یا بیمارستان‌ها شدند، با این حال آلمان تا حدودی کمک مالی داد و تا این لحظه نیز استراتژی اقدامی برای برنامه‌های سازمان ملل در دمشق تصویب نشده است. مسکو بر این باور است که گزارش ابتدای سال آتی میلادی آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل درباره این مسایل در شورای امنیت، خالی از هرگونه داده و اطلاعاتی خواهد بود و این شرط اصلی تضمین تمدید قطعنامه را ساقط می‌کند.

اما آمریکا اینگونه ارزیابی کرد که با برگزاری دور ششم نشست کمیته قانون اساسی در تاریخ ۱۸ تا ۲۲ اکتبر گذشته، گام کوچکی برداشته شد؛ اما با وجود تلاش برای تدوین اصول قانونی و تاکید بر لزوم آغاز پرونده‌های دیگر در قطعنامه ویژه آتش‌بس، بازداشتی‌ها و بازگشت پناهجویان و آوارگان از سوی فرستاده سازمان ملل، پیشرفت مدنظر حاصل نشد، علاوه براین طرف آمریکایی تضمین‌هایی برای حمایت از پروژه گاز کشورهای عربی را به مصر، اردن و لبنان ارائه و تاکید کرد که این پروژه به دلیل خواست مسکو، از قانون سزار مستثنی شد. همچنین آمریکا نسبت به اقدامات کشورهای عربی برای عادی‌سازی روابط خود با دمشق موضعی بی‌طرف در پیش گرفت. آمریکا موضعگیری خود را اعلام می‌کند؛ اما آن را به هیچ طرفی تحمیل نمی‌کند و تحریم‌های سزار را قانونی می‌داند.

کانال ارتباطی مک‌گورک-ورشینین که سیاسی است اکنون بیشتر انسانی شده و بر قطعنامه ارسال کمک‌ها از طریق مرزها و خطوط متمرکز است. درست که والری گراسیموف، رئیس ستاد کل ارتش روسیه و مارک میلی، همتای آمریکایی او چند هفته قبل برای حفظ توافقنامه منع درگیری در سوریه با یکدیگر دیدار داشتند؛ اما در روزهای اخیر استقرار نیروهای روس در شرق فرات در نزدیکی نیروهای آمریکایی چه برای استقرار جنگنده‌هایی در قامشلی و رقه و چه توسعه استقرار خودروهای زرهی و مراکز روسی، با هدف جلوگیری از نفوذ جدید ترکیه برای ضربه زدن به نیروهای سوریه دموکراتیک، هم‌پیمان آمریکا افزایش یافتند. مک‌گورک بر این باور است که این استقرار نیروهای روس فشار بر نیروهای آمریکایی برای ترک خاک سوریه را پس از تجربه‌ای که در افغانستان داشتند، افزایش می‌دهد.

افزایش نیروها در سوریه نیازمند افزایش رایزنی‌های روزانه آمریکا-روسیه است؛ اما به فعال‌سازی تلاش‌های سیاسی نیز نیازمند است، به این شکل که واشنگتن نیروهای سوریه دموکراتیک و شاخه سیاسی آن در شورای دموکرات سوریه به گفت‌وگو با دمشق تشویق می‌کند، در عین حال مسکو دولت سوریه را به تلطیف سیاست خود با کردها تشویق می‌کند. با توجه به اینکه الهام احمد، مسؤول کرد در واشنگتن و مسکو بود و لاورنتیف در دمشق حضور داشت، چند روز دیگر گفت‌وگوی روسیه-آمریکا براساس نشانه‌هایی از سوی برخی فرماندهان کرد از جمله به رسمیت شناختن بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، فرصتی را برای بررسی احتمال پیشبرد گفت‌وگوی سیاسی میان قامشلی و دمشق و آمادگی برای تحویل منابع نفتی و استراتژیک به دمشق ایجاد می‌کند.

با توجه به اختلاف‌نظر در تفسیر نتایج اجرای قطعنامه بین‌المللی ویژه کمک‌ها و کمبود داده‌ها در گزارش گوترش، بیشتر گمان‌ها بر این است که مسکو به کمک‌هایی که مناطق تحت کنترل دولت سوریه از آنها استفاده می‌کنند، ضربه‌ای نخواهد زد بلکه احتمال می‌رود دیدار مک‌گورک و ورشینین فرصتی را برای مذاکره‌ای جهت دستیابی به قرارداد جدیدی ضامن ارائه تضمین‌هایی از طرف آمریکا برای اجرای بندهای مربوط به بهبود زودهنگام و کمک‌رسانی از خطوط ظرف شش ماه آینده در مقابل موافقت روسیه با تمدید دوباره قطعنامه فراهم کند. این همان امتیازی است که ورشینین ژوئیه گذشته به مک‌گورک داده بود.